موسیقی تلفیقی؛ سبقت ترکیه از ایران

محمد بهبودی نیا _  روزنامه خراسان / مدتی پیش گفت‌وگوی خودمانی با چند تن از اهالی موسیقی داشتم. گاهی بحث‌های مخالفان و موافقان تلفیق موسیقی پاپ، سنتی به‌شدت بالا می‌گرفت. یکی از هنرمندان حاضر در جمع، سرسختانه مخالفتش را درباره کنار هم قرار گرفتن سازهای سنتی ایرانی و سازهای غربی اعلام می‌کرد. این آهنگ‎ساز و خواننده موسیقی ایرانی می‌گفت: «شما چطور می‌توانید ساز نی را کنار گیتار الکتریک بیاورید و کاری موفق خلق کنید؟»درددل‌ها و گلایه‌ها زیاد بود. وقتی از ساز نی و تلفیق آن با سازهای غربی صحبت به میان آمد، ناخودآگاه یاد پاشا هنجنی، نوازنده برجسته‌ساز نی، افتادم؛ نوازنده‌ای که سابقه همنوازی با سازهای سنتی و پاپ و... را در کارنامه کاری خود دارد. هنجنی تا امروز با استادانی مانند حسین علیزاده، همایون خرم، مجید انتظامی، بیژن بیژنی، کامبیز روشن‌روان، کارن همایون‌فر و فؤاد حجازی همکاری‌هایی داشته است. ازجمله خوانندگانی که او در آثار آن‌ها به نی‌نوازی پرداخته، می‌توان به همایون شجریان، علیرضا قربانی، سالار عقیلی، محمد معتمدی و پرواز همای اشاره کرد. بد ندیدم دغدغه‌هایی را که شنیده بودم با این نوازنده سرشناس ساز نی مطرح کنم.برای رسیدن به پاسخ برخی ابهامات درباره موسیقی تلفیقی با پاشا هنجنی گفت‌وگویی داشتم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید.

نظر شما درباره تولید آثار موسیقی تلفیقی چیست؟
موضوع تلفیق در موسیقی یک موضوع مهم است و باید زیرمجموعه این باور قرار گیرد که موسیقی یک‌زبان بین‌المللی است. برای پویایی و زایایی در این هنر، هر سازی از هر کشوری باید در قالب این زبان جهان‌شمول به گفتمان هنری بپردازد.
مدتی پیش با تعدادی از اهالی موسیقی صحبت می‌کردیم و نظر یکی از این افراد بر این بود که ساز نی قابلیت همنوازی با بسیاری از سازهای غربی را ندارد و به همین دلیل به‌شدت این نوع همنوازی‌ها را ناخوشایند می‌دانست. نظر شما به‌عنوان نوازنده‌ای که سال‌ها نی‎نوازی کرده‌اید، دراین‌باره چیست؟
شاید برخی افراد با خودشان فکر کنند که ساز نی را نمی‌توان در کنار سازهای جَز، راک و پاپ نشاند؛ اما بنده در طول بسیاری از اجراهایی که در کشورهای مختلف داشته‌ام، کنار یک پرکاشنیست نشسته و همنوازی کرده‌ام. اتفاقاً تجربه و نتیجه این همنوازی برای من بی‌نهایت دوست‌داشتنی بود. در این اجراها هیچ‌کس به من نگفت که ساز نی سنتی است و بنا به دلایلی ازجمله تفاوت صدا و نُت و... همنوازی با پرکاشن کاری غیرممکن است. حرف من این است که موسیقی یک‌زبان مشترک است و از هر سازی می‌توان در ساخت آثار تلفیقی بهره برد و اثری فاخر ساخت، البته به‌شرط این که آهنگ‎ساز و نوازنده در حوزه هنر خود در حد خوبی تسلط داشته باشند. متأسفانه در حوزه موسیقی در روزگار ما بعضی ابهامات به وجود آمده که چرا این ساز را کنار آن ساز استفاده می‌کنیم یا مگر می‌شود ساز نی را کنار سازهای غربی گذاشت و اثری شنیدنی خلق کرد؟ به نظر من این موارد نوعی تعصب است که به نفع هنر نیست. موسیقی زبان زنده دنیاست و همان‌طور که گفتم، زبان برای پویایی و زایندگی نیاز به‌روز شدن دارد و موسیقی هم از این موضوع مستثنا نیست.
