۸۰ میلیارد جایزه برای مرموزترین کتیبه باستانی

مجید حسین زاده - روزنامه خراسان /   رمزگشایی از نوشته‌های باستانی یکی از جذاب‌ترین و هیجان‌انگیزترین حوزه‌های مطالعات تاریخی و باستان‌شناسی است. این فرایند نه‌تنها ما را به دنیای گذشته متصل می‌کند، بلکه دریچه‌ای به فهم فرهنگ‌ها، اعتقادات و زندگی روزمره انسان‌های دیروز می‌گشاید. از لوح‌های میخی سومری گرفته تا متون مصری، هر کدام از این آثار داستان‌های ناگفته‌ای از تمدن‌هایی را روایت می‌کنند که با وجود گذشت قرن‌ها هنوز رمزگشایی نشده در تاریخ ما باقی مانده‌اند. به تازگی، تبلیغی در همین باره در سایت‌ها و فضای‌مجازی جهان توجهات را به خود جلب کرده است: «هر فردی که بتواند از کتیبه‌های ۵۳۰۰ ساله در هند رمزگشایی کند، جایزه یک میلیون دلاری در انتظار اوست! این یک پیشنهاد واقعی است. اگر علاقه‌مند هستید، کار دشواری پیش روی شماست زیرا رمزگشایی از این خط ۵۳۰۰ ساله کاری پیچیده است اما شاید بتوانید از پس آن بربیایید!»؛ اصل ماجرا هم به اطلاعیه دولت ایالت «تامیل نادو» در جنوب شرقی هند برمی‌گردد که گفته جایزه‌ای به مبلغ ۹۶۰ هزار یورو به هر فردی می‌دهد که بتواند از این خط که متعلق به «تمدن دره سند» است، رمزگشایی کند. به همین بهانه و در پرونده امروز زندگی‌سلام، علاوه بر آشنایی بیشتر با این کتیبه هندی و اهمیت رمزگشایی از آن با چند نوشته تاریخی مرموز دیگر که هنوز رمزگشایی نشده‌اند، آشنا خواهید شد. با ما باشید.


۴هزار نوشته کوتاه درباره نخستین اجتماعات شهری
همان طور که خواندید، توسط دولت ایالت «تامیل نادو» در جنوب شرقی هند یک میلیون دلار پاداش برای کسی که بتواند خط کتیبه‌های هندی ۵۳۰۰ ساله را رمزگشایی کند، اختصاص یافته است. «ام‌ک استالین»، وزیر ارشد ایالت تامیل نادو، پس از انتشار نتایج یک پژوهش که نشان می‌داد شباهت‌هایی میان نوشته‌های تمدن دره سند و کتیبه‌های یافت‌شده وجود دارد، این جایزه را اعلام کرد. تمدن دره سند که با نام تمدن هاراپان هم شناخته می‌شود، ۵۳۰۰ سال پیش از مناطقی برخاست که اکنون در شمال غرب هند و پاکستان واقع هستند. افرادی که در این دوره تمدنی زندگی می‌کردند، کشاورز و بازرگان بودند و یکی از نخستین اجتماعات شهری را پایه‌گذاری کردند. دلایل افول این تمدن تاکنون ناشناخته مانده و پژوهشگران هنوز به سندی که نشان دهد دلیل این افول، جنگ یا بلایای طبیعی بوده، دست نیافته‌اند. این کتیبه‌ها که از نشانه‌ها و نمادها تشکیل شده‌اند، حدود ۴هزار نوشته کوتاه هستند که بیشتر آن‌ها روی اشیای کوچکی مانند مهر و سفال حک شده‌اند. برخی از پژوهشگران نمادها و نشانه‌های به کار گرفته شده در این کتیبه‌ها را با خط براهمی، زبان‌های هندوآریایی و سومری مرتبط می‌دانند. رمزگشایی از این نوشتار به پژوهشگران امکان می‌دهد تا اطلاعات بیشتری درباره نظام حکمرانی و باورهای تمدن دره سند به دست آورند. با وجود تلاش‌های فراوان زبان‌شناسان و باستان‌شناسان، خط تمدن دره سند همچنان در هاله‌ای از ابهام باقی مانده است.

