۱۵ ژانویه بود که «ویکی پدیا» به‌عنوان بزرگ ترین دانشنامه با قابلیت به‌روزرسانی مداوم توسط تمامی مردم دنیا عرضه شد و حالا یکی از پربازدیدترین آدرس‌های اینترنتی جهان با ۳۲۹ زبان ومیلیون ها نویسنده است که محصولات مختلفی را هم عرضه می‌کند
تصور دنیای امروز بدون اینترنت و اینترنت بدون ویکی‌پدیا کمی عجیب است؛ برای هر کدام از ما که سوال پیش می‌آید وقتی در گوگل درباره‌اش جست‌وجو می‌کنیم، مطمئن‌ترین لینکی که به آن می‌رسیم ویکی‌پدیاست؛ دانش‌نامه‌ای که حالا ۲۴ ساله شده است و می‌توان آن‌را کاملاً بدون مرز توصیف کرد؛ به چند دلیل مهم: اول این‌که امکان نوشتن مقاله و ویرایشش توسط همه وجود دارد؛ البته به شرط آن‌که اصول ویکی‌پدیا را رعایت کنند. دوم این‌که ویکی‌پدیا محدود به موضوع خاصی نیست و حالا هم که دانش‌نامه‌اش را در دنیای کتاب، واژگان، خبر، سفر و... توسعه داده است. اما سومین دلیل آن است که ویکی‌پدیا به ۳۲۹ زبان مختلف به‌روزرسانی مداوم دارد و همه این‌ها یعنی با پدیده‌ای کاملاً بدون مرز مواجه ایم. ویکی پدیای فارسی سال ۲۰۰۳ یعنی دوسال بعد از محصول اصلی شروع به کار کرد و الان در رده نوزدهم قرار دارد. جالب است بدانید که ویکی‌پدیا متعلق به یک مجموعه غیرانتقاعی و خیریه است که در آمریکا مستقر بوده و از محل کمک‌های مردمی اداره می‌شود. درآمد این دانشنامه بیش از ۱۰۰ میلیون دلار برآورد می‌شود؛ یعنی عددی کمتر از درآمد یک فوتبالیست، درآمدی که ادعا می‌شود صرف توسعه زیرساخت‌ها شده چرا که هزینه‌های سالانه این مجموعه حدود ۸۰ میلیون دلار برآورد می‌شود. در این پرونده از قلق‌های نوشتن مقاله در این دانشنامه گفتیم، از اصول حاکم بر تولید محتوا درآن و همین‌طور از معایب اتکای زیاد برخی از دانش‌آموزان و دانشجویان به بزرگ ترین دانشنامه آزاد جهان.
چگونه در ویکی پدیا مقاله بنویسیم؟
برای نوشتن مقاله باید ابتدا ثبت نام کنید و حساب کاربری داشته‌باشید. البته بهتر است به‌جای نوشتن مقاله از آغاز، سعی کنید مقاله‌های موجود در ویکی‌پدیا را به صورت جزئی ویرایش کنید تا با چگونگی و سازوکارهای مقاله نوشتن آشنا شوید. پیش از هر کار دیگری جست‌وجو کنید تا مطمئن شوید مقاله‌ای که می‌خواهید بنویسید، قبلا توسط کاربر دیگری نوشته نشده‌باشد. در این جست‌وجو به نگارش‌های مختلف یک واژه دقت کنید، مانند رییس و رئیس. برای آشنایی با اصول ویرایش در ویکی‌پدیا، پیشنهاد می‌کنیم خودآموز ویکی‌پدیا را مطالعه کنید. برای نوشتن مقاله، مهم‌ترین کار این است که منابع جمع کنید. مقاله‌ها باید همیشه برپایه منابع معتبر نگاشته شوند. این یک اصل مهم در مقاله‌نویسی در ویکی‌پدیاست. در ادامه از دیگران و به‌ویژه کاربران پخته‌تر، تقاضای بازخورد کنید. بهتر است ابتدا مقاله را در فضای کاربریِ خود تدوین و سپس آن را به فضای اصلی منتقل کنید. برای نمونه، اگر نام کاربری‌تان «زندگی سلام» است، می‌توانید صفحه‌ای به نام کاربر: زندگی سلام/آزمایشی را در جعبه جست‌وجو تایپ، روی لینک قرمزِ آن کلیک و مطالب خود را وارد آن جا کنید. حواس‌تان باشد که حق تکثیر کسی یا جایی را نقض نکنید، موضوع مقاله‌تان شناخته‌شده باشد و معیارهای دیگرِ مقاله‌نویسی را رعایت کنید.
۵اصل بنیادین ویکی پدیا
قبل از شروع هر کاری، این ۵ اصل بنیادین ویکی پدیا را بخوانید.