امروز چون من اهل تهرانم به دلیل این که لهجه‌ام با شما متفاوت است، نباید با شما که اهل مشهد هستید صحبت کنم؟ بی‌تردید این اتفاق پذیرفتنی نیست. در موسیقی هم همین موضوع را شاهدیم. در موسیقی نیاز به کلمه نیست و رسیدن به یک حس مشترک برای ساخت یک اثر هنری کافی است. اگر از یک ساز سنتی درست استفاده شود، شاهد آثار خیلی خوبی در مارکت موسیقی خواهیم بود که مردم از آن لذت می‌برند.
به نظر شما اولین و مهم‌ترین گام برای ساخت آثار تلفیقی با بهره‌گیری از سازهای ایرانی و جهانی چیست؟
برای ساخت آثار تلفیقی، اولین قدم فرهنگ‌سازی است. در کشورهای اروپایی از همان کودکی افراد را با موسیقی آشنا می‌کنند؛ به عبارتی دقیق‌تر فرزندانشان را با موسیقی فاخر انس و الفت می‌دهند. این فرهنگ‌سازی در مسیر شناخت دقیق موسیقی کمک فراوانی می‌کند. گام دوم درزمینه ساخت موسیقی، بهره‌گیری درست و بجا از سازهاست. مثلاً در فضای موسیقی ترکیه، بسیاری از آهنگ‎سازان به دلیل شناخت دقیق موسیقی سنتی و پاپ، در هرکدام از ژانرها وارد شوند موفق عمل می‌کنند. به همین دلیل است که وقتی به سراغ ساخت موسیقی تلفیقی می‌روند، ما سراسر شاهد نوآوری، خلاقیت و زیبایی هستیم و چاره‌ای جز شگفت‌زده شدن نداریم.
دلیل اصلی این میزان از موفقیت در ساخت آثار شنیدنی آهنگ‎سازان ترکیه که مثال زدید چیست؟
آن‌ها از بافت‌ها و ریشه‌های موسیقی‌شان که تسلط خاصی بر فضای آن‌ها پیداکرده‌اند، برای خلق اثر بهره می‌برند. این آهنگ‎سازها و بسیاری از آهنگ‎سازان موفق در دیگر کشورها برای این کار به عمق دریای موسیقی می‌روند و مروارید صید می‌کنند؛ به عبارتی در سطح حرکت نمی‌کنند و توجهشان به ریشه‌هاست. از بافت موسیقی سنتی‌شان به نفع ساخت موسیقی سنتی، فولک و پاپ استفاده می‌کنند.
در شرایط کنونی در کشور ما وضعیت موسیقی تلفیقی را چطور ارزیابی می‌کنید؟
در کشور ما هم اتفاقات خوب درزمینه آثار تلفیقی به چشم می‌خورد اما در بسیاری از موارد همه‌چیز باهم تداخل پیداکرده است. مدتی پیش استاد حسین علیزاده در نقد برخی از موسیقی‌های امروز جمله زیبایی بیان کرد. مضمون جمله این است که ما در روزگاری به سر می‌بریم که موسیقی پاپ ما توسط برخی از مداحان وارد فضای نوحه‌خوانی شده و از طرفی بعضی سبک‌های نوحه‌خوانی ما وارد موسیقی پاپ شده است و این هر دو آسیب‌زاست. این نوع فعالیت‌ها تناقض‌هایی را به وجود می‌آورد که چون توسط افرادی انجام می‌شود که تخصصی ندارند و آموزش ندیده‌اند، آسیب‌زاست. خلاصه مطلب این که برای ساخت هر اثر هنری اعم از سنتی و پاپ و تلفیقی نیاز به آموزش و تخصص‌های خاص است که اگر سازنده اثر به آن‌ها تسلط داشته باشد فرقی نمی‌کند ما کنار پرکاشن ساز نی بزنیم یا سنتور و یا کنار گیتار الکتریک از دیگر سازهای سنتی ایرانی استفاده کنیم.