اولین شکل کلمات مکتوب
لوح دیسپیلیو یک لوح چوبی است که روی آن نمادهای حک‌شده‌ای است که قدمت‌شان به حدود ۵۲۵۰ سال پیش از میلاد مسیح برمی‌گردد. این لوح درست ۳۰ سال قبل در سکونتگاه دریاچه دیسپیلیو توسط یک پروفسور باستان‌شناسی ماقبل تاریخ کشف شد. لوح دیسپیلیو احتمالاً شکل اولیه‌ کلمه مکتوب است چرا که نمادهای حکاکی‌شده‌ مشابه روی خاک رس در فرهنگ وینکا در سکونتگاه‌های جنوبی بالکان یافت شده است. نمادهای واضح روی تابلوی چوبی که برخی معتقدند شبیه الفبای یونان باستان در شکل اولیه است، بدون شک نوعی علایم ارتباطی هستند. رمزگشایی از علایم حک شده بر روی لوح دیسپیلیو می‌تواند مفهومی را که ما از «تاریخ» (به عنوان دورانی که در آن خط اختراع شده است) در ذهن داریم، تغییر بدهد.

اسرارآمیزترین دست‌نوشته تاریخ
این دست‌نوشته که حدس زده می‌شود در اوایل قرن پانزدهم میلادی در ایتالیا و به دست نویسنده‌ای ناشناس نوشته شده باشد، لقب «اسرارآمیزترین دست‌نوشته تاریخ» را دارد. درباره نویسنده این دست نوشته یعنی «وینیچ» حدس‌های مختلفی زده می شود. بعضی معتقدند خود وینیچ آن را جعل کرده است. این دست‌نوشته به نام ویلفرید وُینیچ نامیده شده است که آن را در سال ۱۹۱۲ میلادی خریداری کرد. این کتاب شبیه کتاب‌های گیاه‌شناسی است اما تصاویر گیاهانی که در آن دیده می‌شود، شبیه گیاهان شناخته‌شده نیست و متن آن هم به هیچ متن شناخته شده‌ای شباهت ندارد. هنوز هیچ‌کس از این کتاب سر در نیاورده است. با این حال بررسی‌ها نشان می‌دهد که کتاب به صورت سازمان دهی شده و منسجم نوشته شده است. بنابراین مجموعه‌ای تصادفی از نشانه‌ها نیست، البته بسیاری، در این که این متن حاوی اطلاعاتی باشد، اظهار تردید کرده‌اند.

قدیمی‌ترین خط شناخته‌شده ایران‌زمین
خط نیا-ایلامی قدیمی‌ترین خط شناخته‌شده ایران‌زمین است که حدود ۳هزار سال پیش و در منطقه‌ای وسیع از شوش، پایتخت ایلامی‌ها  گرفته تا «تپه یحیی» در استان کرمان به کار می‌رفته است. خط نیا-ایلامی از راست به چپ نوشته می شده و به هیچ خط دیگری از عهد باستان شباهت ندارد. تاکنون حدود ۱۶۰۰ لوح گلی که با این خط نوشته شده، پیدا شده‌اند که بیشتر آن ها از زیگورات چغازنبیل در شوش، آنشان در استان فارس، تپه یحیی در جیرفت کرمان و تپه سیلک کاشان به دست آمده است. گفته می‌شود که این خط ۱۲۰۰ نشانه دارد. با این که مضامین این کتیبه‌ها معلوم شده‌اند اما این خط هنوز رمزگشایی نشده است. در سال ۲۰۱۲ میلادی، دکتر «جیکوب دال»، استاد دانشکده مطالعات شرقی دانشگاه آکسفورد، متن این کتیبه‌ها را در کلیک وبسایتی منتشر کرد تا با تلاش جمعی متخصصان و تازه‌کارهای علاقه مند، رمز این خط شکسته شود اما هنوز هیچ اطلاعات رسمی در این باره منتشر نشده است.

