عباس نژاد//هر ساله به دنبال بارش باران در فصول بهار و پاییز، گونه‌های متعددی از قارچ‌های وحشی در فضاهای باز از جمله باغچه منازل، مزارع، مراتع، باغات و جنگل‌ها شروع به روئیدن می‌کنند.
هر ساله به دنبال بارش باران در فصول بهار و پاییز، گونه‌های متعددی از قارچ‌های وحشی در فضاهای باز از جمله باغچه منازل، مزارع، مراتع، باغات و جنگل‌ها شروع به روئیدن می‌کنند.
قارچ‌هایی که با ظاهری زیبا و فریبنده و شباهت زیاد به قارچ‌های خوراکی، افراد و به خصوص کودکان را به سوی خود جلب می‌کنند و گاهی ممکن است افراد بدون توجه به هشدارهای لازم در این زمینه این قارچ‌ها را مصرف کنند. بعضی از این قارچ‌ها نه تنها باعث مسمومیت، بلکه باعث مرگ می‌شوند.
با توجه به حساسیت موضوع و برای آگاهی بیشتر مردم در این زمینه، با چند تن از صاحبنظران در زمینه قارچ‌های سمی گفت‌وگویی داشتیم.
قارچ‌های ناشناخته در فضای باز قابل اعتماد نیستند
آناهیتا علیزاده، فلوشیپ سم‌شناسی بالینی و دانشیار دانشگاه علوم پزشکی مشهد در گفت‌وگو با ایسنا، اظهار کرد: ممکن است در فصل بهار که خانواده‌ها برای گشت و گذار به طبیعت می‌روند و یا حتی در باغچه منازل، با قارچ‌های زیبایی مواجه شوند که توجهشان را به خود جلب کند.
وی افزود: خواهش ما از خانواده‌ها این است که به هیچ عنوان قارچ‌های ناشناخته را مصرف نکنند و تنها قارچ‌های پرورشی از مکان‌های مشخصی که با برچسپ قارچ خوراکی هستند را مصرف کنند؛ زیرا قارچ‌های ناشناخته در فضای باز به هیچ عنوان قابل اعتماد نیستند.
علیزاده ادامه داد: بسیاری از قارچ‌های سمی هیچ مشخصه خاصی ندارند که از روی آن سمی یا غیر سمی بودن آن را تشخیص دهیم. حتی در کتاب‌ها و منابع علمی بیان شده که با تجربه‌ترین قارچ‌شناسان نیز ممکن است آن‌ها را با هم اشتباه بگیرند، بنابراین اصلا نباید به تجربه خودمان از این قارچ‌ها استفاده کنیم؛ زیرا مشخصات ظاهری آن‌ها بسیار فریبنده است.
فلوشیپ سم‌شناسی بالینی و دانشیار دانشگاه علوم پزشکی مشهد بیان کرد: درست است که در بعضی منابع به طور کلی مشخصاتی از جمله رنگی بودن به طور مثال سمی بودن قارچ‌های قرمز، دارای لکه، بزرگ و سفید و... قید شده اما هیچ کدام از این موارد قطعی نیست.
وی با اشاره به چند باور اشتباه در رابطه با قارچ‌ها تصریح کرد: اینکه فردی از دوستان و یا اعضای خانواده قارچی را مصرف کند و مشکلی برای وی ایجاد نشود، دلیل این نیست که همان قارچ برای ما مشکلی ایجاد نکند؛ زیرا آنزیم‌های بدن افراد با هم متفاوت بوده و ممکن است واکنش دو نفر نسبت به یک قارچ بسیار متفاوت باشد.
علیزاده با بیان اینکه حرارت، سمی بودن قارچ‌ها را از بین نمی‌برد، عنوان کرد: حرارت سمی بودن قارچ‌ها به ویژه گروه بسیار سمی آمانیتاها را از بین نمی‌برد و تصور اینکه با پختن، سرخ کردن، آب‌پز کردن و... سم آن از بین می‌رود، کاملا اشتباه است. سم این قارچ‌ها به هیچ وجه از بین نمی‌رود و تنها معدودی از قارچ‌ها این ویژگی را دارند.
