حادثه‌ی غم‌انگیز اخیر در پالایشگاه شیراز، که در اثر نشت ناخواسته‌ی گاز منجر به مرگ ۳ نفر شد، و یا حوادث معادن و.. اهمیت نظارت مستمر و دقیق بر گازهای خطرناک را به‌شدت مورد توجه قرار داده است. حوادث تلخ مانند اینها یادآور می‌شوند که در دنیای صنعتی امروز، حتی یک غفلت جزئی می‌تواند منجر به پیامدهای فاجعه‌بار و جبران‌ناپذیر شود. در این میان، «دتکتور گاز» نه فقط ابزاری برای تشخیص خطر است، بلکه به‌عنوان نگهبانی هوشمند، جان و سرمایه‌های انسانی و مادی را حفظ می‌کند.

تعریف عمیق و تخصصی دتکتور گاز

دتکتور گاز (Gas Detector) تجهیزی هوشمند و استراتژیک است که وظیفه‌ی شناسایی سریع و دقیق انواع گازهای خطرناک را بر عهده دارد. این دستگاه‌ها با بهره‌گیری از پیشرفته‌ترین تکنولوژی‌ها، نه‌تنها قادر به شناسایی انواع گازهای سمی، اشتعال‌پذیر و خفه‌کننده هستند، بلکه با قابلیت اتصال به سیستم‌های هشدار و کنترل مرکزی، امکان اقدام به‌موقع و سریع را فراهم می‌کنند.

دتکتور گاز اگرچه از بیرون ساده به‌نظر می‌رسد، اما درون آن دنیایی از تکنولوژی‌های پیچیده و دقیق جریان دارد. بسته به نوع گاز، شرایط محیطی، و نیاز صنعت، فناوری‌های مختلفی برای شناسایی گازها به‌کار می‌روند. اینجا چهار فناوری اصلی را معرفی می‌کنیم:

1. سنسور الکتروشیمیایی (Electrochemical Sensor)

این نوع سنسور برای شناسایی گازهای سمی مانند CO، H₂S، NH₃، Cl₂ و غیره استفاده می‌شود. عملکرد آن بر اساس واکنش شیمیایی بین گاز و الکترولیت درون سنسور است که جریان الکتریکی تولید می‌کند. شدت این جریان با غلظت گاز متناسب است.

✅ مزایا:

• دقت بالا
• مصرف انرژی کم
• مناسب برای گازهای سمی با غلظت پایین

2. سنسور پلیستوری یا جفت‌کاتالیتیک (Catalytic Bead Sensor)

این سنسور مخصوص گازهای قابل اشتعال مانند متان، LPG، پروپان و بوتان است. در آن از دو مهره حساس (Active & Reference Beads) استفاده می‌شود. وقتی گاز وارد می‌شود، اکسیداسیون روی مهره فعال رخ داده و اختلاف دما تولید شده منجر به خروجی الکتریکی می‌شود. لازم به یاداوری است سنسور کاتالیتیک همان پلیستوری است فقط صرفا با یک کاتالیزور.

✅ مزایا:

بسیار بادوام

دقت بالا در محیط‌های صنعتی سخت

سرعت پاسخ‌گویی بالا

3. سنسور مادون قرمز 

گاز هدف نور IR (Infrared Sensor) را جذب می‌کند و دستگاه بر اساس کاهش شدت نور، غلظت گاز را محاسبه می‌کند.

✅ مزایا:

بدون نیاز به اکسیژن برای عملکرد

مقاوم در برابر رطوبت

طول عمر بسیار بالا

4. سنسور PID

این سنسورها (Photoionization Detector) برای تشخیص ترکیبات آلی فرار (VOCها) مانند متانول، اتانول، اتیلن اکساید و... استفاده می‌شوند. عملکرد آن‌ها بر اساس یونیزه کردن گاز با نور UV و اندازه‌گیری جریان الکتریکی حاصل از آن است.

✅ مزایا:

• حساسیت بالا به ppm و ppb
• کاربرد وسیع در صنایع دارویی و شیمیایی
• تشخیص گازهایی که با روش‌های دیگر قابل شناسایی نیستند

معرفی جامع انواع دتکتور گاز

دتکتورهای گاز بر اساس نوع گاز و کاربرد به دسته‌های زیر تقسیم می‌شوند:

دتکتور گاز آمونیاک

دتکتور گاز هیدروژن

دتکتور گاز متان

دتکتور گاز LPG

دتکتور اکسیژن

دتکتور هیدروژن سولفید

دتکتور مونوکسید کربن

دتکتور دی‌اکسید کربن

دتکتور هگزان

دتکتور اتیلن اکساید

دتکتور متانول

دتکتور اتانول

دتکتور کلر

دتکتور پروپان

دتکتور بوتان

معرفی دتکتور گاز متان + مدل‌های PE-3612-R ، P-3135 و PQD-3135

دتکتور گاز متان یک ابزار حیاتی برای حفظ ایمنی در محیط‌های پرخطر است که متان در آن به‌عنوان گاز سوختی یا فرآیندی وجود دارد. مدل PE-3612-R از نوع آنالوگ مقاوم است که در فضاهای کوچک یا پروژه‌های اقتصادی به‌کار می‌رود. مدل P-3135 مجهز به خروجی آنالوگ و رله‌های هشدار است و در مراکز توزیع گاز بسیار کاربردی است. مدل PQD-3135 حرفه‌ای‌ترین انتخاب است؛ دارای خروجی دیجیتال Modbus RTU، سنسور پلیستوری دقیق با تشخیص سریع و صفحه‌نمایش گرافیکی. از کاربردهای این مدل‌ها می‌توان به پالایشگاه‌ها، موتورخانه‌ها، تأسیسات شهری، ایستگاه‌های CNG و انبارهای گاز اشاره کرد.

کاربردها:

پالایشگاه‌ها

نیروگاه

معادن زغال‌سنگ

کارخانه‌های تولید متان

ایستگاه تقلیل فشار گاز شهری

صنایع غذایی

معرفی دتکتور گاز آمونیاک + مدل‌های P-4835 ، P-4834 و PQD-4835

دتکتور گاز آمونیاک برای حفظ ایمنی محیط‌های صنعتی و مواد غذایی اهمیت فوق‌العاده‌ای دارد. مدل P-4835 با خروجی آنالوگ و دقت بالا، مناسب سردخانه‌های بزرگ است. مدل P-4834 طراحی سبک‌تری دارد و برای فضاهای کوچک‌تر توصیه می‌شود. مدل PQD-4835 دارای صفحه‌نمایش دیجیتال و خروجی‌های متنوع است و انتخاب حرفه‌ای‌ها در صنایع غذایی، تولید کود، پتروشیمی و سردخانه‌های صنعتی است.

کاربردها:

صنایع غذایی و سردخانه‌ها

صنایع دارویی

کارخانه‌های تولید کود و مواد شیمیایی

معرفی دتکتور گاز هیدروژن + مدل‌های PE-3612-R، P-3635 و PQD-3635

دتکتور گاز هیدروژن در صنعت برق، ذخیره‌سازی انرژی، صنایع شیمیایی و باتری‌خانه‌ها ضروری است. مدل PE-3612-R برای پروژه‌های اقتصادی و عمومی قابل‌استفاده است. مدل P-3635 با دقت بالا، خروجی آنالوگ و هشدار محلی برای پروژه‌های متوسط مناسب است. اما مدل PQD-3635 با صفحه‌نمایش، خروجی دیجیتال، سنسور پلیستوری بسیار دقیق و قابلیت اتصال به سیستم‌های مانیتورینگ صنعتی، انتخابی بی‌رقیب برای پروژه‌های نیروگاهی و بیمارستانی است.

کاربردها:

اتاق‌های باتری و UPS

اتاق سرور و دیتا

مراکز دیتا سنتر 

شرکت‌های هاست و دامنه

نیروگاه‌های خورشیدی

پالایشگاه‌ها و پتروشیمی‌ها

ضد انفجار بودن خود تجهیز (Explosion-proof Housing)

دتکتورهای گاز صنعتی با درجه حفاظتی بالا، معمولاً دارای محفظه‌ای از جنس آلومینیوم دایکست، فولاد ضدزنگ یا پلی‌کربنات تقویت‌شده هستند. این محفظه به‌گونه‌ای طراحی شده که:

در صورت انفجار گاز در داخل محفظه، شعله و گاز داغ به بیرون راه نیابد.

هیچ جرقه‌ای از مدار داخلی دستگاه به محیط اطراف منتقل نشود.

در دمای بالا یا شوک مکانیکی، ساختار دستگاه حفظ شود.

🔸 تجهیزات ضد انفجار معمولاً با نشان Ex d یا Flameproof شناخته می‌شوند.
🔸 مقاومت در برابر نفوذ آب، گردوغبار (IP65 یا چانچه در بیرون از سالن باشدIP66) نیز از الزامات آن‌هاست.

زون‌بندی محیط‌های انفجاری (Explosion Zones)

محیط‌های صنعتی بر اساس احتمال حضور گازهای قابل اشتعال یا گردوغبارهای انفجاری به سه زون طبقه‌بندی می‌شوند:

Zone 0: محل‌هایی که گاز یا بخار قابل اشتعال به‌صورت مداوم یا در بیشتر اوقات وجود دارد (نصب دتکتور در این زون نیاز به طراحی بسیار خاص دارد).

Zone 1: محل‌هایی که احتمال دارد گاز قابل اشتعال به‌صورت دوره‌ای یا در زمان بهره‌برداری عادی حضور یابد.
✅ دتکتوری که در این زون نصب می‌شود باید ضد انفجار و دارای گواهی ATEX/IECEx باشد.