۱. ویکی‌پدیا یک دانشنامه است که ویژگی‌های دانشنامه‌های عمومی و تخصصی و سال نماها و فرهنگ‌های جغرافیایی را در خود ترکیب کرده‌است. تجربه‌ها و دیدگاه‌های شخصی نیز جایی در ویکی‌پدیا ندارند. مقاله‌ها نباید شامل مواردی باشند که تا به حال در هیچ‌جا منتشر نشده‌اند.
۲. ویکی‌پدیا دیدگاهی بی‌طرف دارد؛ یعنی در ویکی‌پدیا کوشش بر آن است تا مقالات تنها یک دیدگاه خاص را تبلیغ نکنند، بلکه به تمام دیدگاه‌ها درباره هر موضوع بپردازند. گاهی این کار مستلزم بیان‌کردن چندین دیدگاه مختلف و گسترش هریک به حد کافی است؛ تا کاربر بداند هر دیدگاه از کدام منبع می‌آید و هیچ دیدگاهی نباید به عنوان «حقیقت محض» یا «بهترین دیدگاه» معرفی شود.
۳. ویکی‌پدیا یک محتوای آزاد است که هر کسی می‌تواند آن را تغییر دهد، ویرایش کند، استفاده و توزیع کند. به قانون حق نشر احترام بگذارید و از منابع دزدی ادبی نکنید.
۴. ویراستاران باید با یکدیگر با احترام و تمدن رفتار کنند؛ به دیگر ویکی‌پدیانویسان احترام بگذارید، حتی اگر با آن‌ها موافق نیستید. نزاکت را حفظ کنید. از حمله‌های شخصی و تعمیم‌دادن‌های کلی بپرهیزید. وقتی بحث بالا می‌گیرد، آرام بمانید.
۵. مقررات ویکی‌پدیا تغییرناپذیر نیستند، مقررات ویکی‌پدیا روی سنگ کنده نشده‌اند، روح قوانین بر حروف و واژه‌های آن‌ها برتری دارد. در ویرایش، انتقال و تغییر مقالات بی‌باک باشید؛ از این نترسید که ممکن است خرابکاری شود. نسخه‌های قبلی مقالات محفوظ هستند؛ پس امکان ندارد که تصادفاً ویکی‌پدیا را خراب کنید یا محتوای مقالات را به صورت بازگشت‌ناپذیری نابود کنید. اما به یاد داشته باشید که هرچه بنویسید، شاید برای آیندگان بماند.
پربازدیدترین صفحات ویکی‌پدیا در ۲۰۲۴
طبق آمارها فقط در سال ۲۰۲۴، کاربران با بیش از ۳۰۰ زبان موجود، مجموعاً ۴.۵ میلیارد ساعت را صرف مطالعه مقالات ویکی‌پدیا کردند. نسخه انگلیسی ویکی‌پدیا بیشترین تعداد بازدیدها را به خود اختصاص داد و طبق روال در پایان هر سال میلادی، فهرستی از پربازدیدترین مقاله‌های ویکی پدیا منتشر می‌شود. جالب است بدانید در سال ۲۰۲۳، سه مقاله پربازدید شامل ChatGPT با بیش از ۵۲ میلیون بازدید، درگذشتگان ۲۰۲۳ با ۴۸ میلیون بازدید و جام جهانی کریکت ۲۰۲۳ با ۳۸ میلیون بازدید بودند. البته ۲۵ صفحه بیشتر جست و جو شده ویکی‌پدیا در سال ۲۰۲۴ به سیاست (۱۰ مقاله)، فرهنگ عامه و رسانه (۸ مقاله) و ورزش (۴ مقاله) اختصاص داشت.
درگذشتگان ۲۰۲۴ همچنان در صدر
همچون سال گذشته، اسامی مشهورترین افرادی که در سال جاری فوت کردند، در صدر مقالات پربازدید قرار دارد. امسال هم صفحه مربوط به درگذشتگان سال ۲۰۲۴ با بیش از ۴۴ میلیون بازدید، رتبه اول را به خود در بین صفحات پرمخاطب ویکی‌پدیا اختصاص داد.
انتخابات آمریکا و موضوعات مرتبط
دومین صفحه پربازدید ویکی‌پدیا در سال ۲۰۲۴، متعلق به کامالا هریس است. معاون رئیس‌جمهور آمریکا که در چرخشی غیرمنتظره نامزد دموکرات‌ها شد اما انتخابات را به ترامپ باخت و صفحه‌اش بیش از ۲۸ میلیون بازدید داشت. انتخابات آمریکا در سال ۲۰۲۴ هم با ۲۷ میلیون بازدید در رده سوم و یکی از مقالات پرطرفدار ویکی پدیا بود. صفحه ترامپ در ویکی پدیا با ۲۵ میلیون بازدید در رده پنجم قرار گرفته است.
