قانون رهایی از سرگردانی هسته ای

قانون اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها و صیانت از حقوق ملت ایران در آذر ۹۹ توسط نمایندگان ملت در مجلس شورای اسلامی تصویب شد.پس از تصویب و ابلاغ این قانون بحث‌های مختلفی درباره آن در فضای سیاسی کشور به وجود آمد، اما با گذشت نزدیک به چهار سال بار دیگر در جریان رقابت‌های انتخاباتی ریاست جمهوری اخیر برخی از اطرافیان نامزد‌ها در دفاع و یا انتقاد به این قانون مطالبی را بیان کردند.این در حالی است که رهبر انقلاب بارها از این قانون حمایت و دفاع کردند. قانونی که مقام معظم رهبری در دیدار با نمایندگان مجلس یازدهم درباره آن در 3 خرداد1402 فرمودند: « قانون اقدام راهبردی کشور را از سرگردانی در قضیه‌ هسته‌ای نجات داد. این قانون کاملاً مشخص کرد که باید چه کار کنیم، الان هم داریم نشانه‌هایش را در دنیا مشاهده می کنیم.» پس از پایان رقابت‌های انتخاباتی و پیروزی مسعود پزشکیان رهبر انقلاب روز ۳۱ تیر ۱۴۰۳ نیز در دیدار با رئیس و نمایندگان مجلس شورای اسلامی با اشاره به این که مجلس می‌تواند در مسائل خارجی دست دولت را پرُ کند، افزودند: از جمله اقدامات خوب و اثرگذار مجلس در زمینه سیاست خارجی، قانون اقدام راهبردی مجلس یازدهم است؛ البته بعضی‌ها به این قانون اعتراض و عیب‌جویی کردند که مطلقاً وارد نیست و تصویب آن قانون، کار بسیار درستی بود.
 چرا قانون اقدام راهبردی ؟
حدود 9 سال پیش در چنین روزهایی بود که محمدجواد ظریف وزیر خارجه وقت در هتل کوبورگ وین، در کنار همتای خود در اتحادیه اروپا ایستاد و از امضای برجام خبر داد.پس از این که برجام از سوی اتحادیه اروپا و آمریکا تصویب شد، دولت حسن روحانی عمل به تعهدات را آغاز کرد تا جایی که بارها آژانس انرژی اتمی عمل به تعهدات از سوی ایران را تایید کرد.در کنار خوش‌عهدی ایران اما طرف‌های مقابل در برجام، نه تنها اقدام موثری برای رفع تحریم‌ها نکردند، بلکه هر از گاهی شاهد تحریم‌های جدید دیگری از سوی آن ها بودیم.
 خروج آمریکا از برجام
پس از مدتی که دولت وقت معطل اروپا و آمریکا برای عمل به تعهدات ماند، در آمریکا ترامپ به عنوان رئیس جمهور انتخاب شد. او در نهایت در 18 اردیبهشت 1397 و مدتی پس از این که وارد کاخ سفید شد، با امضای فرمان اجرایی خروج از برجام، از این توافق خارج شد! ترامپ در همان نشست خروج از برجام گفت که « من دستور اعمال مجدد تحریم ها علیه ایران را به زودی صادر خواهم کرد.»خروج آمریکا از برجام هم باعث نشد تا دولت روحانی تعهدات برجامی ایران را کاهش دهد.حسن روحانی بلافاصله پس از اعلام نظر ترامپ مبنی بر خروج آمریکا از برجام، اعلام کرد که از این پس برجام توافقی بین ایران و 5 کشور امضاکننده آن خواهد بود. تصمیم ترامپ آغاز یک جنگ روانی علیه ایران بود و مردم قهرمان ما تحت تاثیر این جنگ روانی قرار نخواهند گرفت.رئیس جمهور وقت همچنین افزود: من به وزارت خارجه دستور دادم که ظرف چند هفته آینده، با مذاکرات با کشورهای اروپایی و دو کشور بزرگ روسیه و چین، رایزنی ها، هماهنگی ها و مذاکرات لازم را انجام دهد، اگر در پایان این مهلت و زمان کوتاه، ما به این نتیجه رسیدیم که با همکاری پنج کشور می توانیم همه آن چه در برجام خواست ملت ایران بوده به دست آوریم، به رغم میل آمریکا و رژیم صهیونیستی و تلاش های آن ها و حرف های بی نزاکت امشب ترامپ، برجام پایدار خواهد ماند و ما می توانیم به نفع صلح و امنیت منطقه و جهان قدم‌های خود را برداریم.
