یکی از رسم های جذاب و دلنشین حرم امام رضا(ع) نقاره‌نوازی است که جزئیات آن را ذکر کرده‌ایم
روزنامه خراسان / نواختن طبل و دهل برای آگاهی و اعلام عمومی، از دیرباز در دربار سلاطین مرسوم بوده است. اما به نظر می‌رسد نقاره‌نوازی در حرم مطهر رضوی را میرزا ابوالقاسم بابر، نوۀ گوهرشاد خاتون از اواسط قرن نهم هجری مرسوم کرده است. در این مطلب به فلسفه این رسم و مراحل و ریزه‌کاری‌هایش پرداخته‌ایم.
فلسفه نقاره‌نوازی
در آیین نقاره‌نوازی، به‌جز ایام سوگواری و شهادت ائمه(ع) و دو ماه محرم و صفر، در هر شبانه‌روز دو نوبت، دقایقی قبل از طلوع و غروب آفتاب، نوبتچیان رسمی، طبل و نقاره را با آهنگی خاص می‌نوازند و با نواختن آخرین ضربات، طلوع و غروب خورشید را اعلام می‌کنند. علاوه بر این در اعیاد مذهبی (شب و صبح عید) و ایام ولادت ائمه(ع) و لحظه تحویل سال هم نقارۀ شادمانی را چندین نوبت می‌نوازند. در سحرهای ماه رمضان هم حدود یک ساعت قبل از اذان صبح، نقاره می‌زنند. درباره چرایی انجام این مراسم دلایل متنوعی آورده شده است. مثلا از آن‌جا که امام رضا(ع) عنوان ولایت‌عهدی داشته و ایشان را سلطان می‌خوانده‌اند، نواختن نقاره در بارگاه ایشان معمول شده است. یا شاید زمانی برای پاسداری از حرم مطهر و مشهد، در آن‌جا لشکریانی بوده‌اند که برای اعلام آمادگی ایشان نیاز به نواختن نقاره بوده و سپس این رسم مانند یک سنت ماندگار شده است. یا حتی ممکن است نقاره زدن و شیپور نواختن برای احترام و بزرگداشت بارگاه امام رضا(ع) است و تنها جنبه تشریفاتی دارد و هیچ نظر دیگری در میان نبوده است. به هر حال و با هر انگیزه‌ای که این کار آغاز شده باشد، اکنون نقاره هر صبح پیش از طلوع آفتاب و هر عصر پیش از غروب خورشید نواخته می‌شود. یعنی نمازگزاران برای برپا داشتن فریضه خود فرصت کمی دارند.
نقاره زدن چیست؟
برای نقاره زدن در حرم مطهر محل خاصی در نظر گرفته شده که این بنای زیبا و باشکوه بر فراز ایوان شرقی صحن عتیق (انقلاب) قرار دارد و از قسمت‌های مختلف حرم دیده می‌شود. بلندی بنا سبب شده به هنگام نقاره زدن آوای آن تا دوردست‌ها شنیده شود و چهار گوشه مشهد را نورانی کند. بنای نقاره‌خانه که با کاشی فیروزه‌ای آراسته شده و اطراف ایوان آن نرده‌کشی شده است، دو طبقه دارد. طبقه پایین محل گذاشتن طبل‌ها و شیپورهاست و طبقه دوم محل استقرار نوازندگان که به آن‌ها «عمله شکوه» می‌گویند. ابزار و وسایل نقاره‌‌زنی شامل چهار نوع طبل، کرنا و لوازم متعلقه است. طبل‌ها دارای کاسه‌های بزرگ و کوچک مسی و چدنی است که پوست دباغی‌شده روی آن‌ها می‌کشند و با دو چوب ساده می‌نوازند. کرناها سازهای بادی، به طول تقریبی یک متر از جنس مس یا برنج هستند که آب کُروم داده شده‌اند. طبل‌ها ذکری ندارند و فقط به عنوان «کوس شادمانه» و همنواز از شروع تا خاتمه با کرناها نواخته می‌شوند. در صورتی که کرناها ذکری دارند که سینه به سینه تا به امروز نقل شده است. اکنون تعداد نقاره‌چیان ۱۴ تن است که در هر نوبت ۱۰ تن از آنان (چهار طبال و شش کرنانواز) نقاره می‌نوازند.
نقاره‌خانه چه می‌گوید؟
در نقاره‌‌زنی از چهار طبل استفاده می‌شود. طبل سرچاشنی، طبلی کوچک و چدنی است که با صدای زیر به‌عنوان طبل اصلی در تمام مدت نقاره زنی نواخته می‌شود. طبل‌های مسی در اندازه‌های بزرگ و میانه و با صدای بم، به‌طور متناوب و یک‌درمیان، هم‌نوا با کرنا و گاه تنها تا خاتمۀ مراسم به‌عنوان کوس شادیانه، طبل سرچاشنی را همراهی می‌کنند و ذکر ندارند؛ اما کرناها که با دمیدن به صدا در می‌آیند، دارای ذکرند. این مراسم به گفتۀ سرپرست نقاره‌چیان در سه دست اجرا می‌شود. نخست، سرنواز کرنا را به‌طرف گنبد مطلا می‌گیرد و «سلطان دنیا و عقبی علی‌بن‌موسی‌الرضا» را با آهنگ می‌نوازد و سلام می‌دهد. آن‌گاه، پس‌نوازان (پنج‌تن) با کرنا هماهنگ پاسخ می‌دهند: «امام‌رضا» (دو بار). مجددا سرنواز با کرنا به‌طرف گنبد اشاره می‌کند و می‌دمد: «امام رضا» (سه بار) و پس‌نوازان جواب می‌دهند: «غریب رضا» (دو بار). در دست دوم سرنواز می‌دمد: «مولی، مولی، مولی، علی‌بن‌موسی‌الرضا.» پس‌نوازان پاسخ می‌دهند: «رضا جان» (سه بار) و سرنواز، کرنا را به‌طرف گنبد مطلا می‌گیرد و ذکر می‌کند: «یا امام غریب، یا امام‌رضا.» پس‌نوازان جواب می‌دهند: «رضاجان» (سه بار). در دست سوم سرنواز می‌دمد: «دورۀ دوران امام‌رضاست.» در این موقع طبال‌ها کوس شادیانه می‌نوازند و مجددا سرنواز ذکر می‌کند: «دورۀ دوران امام‌رضاست، دادرس بیچارگان.» پس‌نوازان جواب می‌دهند: «ای دادرس درماندگان.» موقعی که پس‌نوازان می‌خواهند کرناهای خود را کنار بگذارند، سرنواز می‌نوازد: «فریادرس» و طبال‌ها با شدت بیشتر بر طبل‌ها می‌کوبند.
برگرفته از نسیم رضوان
دیدگاه ها