برادران قاتل در آمریکا
چهارمین مقاله پربازدید ویکی پدیا در سال ۲۰۲۴، صفحه «لایل و اریک منندز» است. مقاله برادران منندز که در سال ۱۹۸۹ والدین خود را در آمریکا به قتل رساندند، به دنبال انتشار سریال «هیولاها: داستان لایل و اریک منندز» از نتفلیکس بیش از ۲۶ میلیون بازدید داشت.
لیگ‌برتر کریکت هند؛ واقعا؟
بین این همه رشته ورزشی و لیگ‌های مختلف آن در کشورهای مختلف، باور این که لیگ‌برتر کریکت هند با بیش از ۲۶ میلیون بازدید، یکی از موضوعات ورزشی محبوب بوده و در رده ششم پرمخاطب‌ترین صفحات ویکی پدیا قرار دارد، شاید کمی سخت باشد. البته جمعیت ۱.۵ میلیاردی هند هم در این ماجرا بی‌تاثیر نیست.
اولین بازیگر در رده یازدهم
صفحه «جی‌دی ونس»، سیاستمداری که در انتخابات ریاست‌جمهوری ۲۰۲۴ به عنوان معاون ترامپ انتخاب شد با ۲۳ میلیون بازدید در رده هفتم، صفحه فیلم ابرقهرمانی مارول «ددپول و ولورین» با بازی رایان رینولدز و هیو جکمن با ۲۲ میلیون بازدید در رده هشتم، صفحه پروژه ۲۰۲۵ مربوط به بنیاد سیاسی هریتیج آمریکا با ۱۹ میلیون بازدید در رده نهم و انتخابات سراسری هند با ۱۸ میلیون بازدید در رده دهم قرار دارند. در رده یازدهم، «تیلور سوئیفت» به عنوان اولین بازیگر در بین صفحات پربازدید ویکی‌پدیا با ۱۷ میلیون مخاطب قرار دارد.
سقوط چت جی پی تی به رده دوازدهم
این ابزار OpenAI که سال قبل رتبه اول را داشت و یک بات مکالمه با هوش مصنوعی و دریافت پاسخ سوال‌هاست، امسال با تقریبا ۱۶ میلیون بازدید به رتبه دوازدهم سقوط کرد.
آمارهای حیرت انگیز ویکی پدیا
طبق آمار اَلِکسا، ویکی‌پدیا هفتمین صفحه پربیننده در اینترنت است و طبق کام اسکور، این وبگاه در هر ماه و فقط در ایالات متحده آمریکا بیش از ۱۱۷ میلیون بار دیده می‌شود و آمار جهانیِ بازدید آن ۱۸ میلیارد بار است. ویکی پدیای انگلیسی پرطرفدارترین زبان است که در ۵۶ میلیون صفحه ۶ میلیون و ۵۰۰ هزار مقاله توسط ۴۳ میلیون کاربر نگاشته شده است. ویکی‌پدیای فارسی بیش از یک میلیون و ۳۰۰ هزار کاربر دارد که از این تعداد نزدیک به ۶ هزار نفر کاربر فعال هستند.
ویکی‌پدیا زده نباشیم!
ویکی‌پدیا در عین‌حال که جامعیت جالبی دارد؛ در صورت این‌که تک منبع ما باشد می‌تواند قدرت تفکر و استدلال را از فرد بگیرد
ویکی‌پدیا مزایای زیادی دارد؛ دسترسی آسان، قابل اعتماد بودن در بسیاری از حوزه‌ها، به‌روزرسانی مداوم، اطمینان از این‌که چنان‌چه در موضوعاتی مثل ورزش و سینما اطلاعات اشتباهی در آن وارد شده باشد افراد زیادی اقدام به ویرایشش می‌کنند؛ پشتیبانی از چند زبان و ... اما با این همه نمی‌توان از نقاط ضعف آن چشم‌پوشی کرد. نقاط ضعفی که باید از احتمال وقوع‌شان باخبر بود تا با دید درستی از این دانشنامه استفاده کنیم.
نقاط ضعف محتوای ویکی‌پدیایی
وقتی صحبت از نقاط ضعف ویکی‌پدیا می‌کنیم قرار نیست شامل تمام مقاله‌ها و مدخل‌ها باشد اما باید احتمال وقوع آن‌ها را قبل از جدی گرفتن هر محتوایی که می‌بینیم درنظر بگیریم:
۱. دقت پایین وقتی یک دانشنامه آزاد محسوب می‌شود و همه می‌توانند با چند قاعده در آن محتوایی را بنویسند و در نهایت به یک صفحه یا سایت ارجاع دهند، امکان این‌که دقت محتوا پایین بوده یا حتی محتوا درگیر سوگیری باشد، زیاد می‌شود.