 افزایش تحریم‌ها و محدودیت‌های اتحادیه اروپا
اگرچه روحانی گفته بود که طرف‌های دیگری که در برجام هستند چند هفته فرصت دارند تا براساس برجام به تعهدات خود عمل کرده و خواسته‌های ایران را محقق کنند ولی مدت ها از این موضوع گذشت و همچنان تحریم‌ها در حال بیشتر شدن بود، بانک‌ها و شرکت‌های غربی و اروپایی از ترس آمریکا، جرئت همکاری با ایران را نداشتند .تحریم‌های آمریکا بعد از اجرای برجام صدای وزیر امور خارجه وقت ما را هم درآورد. ظریف در مهرماه سال ۱۳۹۵ درباره نتایج برجام و تصمیم‌های طرف مقابل بر این نکته تاکید کرد که «به خاطر مجازات‌های آمریکا، هیچ یک از بانک‌های بزرگ اروپایی کار با ایران را شروع نکرده است».ابراهیم عزیزی رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی در این باره می‌گوید که « آقای دکتر عراقچی در جلسات کمیسیون امنیت ملی حاضر می‌شدند، ما وقتی که دیدیم رفتیم پای یک موافقت نامه قرار بوده منافع ملی ما، قرار بوده انتفاع اقتصادی ملت ایران، مشکلات مالی، بانکی، کشتیرانی و مسائل مهم ما در قالب این توافقنامه مرتفع بشود، نه تنها این اتفاق نیفتاده، بلکه شاهد تصمیمات و مصوبات کنگره آمریکا بودیم، شاهد تصمیمات یک جانبه خود رئیس جمهور آمریکا آقای ترامپ بودیم و برخی محدودیت‌هایی که اتحادیه اروپا، عرض کردم ۷۵۰ تحریم به ۱۶۰۰ تحریم افزایش پیدا کرد.»
 افزایش انتقادها از بدعهدی‌های برجامی
بدعهدی طرف‌های مقابل برجام و افزایش تحریم‌ها صدای بسیاری از کارشناسان، نمایندگان مجلس و رسانه‌ها را درآورده بود.وقتی امانوئل بون مشاور دیپلماتیک رئیس‌جمهوری فرانسه در ادامه دیدار با مقامات جمهوری اسلامی ایران با علی شمخانی دبیر وقت شورای عالی امنیت ملی دیدار کرد، شمخانی با انتقاد از بی‌عملی کشورهای اروپایی برای اجرای تعهداتشان در برجام و فقدان اراده کافی برای مقابله با اقدامات تخریبی آمریکا در این توافق نامه چند جانبه اظهار کرد که با توجه به عدم استفاده اروپا از فرصت یک ساله اجرای تعهدات یک طرفه از سوی ایران، تصمیم قاطع کشور ما اجرای تعهدات، متناسب با اقدام متقابل طرف‌های دیگر است و زمان انجام اقدامات یک طرفه به پایان رسیده است.وی اجرای برنامه کاهش مرحله به مرحله تعهدات هسته‌ای را راهبرد غیرقابل تغییر ایران برشمرد و اظهار کرد: این مسیر در چارچوب بندهای ۲۶ و ۳۶ برجام تا زمان تحقق کامل حقوق ایران ادامه می یابد.تحریم‌ها هر روز بیشتر می‌شد و بدعهدی‌ها هم ادامه داشت. ایران باید در قبال این وضعیت کاری می کرد. نمایندگان مجلس در مصاحبه‌ها و برنامه‌های مختلف بارها از دولت وقت خواستند تا اقدامی در راستای این وضعیت انجام دهد. در نهایت این که موضوعات و مواردی باعث شد تا مجلس به این نتیجه برسد وارد عمل شده و در مقابل اقدام نادرست اروپا و آمریکا که به منافع ملت ضربه می‌زد، بایستد.
اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها چه می‌گوید؟
مطابق این قانون که ۹ ماده و ۲ تبصره دارد، سازمان انرژی اتمی ایران مکلف شد تا در راستای تامین شروط 9 گانه مقام معظم رهبری درباره توافق هسته‌ای، جهت مصارف صلح آمیز نسبت به تولید اورانیوم با غنای 20 درصد (۲۰) اقدام و سالانه به میزان حداقل 120 کیلوگرم آن را در داخل کشور ذخیره و نیاز کشور برای مصارف صلح‌آمیز به اورانیوم با غنای بالای 20 درصد (۲۰) را به طور کامل و بدون تاخیر تامین کند.طبق این قانون به سازمان انرژی اتمی تکلیف شده بود تا ظرفیت غنی سازی و تولید اورانیوم غنی سازی شده با سطح غنای متناسب هر یک از مصارف صلح آمیز کشور را به میزان ماهانه حداقل 500 کیلوگرم افزایش دهد و نسبت به نگهداری و انباشت مواد غنی شده در کشور اقدام کند.بر اساس ماده ۳ قانون اقدام راهبردی سازمان انرژی اتمی همچنین مکلف شده بود تا حداکثر ظرف مدت سه‌ماه عملیات نصب، تزریق گاز، غنی سازی و ذخیره‌سازی مواد را تا درجه غنای مورد نیاز، با حداقل هزار دستگاه ماشین‌های نسل دوم پیشرفته (آی آرـ تو اِم) و عملیات غنی‌سازی و تحقیق و توسعه با ماشین‌های نسل ششم (آی آرـ سیکس) را با حداقل 164 ماشین از این نوع آغاز کند و آن را ظرف مدت یک‌سال پس از تصویب این قانون به هزار دستگاه ماشین توسعه بدهد.این قانون در ماده ۴ خود به سازمان انرژی اتمی تکلیف کرده بود نسبت به بهره‌برداری از کارخانه تولید اورانیوم فلزی در اصفهان ظرف مدت پنج ماه اقدام کند.طبق قانون، سازمان انرژی اتمی می‌بایست همزمان با عملیات بهینه سازی و راه اندازی عامل واکنش (راکتور) ۴۰ مگاواتی آب سنگین خنداب اراک، نسبت به طراحی یک عامل واکنش (راکتور) آب سنگین ۴۰ مگاواتی جدید با هدف تولید همسان‌های ناپایدار (رادیو ایزوتوپ) بیمارستانی اقدام می‌کرد.ماده ۶ قانون نیز دولت جمهوری اسلامی ایران را موظف کرد تا در صورت عدم اجرای کامل تعهدات کشور‌های متعهد از جمله کشور‌های ۱+۴ (آلمان، فرانسه، انگلستان، چین و روسیه) در قبال ایران و عادی نشدن روابط کامل بانکی و عدم رفع کامل موانع صادرات و فروش کامل نفت و فرآورده‌های نفتی ایران و برگشت کامل و سریع ارز منابع حاصل از فروش، دو ماه پس از لازم الاجرا شدن این قانون در مجلس شورای اسلامی، نظارت‌های فراتر از پادمان از جمله اجرای داوطلبانه سند (پروتکل) الحاقی را متوقف کند.بند ۷ این قانون نیز بیان کرده است چنان چه کشور‌های متعهد از جمله کشور‌های ۱+۴ (آلمان، فرانسه، انگلستان، چین و روسیه) نسبت به اجرای تعهدات خود و رفع کامل تحریم‌ها از جمله هسته‌ای، نظامی، حقوق بشری و امثال آن علیه جمهوری اسلامی ایران اقدام کنند، دولت موظف است گزارش دقیق اقدامات انجام شده را به مجلس ارائه کند. کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی و نیز کمیسیون انرژی مجلس ارزیابی خود را نسبت به این گزارش به منظور تعیین تکلیف در مجلس، به مجلس شورای اسلامی به استناد بند (۷) ماده (۴۵) قانون آیین نامه داخلی مجلس ارائه می‌کنند.
