در ستایش گنجینه موسیقی مقامی

علی ایشان زاده- روزنامه خراسان/​​​​​یک سال دیگر از فقدان حاج قربان سلیمانی اسطوره دوتارنوازی و موسیقی مقامی کشور و پدیده جشنواره بین المللی موسیقی «آوینیون» فرانسه گذشت و امسال همزمان با ۳۰ دی ماه وارد هفدهمین سال فراق این هنرمند برجسته خراسانی می شویم که نی غربت در حوالی مزار او همچنان دل ها را به درد آورده و شیفتگان هنر را می رنجاند. تاکنون از سوی مسئولان اقدامی برای ایجاد فضایی مناسب در اطراف مزار وی صورت نگرفته است. حاج قربان کسی است که پس از اجرایی در پاریس، روزنامه لوموند فرانسه با چاپ تصویر او روی جلد، نوشت: «کسی که درهای بهشت را به روی غرب گشود.» 
حاج قربان سلیمانی در سال ۱۲۹۸ خورشیدی در روستای علی آباد قوچان به دنیا آمد. پدرش کربلایی رمضان در دوتار نوازی و هنر بخشی گری از چیره دستان زمان خود در منطقه بود و به عنوان اولین استاد فرزندش کار آموزش و تعلیم او را برعهده داشته است. حاج قربان پس از آن که تعلیمات نخستین را نزد پدر فرا می‌گیرد، برای تکمیل آن نزد استادانی چون غلامحسین بخشی، جعفر آبادی، عوض بخشی و محمد قیطاقی به شاگردی می‌پردازد. هنر و سنت (بخشی گری) در شمال خراسان ریشه در هزاره های دور دارد و بخشی   باید علاوه بر تسلط در نواختن، در بداهه خوانی، بداهه نوازی و روایت داستان های اساطیری سرزمین خویش مسلط باشد. همچنین به زبان های فارسی، ترکی و کردی نیز آشنا باشد که استاد حاج قربان آخرین نفر از نسل بخشی های توانای منطقه و شمال خراسان رضوی به شمار می‌رفت. او در کنار بخشی گری و شرکت در مراسم و فعالیت های هنری در موسیقی مقامی، در روستا نیز به کار زراعت و باغداری مشغول بود و کار و تلاش را عبادت می‌دانست و از لحاظ اعتقادی و باورهای دینی فردی استوار و پایبند بود، تا جایی که بدون وضو دست به ساز نمی‌برد و اغلب اجراهایش در مقام ها و با اشعار عرفانی و مدح پیامبر اکرم(ص) و امام علی(ع) آغاز می شد.
حاج قربان، مرد اجراهای زنده
حاج قربان مرد اجراهای زنده بود و موسیقی او در شرایط زمان و مکان شکل می‌گرفت. اگر بحر طویلی در مدح پیامبر، امروز به فرض در تهران می‌خواند، با نمونه ای که فردا در شیراز یا مشهد می خواند، بسیار متفاوت بود. حتی پیش بینی این که چه روزی و در چه مکانی، چه قطعه ای بنوازد و بخواند، برایش ممکن نبود، می‌گفت وقتی روی صحنه بروم آن جا معلوم می‌شود که چه چیزی باید بنوازم . در واقع این ویژگی منحصر به فرد موسیقی شرقی است. حاج قربان همیشه اشاره می‌کرد که من عاشق سازم هستم و ساز هم با من همراه است. اگر همراه نباشد نمی توانم آن گونه که باید اجرای خوبی داشته باشم. برای همین هم وقتی که ساز با او همراه و هم نوا می شد، آستین بالا می زد و پنجه که در کاسه دوتار می افکند، دل هارا به لرزه می انداخت، روح در کاسه چوبین دمیده می شد و آن گاه معنا و معنویت را حس می کردی و زلال جاری عشق را می شنیدی چرا که وقتی نوایی از دل بر می خیزد، لاجرم بر دل نشیند.
