دولت جدید و معضل کولبری

در 10 روز گذشته تعدادی از کاسبکاران مرزی از جمله ناصر عثمانی، محمد آلی و ناظم صفری در مرزهای غربی کشور بر اثر پرت‌شدن از کوه یا تیراندازی جان خود را از دست دادند. یکی از کولبران جان‌باخته نوجوانی 15ساله به نام محمد آلی است. در 10 سال گذشته به صورت تصاعدی بر شمار کولبران جان‌باخته افزوده شده و نظام تدبیر در کشور نتوانسته راه‌حلی برای پدیده کولبری پیدا کند، این در حالی است که در این دوره صدها نفر بر اثر حوادث مختلف مانند تیراندازی یا پرت‌شدن از کوه و سرمازدگی جان خود را از دست داده یا زخمی شده‌اند و به این ترتیب خانواده‌های زیادی در غرب کشور در استان‌های کردستان، کرمانشاه و آذربایجان غربی داغدار شده‌اند. کولبری معضلی اقتصادی و توسعه‌ای است که تحت تأثیر متغیرهای اجتماعی، اقتصادی، جغرافیایی، سیاسی و مدیریتی خود را بر بخش‌هایی از غرب کشور یعنی مناطق مرزی تحمیل کرده است. شاخص‌های توسعه در بخش بزرگی از مرزهای کشور وضعیت ناخوشایندی را نشان می‌دهد. بی‌کاری روند نگران‌کننده‌ای به خود گرفته و فقر نیز دامن‌گستر شده است. از دیگر سو بر اثر تحریم‌های ظالمانه کشور فرصتی برای اقتصاد زیرزمینی مهیا شده و سوداگری هم ظرفیت اقتصاد غیررسمی را دوچندان کرده است. در چنین شرایطی است که گروهی از هموطنان شریف مرزنشین برای جبران محرومیت‌ها و فقر و بی‌کاری به کولبری روی می‌آورند، حرفه‌ای پرخطر و دشوار که جانشان را در معرض تهدید قرار می‌دهد. گفته می‌شود که تجارت غیررسمیِ مرزی عمری طولانی دارد و حتی در دوره‌ای که کشور نیز تحریم نبود یا حتی در دوره جنگ هم تجارت غیررسمی مرزی شایع بود و گروهی از هموطنان با تجارت مرزی به امرار معاش می‌پرداختند. اگرچه این روایت درست است و می‌توان بر آن صحه گذاشت اما این نکته نیز بدیهی است که هیچ‌گاه مرز‌های غربی کشور شاهد این حجم وسیع و تعداد قابل توجه کاسابکاران مرزی و کولبری نبوده است. امروزه ده‌ها هزار نفر از هموطنان ما بر اثر بی‌کاری گسترده در شهرستان‌های مرزی و فقر و نیز سودجویی گروهی سوداگر به کولبری روی آورده‌اند. یعنی تأمین معاش هزاران نفر به مرز وابسته شده است. استمرار این وضعیت یعنی استمرار کولبری با این حجم وسیع می‌تواند پیامدهای قابل توجه و نگران‌کننده‌ای در پی داشته باشد.
1- استمرار اشتغال حجم وسیعی از هموطنان به کار کولبری موجب 
به خطر افتادن بیش از پیش جان گروه قابل توجهی از هموطنان شریف کولبر می‌شود. یعنی در صورت استمرار وضع موجود و بی‌توجهی به اصلاح رویه‌ها متأسفانه همچنان گروهی از ایرانیان جانشان را از دست می‌دهند و خانواده‌های زیادی بی‌سرپرست می‌شوند و افزون بر ازدست‌دادن عزیزان با فقر و تنگدستی بیشتری دست به گریبان خواهند شد. آیا استمرار این وضعیت با حقوق شهروندی این هموطنان تناسبی دارد؟ آیا اهمیت حفظ جان هموطنان مرزنشین ایجاب نمی‌کند که راه‌حل‌های ریشه‌ای و ساختاری برای این پدیده یافته شود. تا به امروز صدها هموطن جانشان را بر اثر کولبری از دست داده‌اند و چند برابر این رقم نیز زخمی و مجروح شده‌اند و در نتیجه نان‌آور خانواده‌های زیادی جان باخته‌اند و خانوارهای زیادی در چرخه فقر بیشتر گرفتار شده‌اند بی‌آنکه سازمان‌های مسئول بتوانند برای مدیریت این وضعیت تدابیر معقولی بیندیشند.
2- از منظری دیگر افزون بر خسارات غیر قابل جبران انسانی کولبری، اقتصاد غیررسمی مرزی آسیب‌های دیگری نیز بر پیکره اقتصاد کشور تحمیل می‌کند، امنیت مرز‌های کشور را دچار مسئله می‌کند و نارضایتی سیاسی را دوچندان می‌کند و البته زمینه سوءاستفاده بیشتر سوداگرانی که از قِبَل تجارت غیررسمی مرزی به سودهای کلان می‌رسند را بیشتر می‌کند. به عبارت دیگر ساختار اقتصادی کشور را با معضلات بیشتری درگیر می‌کند.
3- دولت جدید در حال تدارک است تا کار خود را شروع کند. دولت جدید با سیاهه پایان‌ناپذیری از مسائل و مشکلات پیچیده سیاسی، بین‌المللی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور، قرار است کار خود را آغاز کند. پدیده غیرانسانی کولبری که موجب خدشه‌دارشدن شأن، حیثیت و کرامت انسانی گروهی از هموطنان در غرب کشور شده، یکی از مسائل حساس و جدی است که به فوریت باید برای آن تدابیری اندیشید. نباید بیش از این اجازه داد جان گروهی از هموطنان بر اثر فعالیت در کار کولبری با مخاطرات سهمگین روبه‌رو شود. نباید بیش از این چشم‌ها را بر جان‌باختن کاسبکاران مرزنشین بست و از کنار غم و حرمان و رنج خانواده‌های دغدار آنان گذر کرد. کولبری کرامت انسانی گروه قابل توجهی از هموطنان را نشانه رفته است. در شرایطی هزاران نفر از مرزنشینان اعم از پیر و جوان و نوجوان و مرد و زن و تحصیل‌کرده و کم‌سواد در روستاها و شهرهای منطقه از بد روزگار به کولبری روی آورده‌اند که مخاطرات جانی این حرفه هر آن ممکن است فاجعه‌ای بیافریند و جانی را بستاند. برای این پدیده باید به سرعت تدابیری اندیشید. دولت جدید از همین روزهای آغازین شروع‌به‌کار با تشکیل یک کمیته تخصصی در سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی باید برای کولبری تدابیری بیندیشد. تدوین برنامه‌های توسعه استان‌های مرزی بر‌مبنای آمایش سرزمین ضرورتی فوری است تا هم مشکلات این استان‌ها کم شود و هم برای رفع بی‌کاری راه‌حلی پایدار و هم برای کولبری تدابیری ساختاری اندیشیده شود. کولبران رنج‌دیده را دریابیم.
احسان هوشمند/شرق