فلوشیپ سم‌شناسی بالینی و دانشیار دانشگاه علوم پزشکی مشهد خاطرنشان کرد: قارچ‌های سمی چندین گروه هستند. تاکنون حدود ۱۴ تا ۱۵ نوع قارچ سمی و بسیار سمی گزارش شده و در منابع آمده که یکی از گروه‌های قارچ‌های بسیار سمی آمانیتاها هستند که در کشور ما باعث مرگ‌ومیر چندین نفر شده‌اند و بهترین کشورهای دنیا علی‌رغم درمان‌های کاملی که دارند اما باز هم نمی‌توانند فرد را نجات دهند.
وی اضافه کرد: گروه آمانیتاها بسیار خطرناک هستند و یکی از مشخصه‌های بارز آن‌ها این است که علائم آن‌ها ۳ تا ۵ ساعت بعد از مصرف شروع می‌شود و چون چند ساعت از مصرف گذشته، خانواده فکر نمی‌کند که علائم مربوط به مصرف قارچ است. علائم شامل تهوع و استفراغ، اسهال و استفراغ و بعد علائم گوارشی شدید است و سایر علائم به دنبال آن می‌آید. علائم درگیری چند سیستم از جمله کبد، کلیه و ریه‌ها را به دنبال دارد، بیشتر بیماران ما درگیری‌های شدید کبدی را تجربه می‌کنند و متاسفانه ممکن است منجر به مرگ آن‌ها شود.
علیزاده گفت: چند ماه پیش در مشهد کودک پنج ساله‌ای با وجود اینکه چندین روز در آی‌سی‌یو تحت سطح بالایی از درمان بود اما متاسفانه فوت کرد. این کودک از همان قارچی مصرف کرده بود که پدرش و دیگر اعضای خانواده هم استفاده کرده بودند. اعضای خانواده هم مسموم شدند اما شدت مسمومیت در آن‌ها کمتر بود.
فلوشیپ سم‌شناسی بالینی و دانشیار دانشگاه علوم پزشکی مشهد افزود: گروه دوم قارچ‌های سمی، گروهی هستند که ممکن است علائمی شبیه تشنج داشته باشند. گروهی نیز به مجیک ماشروم معروف هستند که بیشتر مورد توجه جوانان بوده و ممکن است باعث توهم و هذیان در افراد شود که می‌تواند خطرناک باشد.
بهترین اقدام بعد از مصرف قارچ سمی مراجعه به مراکز درمانی در اولین فرصت است
وی بیان کرد: یکی از مشکلات این است که وقتی بیمار با علائم مسمومیت به مراکز درمانی مراجعه می‌کند، شرح حال واضحی مبنی بر اینکه در فضای باز و طبیعت بوده و از قارچ‌های خودرو استفاده کرده نمی‌دهد، زیرا بسیاری از افراد تصور نمی‌کنند این علائم ممکن است مربوط به مصرف قارچ باشد.
علیزاده ادامه داد: بهترین اقدام بعد از مصرف قارچ و داشتن علائم این است که سریع در اولین فرصت به اولین مرکز درمانی مراجعه کنند، حتما شرح حال کاملی از خود به پزشک ارائه دهند و از درمان‌های خودسرانه و مصرف داروهایی که اطلاعاتی در مورد آن‌ها ندارند، پرهیز کنند.
فلوشیپ سم‌شناسی بالینی و دانشیار دانشگاه علوم پزشکی مشهد در خصوص آمار مسمومیت‌ها توسط قارچ در مشهد گفت: از ابتدای سال جاری مورد جدی مسمومیت با قارچ سمی در مشهد نداشتیم اما ۵ تا ۶ مورد مشکوک گزارش شده است. سال گذشته نیز ۸ تا ۱۰ مورد مسمومیت با قارچ سمی داشتیم که متاسفانه یک مورد منجر به فوت شد.