Zone 2: محل‌هایی که به‌طور معمول گاز وجود ندارد، ولی در صورت بروز مشکل (مثل نشت)، ممکن است برای مدت کوتاهی حضور داشته باشد.
✅ تجهیزات در این زون باید مقاوم و حداقل دارای تاییدیه IP و محدودکننده جرقه باشند.

استانداردهای جهانی دتکتور گاز

یک دتکتور معتبر و ایمن، فقط یک جعبه هشداردهنده نیست، بلکه باید بر پایه اصول سخت‌گیرانه‌ی ایمنی طراحی و تولید شده باشد. در غیر این صورت، نه‌تنها امنیتی فراهم نمی‌شود، بلکه خود دتکتور می‌تواند منبع ایجاد خطر، جرقه و حتی انفجار باشد. به همین دلیل، شرکت‌های معتبر تولیدکننده دتکتور گاز (مانند پروسنس Prosense) محصولات خود را تحت گواهی‌ها و استانداردهای جهانی زیر طراحی و تولید می‌کنند:

✅ استاندارد ATEX

یکی از شناخته‌شده‌ترین استانداردهای اروپایی در حوزه تجهیزات ضد انفجار است. این استاندارد بیان می‌کند که تجهیزات باید برای کار در محیط‌هایی که احتمال حضور گازهای قابل اشتعال یا گردوغبارهای انفجاری وجود دارد، به‌صورت Ex-proof (ضد انفجار) طراحی شوند.

🔸 تجهیزات دارای گواهی ATEX در محیط‌های زون 1 و زون 2 نصب می‌شوند، یعنی محیط‌هایی که در آن گاز قابل اشتعال به صورت دائم، دوره‌ای یا اتفاقی ممکن است وجود داشته باشد.

🔸 برچسب ATEX معمولاً به‌صورت زیر دیده می‌شود:
Ex d IIC T6 Gb یا II 2G Ex db IIC T6 Gb

✅ استاندارد IECEx

معادل بین‌المللی استاندارد ATEX که توسط کمیسیون بین‌المللی الکتروتکنیک (IEC) تدوین شده است. این استاندارد علاوه بر اروپا، در آسیا، آفریقا، آمریکای جنوبی و بسیاری از کشورهایی که عضو IEC هستند نیز اعتبار دارد. داشتن گواهی IECEx نشان‌دهنده کیفیت، ایمنی، و طراحی پیشرفته دتکتور در برابر خطرات انفجاری است.

✅ استاندارد SIL (Safety Integrity Level)

این استاندارد به‌صورت خاص برای سیستم‌های ایمنی کارکردی (Functional Safety) تعریف شده است. در سیستم‌هایی مانند Shut Down، قطع برق اضطراری، آژیر و کنترلرهای ایمنی، سطح SIL تعیین می‌کند که احتمال عملکرد نادرست در طول یک دوره خاص چقدر است.

🔸 دتکتورهای دارای SIL 1 یا بالاتر، در سیستم‌های حساس حیاتی مورد استفاده قرار می‌گیرند. هرچه عدد SIL بالاتر باشد (تا SIL 4)، میزان اطمینان از عملکرد صحیح تجهیز نیز بیشتر خواهد بود.

✅ استاندارد EN (استاندارد اروپایی)

این استانداردها توسط کمیته استاندارد اروپا (CEN) تعریف شده‌اند. بسیاری از استانداردهای تولید، طراحی، آزمون و نصب دتکتورهای گاز تحت قالب EN تدوین شده‌اند.

✅ استاندارد IMQ

استاندارد IMQ یک گواهی تاییدیه ایتالیایی است که از سوی سازمان IMQ (Istituto Italiano del Marchio di Qualità) صادر می‌شود. این استاندارد نشان می‌دهد که تجهیز، از نظر کیفیت ساخت، ایمنی الکتریکی، مقاومت مکانیکی و عملکرد، مورد تأیید آزمایشگاه‌های بین‌المللی مستقل قرار گرفته است.

🔸 تجهیزات دارای تاییدیه IMQ، معمولاً برای بازار اروپا مورد استفاده هستند.

جمع‌بندی و معرفی شرکت آداک فرایند سپهر

در نهایت، دتکتورهای گاز نه تنها ابزاری ضروری برای صنایع هستند بلکه سرمایه‌گذاری مهمی برای حفظ جان و امنیت نیروی انسانی و زیرساخت‌ها محسوب می‌شوند.

شرکت آداک فرایند سپهر به عنوان نمایندگی انحصاری برند معتبر پروسنس در ایران، به صنایع مختلف خدمات تأمین، نصب و پشتیبانی کامل دتکتورهای گاز ارائه می‌دهد. این شرکت با سابقه‌ی درخشان و تضمین اصالت کالا، مشاوره تخصصی دقیق و خدمات پس از فروش حرفه‌ای، بهترین گزینه برای خرید تجهیزات ایمنی گاز است.