۲. اطلاعات گمراه‌کننده بسیاری از گروه‌ها در شبکه‌های اجتماعی مختلفی تولید محتوا می‌کنند اما شانس این را ندارند که آن‌چه تولید کرده‌اند، در اولین جست‌وجوی گوگل دیده شود؛ پس نوشتن مقاله یا ویرایش در ویکی‌پدیا می‌تواند انتخاب خوبی برای افرادی باشد که با نیت قبلی سراغ آن آمده‌اند؛ حتی اگر لازم باشد قاعده بی‌طرفی این دانشنامه را با ترفندهایی زیرپا بگذارند.
۳. شوخی و... حتماً ماجرای گزارش معروف سرهنگ علیفر که اسم معمار یک ورزشگاه را براساس مقاله‌های ویکی‌پدیایی خواند و مشخص شد این مقاله صرفاً یک تله بوده تا با او شوخی شود، به‌خاطر دارید. درحال‌حاضر بسیاری از صفحات ویکی‌پدیایی در حوزه فوتبال و سینما شامل این محتواهای عجیب و غریب است. به‌طور مثال یک بازیکن به تیم رقیب می‌رود و ناگهان در صفحه ویکی‌پدیایش انواع چیزهای عجیب درج می‌شود.
۴. عمق کم مقالات ویکی‌پدیایی برای مخاطب معمولی نوشته می‌شوند و انصافاً در خیلی از حوزه‌ها بهتر از یک کتاب تخصصی، با زبانی ساده یک مفهوم علمی را منتقل می‌کنند. اما به همان اندازه که موضوع ساده و کوتاه مطرح می‌شود، از عمقش هم کم می‌شود. برای همین ویکی‌پدیا منبع خوبی برای کار علمی و پژوهشی دانشجویان و... نیست؛ کسانی‌که لازم است از کتابخانه‌ها استفاده و از دل خواندن نظرات صاحبان اندیشه سیر یک موضوع را بررسی کنند.
۵. محدود کردن تفکر انتقادی ویکی‌پدیا قرار نیست مثل یک کتاب در حوزه روان‌شناسی، جامعه‌شناسی و... باشد؛ چندان سروکارش با استدلال نیست؛ از اساس این موضوع نقطه ضعفش هم محسوب نمی‌شود؛ بلکه کارکردهای متنوعی که ما به یک دانشنامه دادیم، باعث بالا بردن سطح انتظار شده است. با این اوصاف اگر قرار باشد در هرزمینه‌ای فقط و فقط به ویکی‌پدیا اتکا کنیم، تفکر انتقادی و کارآمد خود را که باید در مواجهه با مفاهیم، فرضیه‌ها و تفکرات فعال باشیم ،تضعیف کرده‌ایم.
چطور سراغ ویکی‌پدیا برویم؟
۱. بررسی منابع مقاله‌ها هر مقاله در ویکی‌پدیا متکی به منابع مختلفی است که باید بررسی شوند؛ آیا آن منابع بی‌طرف هستند؟ تضاد منافع با موضوع ندارند؟ از چه دیدگاهی حمایت می‌کنند؟ آیا مقاله در استفاده از منابع درگیر سوگیری و ... بوده؟
۲. استفاده از چند منبع ویکی‌پدیا می‌تواند گزینه سرراست و خوبی برای مطالعه و بررسی باشد به‌شرط آن‌که در موضوعاتی که نیاز به بررسی بیشتر دارد، تنها منبع ما نباشد. ویکی‌پدیا به دلایلی که گفتیم می‌تواند عمق کمی داشته باشد پس نیاز است برای درک بهتر یک موضوع و در نظر گرفتن نظرگاه‌های دیگر، سراغ منابع بیشتری برویم و با تطبیق آن‌ها با هم به درک درستی برسیم.
۳. مقاله خوب خود ویکی‌پدیا دستورالعمل‌هایی دارد و حتی برخی از مقاله‌ها را متمایز می‌کند. وقتی مقاله‌ای متمایز شده یعنی به دستورالعمل‌ها وفادار بوده. البته این وسواس برای هر محتوایی نیاز نیست. به‌طور مثال اگر بخواهیم بدانیم بوفون چند سال در یوونتوس بوده و چند بازی انجام داده خیلی ضروری نیست از چند منبع استفاده کنیم یا با تفکر نقادانه دنبال ایجاد ارتباط بین فرض‌ها و نتایج باشیم.
دیدگاه ها