بیش از ۱۰۰ گونه قارچ خودرو در طبیعت برای انسان سمی و یا کشنده است
حمیدرضا پوریان‌فر، مدیرگروه پژوهشی زیست فناوری قارچ‌های صنعتی جهاد دانشگاهی خراسان رضوی با بیان اینکه قارچ‌های چتری (کلاهک‌دار) از نظر ایمنی غذایی برای انسان به دو دسته "خوراکی" و "مضر تا سمی و کشنده" تقسیم‌بندی می‌شوند، اظهار کرد: از نظر تحقیقات علمی، در مجموع ۱۴۰ هزار گونه مختلف قارچ چتری در دنیا وجود دارد که فقط ۱۴هزار گونه از آن‌ها از نظر زیست‌شناسی شناخته شده‌اند. تنها ۱۰ درصد از گونه‌های قارچ‌های چتری توسط زیست‌شناسان مورد تحقیق و بررسی قرار گرفته‌اند.
وی افزود: از این تعداد ۲۰۰۰ گونه قارچی برای سلامت انسان خطری ایجاد نمی‌کند. ۱۰۰ گونه از قارچ‌های چتری دارای درجاتی از سمی بودن برای انسان از دردهای شکمی تا حد کشندگی است و تعداد بسیار زیادی نیز هنوز از نظر اثرات بر انسان ناشناخته هستند.
پوریان‌فر ادامه داد: سمی بودن قارچ‌های چتری از نظر سیستم تکاملی پدیده‌ای کاملا طبیعی بوده، زیرا کلاهک قارچ‌ها در حقیقت اندام زایشی و محل تولید اسپورها است که بقای نسل قارچ را تضمین می‌کند، بنابراین وجود ترکیبات شیمیایی سمی در آن‌ها ممکن است یک سیستم دفاعی برای فراری دادن شکارگرهایی باشد که از قارچ‌ها تغذیه می‌کردند، نه یک غذای خوراکی برای انسان.
مدیرگروه پژوهشی زیست فناوری قارچ‌های صنعتی جهاد دانشگاهی خراسان رضوی بیان کرد: اطلاعات مردم در مورد قارچ‌های خودرو (قارچ‌های وحشی) با گیاهان دارویی خودرو متفاوت است. ما ایرانی‌ها سابقه چند هزار ساله در مورد تشخیص گیاهان دارویی بومی داریم و معمولا اشتباه مرگباری در خصوص مصرف یک گیاه دارویی نمی‌کنیم، از طرف دیگر تغییرات ژنتیکی زیادی نیز در گیاهان دارویی رخ نمی‌دهد.
از مصرف قارچ کلاهک‌دار خودرو در طبیعت خودداری شود
وی خاطرنشان کرد: علاوه بر اینکه تغییرات ژنتیکی متعددی در قارچ‌های چتری اتفاق می افتد، شناسایی دقیق آن‌ها در ایران سابقه معتبری ندارد و اطلاعات دقیق در مورد تشخیص قارچ‌های خوراکی و غیر خوراکی (مضر یا کشنده) تنها از مبادی معتبر به ویژه متخصصان قارچ‌شناس دارای سوابق تحقیقاتی و علمی، نه اطلاعات شبه علمی یا غیر علمی منتشر شده در فضای مجازی به دست می‌آید.
پوریان‌فر اضافه کرد: گاهی ممکن است پس از مدتی دقیقا در همان منطقه و محلی که در گذشته قارچ خوراکی روییده، قارچ سمی رشد کند؛ بنابراین توصیه اول در بسیاری از کشورها و از جمله ایران این است که از مصرف قارچ کلاهک‌دار خودرو در طبیعت خودداری شود.
مدیرگروه پژوهشی زیست فناوری قارچ‌های صنعتی جهاد دانشگاهی خراسان رضوی گفت: کلاهک یا همان میوه قابل رویت قارچ‌های چتری دارای یک شبکه پیچیده و در هم تنیده میسلیومی است که در زیر خاک منطقه می‌روید یا داخل چوب درختی که روی آن دیده می‌شوند، وجود دارد. علاوه بر اینکه این شبکه میسلیومی قادر به جذب برخی عناصر سنگین و سمی از خاک بوده، ممکن است قارچ‌ها در صورت سازگاری ژنتیکی از طریق میسلیوم‌های خود تبادلاتی انجام دهند که نتیجه آن تولید کلاهکی با خواص سمی برای انسان باشد.
