چشم انداز پایان صندوق بازنشستگی

محمد حقگو_ روزنامه خراسان/تازه ترین بررسی های انجام شده، از تداوم وضعیت بحرانی صندوق بازنشستگی کشوری حکایت دارد به طوری که به عنوان مثال نسبت پشتیبانی این صندوق به ۰.۴۹ رسیده، در حالی که حداقل این رقم برای جلوگیری از ورشکستگی صندوق ها ۳ است.  با این اوصاف، مرکز پژوهش های مجلس ضمن بررسی راهکارهای پیش روی این صندوق، درنهایت راهکار اساسی را این دانسته است که صندوق بازنشستگی کشوری، به یک اداره برای رسیدگی به امور بازنشستگان کنونی دولت محدود شده و کارکنان جدید دولت عضو سازمان تامین اجتماعی شوند.
 

نسبت پشتیبانی در کف تاریخی
به گزارش خراسان، تازه ترین آمارها، از ادامه وضعیت بحرانی صندوق های بازنشستگی از جمله صندوق بازنشستگی کشوری حکایت دارند. بارزترین شاخص در این زمینه، نسبت پشتیبانی است. این رقم در تازه ترین برآوردها در سال ۱۴۰۲، به ۰.۴۹ درصد رسیده است که نشان می دهد در این صندوق تعداد پردازندگان حق بیمه کمتر از نصف تعداد افرادی است که مستمری بازنشستگی و وظیفه دریافت می کنند. بر این اساس در سال ۱۴۰۲، مستمری بگیران اصلی این صندوق یک میلیون و ۷۱۵ هزار نفر بوده، در حالی که تنها ۸۴۱ هزار نفر از شاغلان کشور، تحت پوشش آن قرار داشته اند.
 

پیشی گرفتن سنوات دریافت مستمری از سنوات بیمه پردازی
بر اساس تازه ترین داده ها در شرایطی میانگین سن بازنشستگی موثر در صندوق بازنشستگی کشوری حدود ۵۱.۳۷ سال است که امید به زندگی به حدود ۷۷ سال رسیده است. به این ترتیب میانگین فاصله مذکور (حدود ۲۵.۵ سال) به افزایش مدت دریافت مستمری منتهی شده است. اگر بخواهیم نگاهی به دیگر کشورها در این زمینه بیندازیم، می توان ملاحظه کرد که فاصله مذکور (بر اساس ارقام امید به زندگی کشورها در سال ۲۰۱۹) برای نمونه در کره جنوبی حدود ۱۸ سال، در نروژ حدود ۱۵ سال، در آلمان ۱۴ سال، در استرالیا  حدود ۱۶ و در ترکیه  ۱۳ سال است.  
از سوی دیگر نمودار سنوات بیمه پردازی و دریافت مستمری نشان می دهد که میانگین مدت دریافت مستمری در طی سال های ۱۳۹۵ تا ۱۴۰۲ روندی صعودی داشته و از ۲۷ سال به ۲۹ سال رسیده است. با این حال، سنوات بیمه پردازی از ۲۸.۸ به ۲۸ سال کاهش یافته و این رقم از سال ۱۴۰۱، کمتر از میانگین سنوات دریافت مستمری شده است.
مرکز پژوهش ها در این قسمت اشاره کرده که (درمجموع) اگر چه میانگین مدت دوره اشتغال اعضای صندوق و پرداخت کسور، حدود ۲۸ سال است، با این حال از آن جایی که کسور (حق بیمه) پرداختی تنها حدود ۲۲.۵ درصد (حدود یک چهارم) حقوق است و مستمری بازنشستگی به طور کامل پرداخت می شود، برابری طول مدت پرداخت به یک فرد و طول مدت دریافت از وی، دلالت بر ناپایداری جدی صندوق دارد.
 

تنفس مصنوعی صندوق بازنشستگی با کمک های دولت
بررسی وضعیت درآمدی صندوق بازنشستگی کشوری نشان می دهد که اساساً این صندوق تاکنون با کمک های دولت سرپا مانده است. سهم کمک های دولتی از منابع صندوق بازنشستگی در سال های اخیر به حدود ۶۷ درصد رسیده است.
از سوی دیگر وضعیت مصارف این صندوق حاکی از آن است که حقوق و مزایای بازنشستگی اگر چه سهم تا ۹۵ درصدی از مصارف را به خود اختصاص داده، همزمان سهم سرمایه گذاری ها از مصارف بسیار پایین بوده است. این رقم در حالی از حدود ۸ درصد در سال ۹۵ تا ۱۲ درصد در سال ۱۳۹۹ هم بالا رفته، اما در سال ۱۴۰۱ به ۳ درصد سقوط کرده است. طبق گزارش مذکور، آمار و اطلاعات کافی برای محاسبه بازده دقیق سرمایه گذاری صندوق بازنشستگی کشوری در سال های مختلف در دسترس نیست و به نظر می رسد اراده چندانی نیز برای فراهم کردن آمارهای مذکور در صندوق وجود ندارد. با این حال بسیاری از شرکت های تحت پوشش صندوق بازنشستگی کشوری یا زیان ده هستند و یا دارای سود چندانی نیستند و حدود ۹۰ درصد از درآمد سود سهم صندوق از طریق ۱۲ شرکت حاصل شده است. 
 

​​​​​​​
تنها راهکار قابل اجرا به روایت مرکز پژوهش ها
مرکز پژوهش ها در ادامه به بررسی راهکارهای پیش روی صندوق بازنشستگی کشوری پرداخته و آورده است: اصلاحات پارامتریک (نظیر افزایش سن بازنشستگی) با وجود این که مورد تاکید کارشناسان است، از منظر اثرگذاری چندان قابل اعتنا نیست و تنها می تواند حدود ۳۷ درصد از کسری موجود را جبران کند. از سوی دیگر اصلاحات ساختاری به معنای متداول آن یعنی تغییر اساسی در شیوه تامین مالی یا میزان و نحوه تعیین مستمری با توجه به مشکلات سرمایه گذاری و از آن مهم تر، پایین بودن شاخص کفایت مستمری در کشور، نیازمند مطالعات گسترده تر مبنی بر امکان پذیری و عادلانه بودن آن در ایران است.
با این حال، راهکار اساسی این است که ضمن اصلاحات اساسی در ساختار اداری صندوق و همچنین بستن صندوق بازنشستگی کشوری، این صندوق موقتاً به اداره بازنشستگی باز گردد. این اداره که وظیفه انجام تعهدات همه اعضای کنونی صندوق را به عهده دارد، به مرور زمان کوچک تر شده و به صورت واحدی کوچک در دولت باقی خواهد ماند یا وظایف آن به سایر واحدها انتقال خواهد یافت. در این راهکار، کارکنان جدید دولت در سازمان تامین اجتماعی عضو خواهند شد.
بازوی پژوهشی مجلس تصریح کرده است که اصرار بر حفظ صندوقی که نه تنها در سال های اخیر، بلکه حتی در مقطع تاسیس نیز دچار ناپایداری مالی بوده و در طول حیات حدود یک قرنی خود، هیچ گاه مبانی و مقدمات یک صندوق بازنشستگی را نیز نداشته و تنها به عنوان اداره ای در زنجیره امور اداری دستگاه دولت فعالیت داشته است، چندان منطقی نیست و به نظر می رسد چاره ای جز بستن آن وجود نخواهد داشت. اتفاقی که درباره سایر صندوق های بازنشستگی وابسته به دستگاه های اجرایی که از منابع عمومی استفاده می کنند نیز متصور است.