رمز شمش‌های طلای چینی
در سال ۱۹۳۳، سه شمش طلا برای ژنرال وانگ در شانگهای چین فرستاده شدند. ظاهرا این شمش‌های طلا، به عنوان اسناد فلزی مربوط به یک سپرده‌ بانکی نزد یکی از بانک‌های آمریکا محسوب می‌شدند. شمش‌های طلا دارای تصاویر، نوشته‌هایی به زبان چینی، نوع خاصی از دست نوشته‌های خطی و رمزهایی با حروف لاتین هستند. طبیعتا درباره‌ اعتبار ادعای مالکیت سپرده، بحث‌هایی درگرفته است. اگر فردی بتواند کد نوشته شده روی شمش‌ها را رمزگشایی کند، این منازعات پایان خواهد یافت. تاکنون کسی نتوانسته نظریه‌ای در این باره ارائه دهد. متن چینی، ترجمه و مشخص شده که در آن راجع به معاملاتی به ارزش بیش از ۳۰۰ میلیون دلار سخن رفته است. همچنین، درباره‌ این شمش‌های طلا که ۱.۸کیلوگرم وزن دارند هم صحبت شده است اما هنوز هیچ چیز، شفاف و مشخص نیست.


نام سربازان یا سند یک قصر؟
صفحه فستوس که مهم‌ترین نمونه از کتیبه‌های هیروگلیفی کرت به شمار می‌آید، همراه با لوح خطی و سفالینه‌ای مربوط به آغاز دوره نوسنگی(مربوط به ۱۷۰۰-۱۶۰۰ پیش از میلاد) در سال ۱۹۰۳ در اتاقی کوچک کنار مخزن «اتاق بایگانی»، در ساختمان‌های شمال شرقی قصر کشف شد. هیروگلیف به حروفی گفته می‌شود که با کشیدن تصویرهایی از جانوران و اشیا پدید آمده باشند. هر دو روی این صفحه سفالین از هیروگلیف‌هایی پوشیده شده که به صورت مارپیچی قرار گرفته‌اند. معلوم است که پیش از خشک شدن سفال، این نمادها روی آن مهر شده‌اند. نمادهای روی صفحه، به وسیله‌ خطوط عمودی از هم جدا شده، چندین دسته را تشکیل داده‌اند. هر کدام از این دسته‌ها، نمایانگر یک کلمه هستند. ۴۵ نوع از این نمادها تشخیص داده شده‌اند که تنها تعداد اندکی از آن ها را می‌توان با هیروگلیف‌های دوره‌های بعدی تاریخ تطبیق داد. بعضی از توالی‌های هیروگلیفی همچون بند برگردان‌ها تکرار می‌شوند که یادآور سرودهای مذهبی است. برخی دیگر می‌گویند این متن، فهرست نام سربازان است و به تازگی این نظریه مطرح شده که صفحه‌ فستوس، سندی است به زبان هیتی که در آن، پادشاه از برپایی قصر فستوس سخن گفته است.

درباره اولین تمدن‌های اروپا
متن خطی A یکی از دو متن خطی در کرت باستان است. این تمدن که یکی از اولین تمدن‌های اروپا بود، در حدود سال‌های ۲۷۰۰ تا ۱۴۷۰ قبل از میلاد بر کرت حاکم بوده است. این متون توسط آرتور اوانس کشف و نام‌گذاری شدند. متن خطی B که توسط مایکل ونتریس در سال ۱۹۲۵ رمزگشایی شد، در نوشتار یونانی مسینی به کار رفته است. متن خطی A هنوز تا رمزگشایی کامل فاصله‌ زیادی دارد اما بخش‌هایی از آن قابل فهم است و احتمال دارد  با استفاده از علامات متن خطی B، قابل خواندن باشد. اگرچه این دو متن، در نمادهای بسیاری مشترک‌اند، استفاده از نمادهای متن خطی B در نوشته‌های متن خطی A، کلماتی تولید می‌کند که در هیچ کدام از زبان‌های شناخته شده دنیا معنایی ندارند. این زبان، که آن را مینوسی یا اتئوکرتی (به معنای کرتی اصیل) نام گذاری کرده‌اند، در دوره‌ تاریخی پیش از حمله یونانیان مسینی در حدود ۱۴۵۰ سال پیش از میلاد در کرت استفاده می شد. عده‌ای بر این باورند که ممکن است میان متن خطی A و صفحه فستوس رابطه‌ای وجود داشته باشد.