وی در خصوص بازه عوارض و بازه زمانی تاثیرات مضر قارچ‌های غیر خوراکی از مضر تا سمی بر بدن گفت: این عوارض از سردردهای ساده، خارش، افت فشار خون و عوارض معدوی-روده‌ای شامل اسهال، استفراغ و دردهای شکمی تا اثرات مخرب بر اندام‌های حیاتی به ویژه کبد، کلیه، مغز و در نهایت کما و حتی مرگ متغیر است.
پوریان‌فر تصریح کرد: بازه زمانی عوارض به ویژه عوارض کم‌خطرتر مثل سردرد، افت فشار خون و معدوی-روده‌ای ممکن است از حدود ۲۰ دقیقه پس از مصرف تا یک روز پس از مصرف شروع شود، اما بازه زمانی عوارض مرگبار معمولا از حدود ۶ ساعت پس از مصرف تا حتی یک هفته پس از مصرف متغیر است، بنابراین در صورت مصرف قارچ خودرو در طبیعت و احتمال بروز عوارض فرد باید حداقل تا دو هفته نسبت به علایم آگاه و هوشیار باشد و در صورت بروز علایم مشکوک بلافاصله به اورژانس مراجعه کند.
مدیرگروه پژوهشی زیست فناوری قارچ‌های صنعتی جهاد دانشگاهی خراسان رضوی با بیان اینکه برای تشخیص قارچ‌های کلاهک‌دار، نیازمند شناسایی رده‌بندی علمی آن‌ها هستیم، عنوان کرد: ممکن است افراد بدون توجه به شباهت‌های بین قارچ‌های مختلف در طبیعت، آن‌ها را چیده و مصرف کنند اما یک قارچ‌شناس به تمامی شرایط مانند محل رویش قارچ، شاخص‌های مختلف مورفولوژیک در بافت کلاهک و بسیاری موارد دیگر توجه می‌کند.
تشخیص انواع خوراکی قارچ از انواع سمی آن بسیار مشکل است
علی شکاری، معاون فنی اداره کل منابع طبیعی وآبخیزداری خراسان رضوی نیز در خصوص قارچ‌های سمی اظهار کرد: با توجه به اینکه فصل بهار مردم بیشتر در طبیعت حضور دارند و از طرفی گیاهان دارویی و قارچ‌های خودرو در بیشتر عرصه‌های طبیعی رشد می‌کند، ممکن است افرادی از این گیاهان و قارچ‌ها استفاده کنند.
وی افزود: قارچ‌های سمی همه ساله در بهار می‌رویند که ممکن است افراد بدون شناخت و آگاهی از نوع قارچ آن را مصرف کرده و باعث بروز مشکلاتی از جمله مسمومیت‌های شدید و گاهی مرگ شوند. قارچ‌های سمی از نظر خصوصیات ظاهری مانند شکل، رنگ، بو، مزه و... شباهت زیادی به قارچ‌های خوراکی دارند و تشخیص انواع خوراکی قارچ از انواع سمی آن بسیار مشکل و تنها توسط متخصصان مجرب قارچ‌شناسی مقدور است.
شکاری با اشاره به اینکه هر ساله مواردی از مسمومیت با قارچ‌های سمی گزارش می‌شود، تصریح کرد: قارچ‌ها پادزهری ندارند که بتوان برای درمان استفاده کرد و درمان آن سخت است. یکی از باورهای اشتباه این است که افراد فکر می‌کنند با حرارت و جوشاندن، سمی بودن این قارچ‌ها برطرف می‌شود اما واقعیت این است که نه تنها با جوشاندن، سمی بودن آن برطرف نمی‌شود، بلکه ممکن است با دما دُز سم آن حتی افزایش هم پیدا کند.