 قانون اقدام راهبردی در تبلیغات انتخابات ریاست جمهوری
بحث درباره این قانون اما پس از گذشت نزدیک به چهار سال مجدد زمانی بالا گرفت که محمدجواد ظریف مشاور سیاسی مسعود پزشکیان در میزگرد سیاسی تلویزیون گفت: بایدن قرار بود به برجام برگردد، اما ترور شهید فخری زاده توسط رژیم صهیونیستی و قانون اقدام راهبردی مجلس مانع از بازگشت بایدن به برجام شد.این اظهار نظر ظریف بلافاصله با واکنش محمدباقر قالیباف مواجه شد، قالیباف در گفت‌وگوی ویژه خبری همان شب گفت: قانون اقدام راهبردی مانع از اجرایی شدن برجام نشده است، شما می‌گویید تابع سیاست‌های ابلاغی رهبر انقلاب در حوزه سیاست خارجی هستید. مگر رهبر انقلاب همین چند وقت قبل نفرمودند که قانون اقدام راهبردی کشور را نجات داد و همه را از بلاتکلیفی درآورد؟ پس شما چه تبعیتی دارید؟ تابع کدام سیاست هستید؟قالیباف در جریان مناظره‌ها نیز مجدد تاکید کرد که مجلس با تصویب قانون اقدام راهبردی، کشور را از بلاتکلیفی خارج کرد.حسن روحانی رئیس دولت یازدهم و دوازدهم نیز در اظهاراتی بیان کرد که قانون هسته ای مجلس بدترین قانون در تاریخ جمهوری اسلامی است؛ از این قانون بدتر نداشتیم.پزشکیان اما هرچند در جریان مناظره‌های دور اول انتخابات گفته بود که سیاست‌های کلی را دنبال می‌کنم در دور دوم اظهار کرد: قانون اقدام راهبردی مجلس را، چون قانون است اجرا خواهم کرد.محمدجواد ظریف نیز سرانجام در توئیتی با بیان این که صرف نظر از دیدگاه‌های شخصی، قانون اقدام راهبردی درباره مذاکرات هسته‌ای قانون کشور است و باید رعایت شود، گفت: دولت آتی رئیس‌جمهور منتخب پزشکیان آماده است تا در گفت وگو با حسن نیت - مطابق با برجام و قوانین ایران - برای تضمین پایبندی متقابل به این دستاورد بی‌نظیر دیپلماسی شرکت کند.
 اسلامی: قانون اقدام راهبردی قانون خوب و فاخری محسوب می‌شود
آخرین اظهار نظر درباره این قانون تا به امروز نیز از طرف محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی در گفت‌وگو با رسانه KHAMENEI.IR مطرح شد.اسلامی درباره این قانون گفت: قانون اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها یک اقدام قابلیت‌ساز بوده تا در حقیقت بتواند با دشمن که به‌صورت کاملا یک طرفه، غیرقانونی و خلاف عرف بین‌المللی به دنبال متوقف کردن و یا محدودسازی صنعت هسته‌ای ایران است، مقابله کند. قانون اقدام راهبردی بهترین فرصت را برای کشور فراهم کرد تا بتواند در مقابل زیاده خواهی دشمنان به‌شکل قدرتمندانه عمل کرده و کشور و سازمان انرژی اتمی را در موقعیتی قرار دهد تا بتواند با چنین زیاده‌خواهی‌هایی مقابله کند؛ این قانون به نظر ما برای سازمان انرژی اتمی ایران بسیار موثر بوده است.