دست‌نوشته‌هایی در دورافتاده‌ترین جزیره غیرمسکونی جهان
جزیره آتش فشانی دوردست «راپا نویی» که به اسم «جزیره ایستر» هم شناخته می‌شود، جزیره‌ای پر رمزو راز است. با وجود این، یکی از مرموزترین چیزها در این جزیره، سنگ نوشته‌های منحصر به فرد آن است که هنوز هیچ دانشمندی قادر به رمزگشایی از آن ها نشده است.  جزیره «راپا نویی» در حدود ۳۶۰۰ کیلومتری سواحل شیلی در شرق پلی‌نزی قرار دارد و یکی از دورافتاده‌ترین جزایر غیرمسکونی جهان است. این جزیره بیشتر به خاطر مجسمه‌های غول‌پیکر سنگی‌اش به نام «موآی» مشهور است که توسط مردم «راپا نویی» در سال‌های ۱۱۰۰ و ۱۶۵۰ میلادی حک شده‌اند. اروپایی‌ها که در قرن ۱۸ وارد جزیره شدند، با خود مشکلات زیادی از جمله بیماری و قتل را به همراه بردند و به تجارت بومیان این جزیره تحت عنوان برده پرداختند. این وضعیت در قرن نوزدهم بدتر شد و در دهه ۱۸۶۰ میلادی ضربه مهلکی به تمدن و جمعیت این جزیره وارد شد؛ یعنی زمانی که حدود ۱۵۰۰ نفر از ساکنان این جزیره‌ برای کار به عنوان برده ربوده شدند که باعث محو همیشگی جمعیت این جزیره شدند. در پایان قرن ۱۹ دیگر بخش قابل توجهی از فرهنگ سنتی این جزیره به طور جبران ناپذیری از بین رفته بود؛ از جمله اساس استفاده از یک سیستم سازمان‌یافته از نمادهای گلیف به نام «رونگورونگو» که به طرز پیچیده‌ای روی لوح‌های چوبی حک شده بود. امروزه تنها ۲۷ شیء چوبی که با «رونگورونگو» نوشته شده، وجود دارد و دیگر هیچ اثری از چنین نوشته‌هایی در جزیره «راپا نویی» دیده نمی‌شود. برخی از این قطعات نیز به اروپا فرستاده شدند و محققان تلاش کردند که کدهای نوشتاری جزیره ایستر را رمزگشایی کنند؛ با این وجود تاکنون همه این تلاش‌ها بی‌نتیجه بوده است.


یکی از اعضای یک انجمن مخفی کلیسایی
در انگلستان یک یادبود متعلق به قرن هجدهم به نام یادبود چوپان قرار دارد. این یادبود به سفارش توماس آنسون، یکی از اعضای پارلمان انگلستان و به دست مجسمه‌سازی به نام پیتر شی در بین سال‌های ۱۷۴۸ تا ۱۷۶۳ ساخته شده است. این یادبود شامل یک نقش‌برجسته سنگی است که یک نسخه از نقاشی معروف نیکولاس پوسان به نام «چوپانان آرکادیا» و متنی نوشته‌شده به رمز را نمایش می‌دهد که مورخان و رمزشکنان صدها سال است نتوانسته‌اند معنای آن را کشف کنند. در زیر سنگ‌برجسته حروف OUOSVAVV  نوشته شده؛ حروف D  و M با قدری فاصله از حروف قبلی در سطحی پایین‌تر قرار دارند و به نحوی چیده شده‌اند که ابتدا و انتهای این حروف را در بر می‌گیرند. این حروف به قدری رمزآلود هستند که در کتاب‌های پرفروش خون مقدس و جام مقدس و داوینچی کد به آن‌ها اشاره شده است. در هر دو کتاب گفته شده که نیکولاس پوسان یکی از اعضای یک انجمن مخفی کلیسایی قرون‌وسطایی بوده و نقاشی چوپانان آرکادیا هم حاوی پیام‌های مخفی است که فقط برای اعضای این انجمن قابل درک بوده است. معلوم نیست که این حروف بتوانند رمزگشایی شوند. اما کسی که این حروف را نوشته احتمالا مطمئن بوده که تا قرن‌ها این حروف ذهن تمدن‌های بعدی را مشغول نگه خواهد داشت.
منابع این پرونده: یورونیوز، روزیاتو، فرادید، عصرایران، گجت‌نیوز
​​​​​​​
​​​​​​​