معاون فنی اداره کل منابع طبیعی وآبخیزداری خراسان رضوی ادامه داد: یکی از تصورات اشتباه دیگر که در بین عموم رایج بوده این است که چون این قارچ‌ها برای حیوانات و پرندگان سمی نیستند، پس برای انسان هم مشکلی ایجاد نمی‌کنند، در صورتی که اینگونه نیست و ممکن است این قارچ‌ها برای حیوانات مشکلی نداشته باشند، اما برای انسان مشکل ایجاد کنند. علاوه بر موضوع سمی بودن قارچ‌ها موضوع دیگر تخریب طبیعت است که برداشت قارچ‌های خودرو با از بین بردن تنوع زیستی به اکوسیستم‌ها آسیب می‌زنند.
وی در خصوص تنوع قارچ‌ها و به خصوص قارچ‌های سمی در استان گفت: پراکنش بسیار زیاد است و آمار دقیقی از قارچ‌های سمی در دست نداریم، عموما قارچ‌ها تنوع زیادی دارند. قارچ‌ها به واسطه هاگ تکثیر می‌شوند، بنابراین ممکن است در هر جایی رشد کنند و بعضی گونه‌ها ۴۰ تا ۵۰ سال در منطقه وجود داشته باشند.
هشدار اورژانس در خصوص مسمومیت با قارچ‌های سمی در فصل بهار
دکتر علی یزدانی، رئیس مرکز اورژانس پیش‌بیمارستانی و مدیریت حوادث دانشگاه علوم پزشکی مشهد پیش از این در اطلاعیه‌ای نسبت به عوارض خطرناک مسمومیت با قارچ‌های سمی هشدار داده بود.
وی در این اطلاعیه اظهار کرد: همه ساله با شروع فصل بهار و به دنبال بارندگی‌های فصلی در دامنه کوهستانی و به خصوص در مناطق باغی و روستایی شاهد رویش قارچ‌های خودرو در دامنه طبیعت هستیم که از نظر شکل ظاهری بسیار شبیه قارچ‌های خوراکی هستند، به همین دلیل مصرف آن‌ها همه ساله موجب مسمومیت تعداد زیادی از شهروندان می‌شود.
یزدانی بیان کرد: مصرف این قارچ‌ها می‌تواند به بروز علایمی چون تهوع، استفراغ، دل‌درد، علائم گوارشی و یا در برخی موارد به نارسایی کبدی و حتی مرگ منجر شود. رواج مصرف انواع مختلف قارچ تحت عنوان مجیک ماشروم به عنوان یک ماده محرک در میان جوانان، مخاطراتی از قبیل بروز اختلالات روانی، توهم ، تشنج، اختلالات رفتاری و آسیب زدن به خود و دیگران را به همراه دارد.
رئیس مرکز اورژانس پیش‌بیمارستانی و مدیریت حوادث دانشگاه علوم پزشکی مشهد افزود: متاسفانه عوارض و اختلالات روانی مصرف این مواد غیرقابل پیش‌بینی و غیر قابل کنترل بوده و ممکن است ماه‌ها و سال‌ها بعد از مصرف به صورت ناگهانی و خودبه‌خودی ظاهر شوند.
وی خاطرنشان کرد: از مردم درخواست داریم با توجه به خطرات و عوارض مرگبار و جبران‌ناپذیر مسمومیت با قارچ‌ها، تنها از قارچ‌های خوراکی تولید شده توسط کارخانه‌های معتبر استفاده کرده و از مصرف سایر انواع قارچ خودداری کنند.
علی‌رغم هشدارهایی که هر ساله در زمینه قارچ‌های خودرو و سمی صادر می‌شود اما برخی افراد علاقمند به جمع‌آوری این قارچ‌ها هستند و جمع‌آوری قارچ نوعی سرگرمی برای آن‌ها محسوب می‌شود. این سرگرمی ممکن است عواقب ناگواری هم داشته باشد، بنابراین بهتر است با افزایش آگاهی افراد و به خصوص کودکان در این زمینه، از عواقب ناگوار آن جلوگیری شود.
دیدگاه ها