 مجید شاکری:قانون اقدام راهبردی دست تیم مذاکره کننده را باز می کند
مجید شاکری ، کارشناس اقتصاد بین الملل نیز پیشتر طی نامه ای در بحبوحه تبلیغات رقابت های ریاست جمهوری خطاب به مسعود پزشکیان نوشته بود:آقای دکتر ظریف از یک طرف و آقای دکتر روحانی که تمام قد برای کمک به کمپین شما به میدان آمده اند از طرف دیگر ، پیوسته تکرار می کنند که «قانون اقدام راهبردی برای لغو تحریم ها» مانع از بازگشت آمریکا به برجام شده است یا اساسا با هدف ممانعت از بازگشت آمریکا به برجام پس از رای آوری بایدن نوشته شده است. این گزاره ها به دلایل متعدد غلط است:نخست تدوین آن چه نهایتا به قانون اقدام راهبردی ختم شد، نه بعد از رای آوردن بایدن، بلکه از تابستان سال ۹۹ و در واکنش به تلاش ترامپ جهت استفاده از مکانیسم ماشه آغاز شد.  حتی فوریت آن هم به دلیل ترور شهید فخری زاده در دستور کار مجلس قرار گرفت. شرح مذاکرات و مسیر تولد این قانون کاملا هم در مرکز پژوهش های مجلس و هم در کمیسیون مرتبط مضبوط است. گزاره «قانون اقدام راهبردی بعد از رای آوردن بایدن تدوین شد» با واقعیات متضاد است.دوم در ماده شش قانون اقدام راهبردی صراحتا مفهوم لغو تحریم از یک مفهوم حقوقی و درخواست برای لغو قوانین تحریمی( اعم از سیسادا و ترا و آیسا و ...) به یک مفهوم مبتنی بر انتفاع تبدیل شده، یعنی خواسته قانون از مذاکره کننده نه لغو حقوقی تحریم، بلکه فراهم آوردن انتفاع مشخص اعم از فروش نفت و روابط بانکی و مانند آن است. این مسیر نه تنها دست تیم مذاکره کننده را نمی بندد، بلکه آن را بسیار باز می کند. به او امکان می دهد خواسته های ایران را در چارچوب اختیارات قوه مجریه آمریکا و بدون نیاز به درگیری با کنگره و قانون اینارا و مانند آن فراهم کند.همچنین عملا از مفهوم ضمانت حقوقی  که در دوره آقایان ظریف، عراقچی و باقری بسیار محل مناقشه بود، می گذرد و ضمانت را به انتفاع وصل می کند. این مسائل بارها و بارها برای اعضای محترم تیم مذاکراتی ایران در ادوار مختلف تشریح شده است. برای من باعث تعجب است که چرا واکنش ها جلوی دوربین با واکنش های پشت دوربین متفاوت است.سوم در ماده هفت قانون اقدام راهبردی عملا آن چه از دولت خواسته شده، گزارش دهی به مجلس است و مفهوم«تعیین تکلیف» کاملا معلق مانده و حتی به تصویب مجلس منوط نشده. چطور چنین قانونی مانع از توافق شده است؟چهارم کاهش تعهداتی که در قانون ذکر شده اولا ذیل برجام و مواد ۲۶ و ۳۶ برجام است. ثانیا ادامه منطقی همان کاهش تعهداتی است که دولت آقای روحانی قبل از آن آغاز کرده بود.آقای دکتر ظریف در گذشته  بارها و بارها از  نتایج فنی این کاهش تعهدات( اعم از افزایش  ذخایر اورانیوم با غنای بالا) در مناسبت های مختلف به عنوان موفقیت دولت آقای روحانی یاد کرده اند.به دلایل فوق گزاره هایی که می کوشند مخالفت با قانون اقدام راهبردی به رغم حمایت صریح و چندباره رهبری از این قانون را به یک سوخت کمپین تبدیل کند، با خرد متعارف نمی سازد.