حضور در جشنواره های بین المللی
استاد حاج قربان سلیمانی در سال ۱۳۶۹ در جشنواره موسیقی فجر، لوح زرین را دریافت کرد و از آن پس علاوه بر حضور در برنامه های مختلف موسیقی آیینی و نواحی، کار داوری در جشنواره را نیز بر عهده داشت. همچنین به جشنواره های موسیقی بین‌المللی خارج از کشور دعوت می شد. سال ۱۹۹۱ در فرانسه با درخششی خاص به عنوان ستاره جشنواره آوینیون، جایزه دریافت کرد و روزنامه ها هم به او لقب «گنجینه ملی» دادند. چرا که او در شب اجرا چنان شور و حالی ایجاد کرده بود که همه را مبهوت ساز و نوای خود ساخته و تحسین همگان را برانگیخته بود.
هنرمند بی ادعا
همان سال ها بود که چند روز پس از بازگشت حاج قربان از اروپا به دیدن او در روستای علی آباد رفتیم. او در صحبت های خود می گفت: وقتی در خارج کشور از من خواستند خودم را معرفی کنم، گفتم کشاورزم و روستایی و شکرگزار، همان طور که در انگلستان هم قبل از اجرا گفته بودم، من نه اعیانم و نه اشراف، نه شهر نشینم و نه تجملاتی، بلکه زاده روستایم و روستانشین. آن چه اهمیت دارد، آدمیت و جوانمردی است. هم اکنون نیز فرهنگی چند هزار ساله را در دست دارم و بی ریا تقدیم شما می کنم. سپس همه جمعیت از جا بلند شدند و ابراز احساسات کردند که من بی اختیار اشک می‌ریختم. او در ادامه می گفت: در این موسیقی با اصالت ما در آهنگ، مقام و کلامش حکایتی، رنجی، دردی، عشقی و معنویتی نهفته است. این هنر ارزنده، تاریخی بس کهن دارد و قدمت ساز دوتار هم به ۶ هزار سال می‌رسد.
هنرمندان در انتظار احداث بنایی مناسب برای مزار حاج قربان
تابستان سال ۱۳۹۴ بود که به دستور معاون وقت هنری وزارت فرهنگ و ارشاد، مقرر شد بنای مناسبی برای مزار حاج قربان احداث شود. حتی یکی از طراحان مطرح استان طرحی را در این زمینه ارائه داد و طرح برای تایید به تهران ارسال شد تا اعتباری برای اجرا تخصیص یابد اما تاکنون خبری از احداث این بنا نیست و معلوم نیست که این انتظار طولانی برای هنرمندان شهرستان و منطقه و همه هنردوستان و دوستداران حاج قربان چه زمانی به پایان می رسد.
وعده ای دیگر برای احداث یادمان
رئیس اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی قوچان در گفت و گو با «خراسان رضوی» با اشاره به دیدار اخیر خود به همراه تعدادی از هنرمندان موسیقی شهرستان و نماینده مردم قوچان و فاروج با وزیر ارشاد در تهران گفت: در این دیدار بحث مزار حاج قربان و لزوم ایجاد بنا و فضای مناسب برای آن مطرح و قرار شد طرحی مناسب تهیه و به انجمن آثار و مفاخر فرهنگی ارسال شود تا پس از بررسی و موافقت ها، بودجه و اعتباری برای اجرای آن تخصیص یابد. مطاعی افزود: امید است با مساعدت و همراهی هر چه بیشتر و جدی مسئولان و دستگاه های مربوط، این بار کارها به نتیجه برسد و این مطالبه دیرینه جامعه هنری محقق شود. وی همچنین گفت: طی تصمیمات و رایزنی ها در شهرستان، مقرر شد پروژه در حال احداث مجتمع فرهنگی هنری قوچان به نام «حاج قربان» نام گذاری شود.
گفتنی است، امسال نیز به مناسبت هفدهمین سالگرد درگذشت حاج قربان، مراسم یادبودی در روستای علی آباد بر مزارش برگزار شد.