شاهنامه به مثابه منشور حکومت‎داری

1403/02/25 11:21
کد خبر: 183
کد نویسنده: 0
شاهنامه به مثابه منشور حکومت‎داری

عباس نژاد//به مناسبت 25 اردیبهشت،روز بزرگداشت حکیم ابوالقاسم فردوسی،با دکتر محمد جعفر یاحقی استاد صاحب‎نظر ادب فارسی هم‎سخن شده‎ایم که از زوایای کاویده‎نشده در اثر سترگ حکیم توس می گوید

هزاروچهل‌وپنج‌سال از پایان سرایش شاهنامه می‌گذرد و شاید فکر کنیم تابه‌امروز هرآن‌چه درباره این اثر لازم بوده، گفته‌ایم و خوانده‌ایم و درک کرده‌ایم. اما باید گفت هنوز هم بعد از بیش از هزارسال در شاهنامه فردوسی آن‌گونه که باید، تفکر و تامل نکرده‌ایم و به عقیده استاد محمدجعفر یاحقی، هنوز در پوسته و قالب بیرونیِ این اثر مانده‌ایم. امروز، 25اردیبهشت، روز بزرگداشت فردوسی و روز پاسداشت زبان فارسی است. این روز مبارک که به نام فردوسی است، باید آغاز راهی برای شناخت و درک هرچه بیشتر مفاهیم عمیقِ متن شاهنامه و کاربرد آن‌ها در زندگی امروزی‌مان باشد. در ادامه، گفت‌وگوی ما را با دکتر محمدجعفر یاحقی، مدیر قطب علمی فردوسی و شاهنامه و عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی درباره جنبه‌هایی از شاهنامه که کمتر به‌ آن‎ها توجه شده، می‌خوانید.

 


 




 پرداختن به مسائل  تعیین کننده شاهنامه

دکتر یاحقی در پاسخ به این پرسش که کدام یک از جنبه‌های شاهنامه آن‌چنان که باید، موردتوجه واقع نشده‌است، گفت: «شاهنامه دریای مواجی است که هرکسی می‌تواند در آن شنا کند و مروارید صید کند. تا به حال در بخش کم‌عمق شاهنامه غوص شده و در پوسته شاهنامه و قالب های بیرونی هم کارهایی شده که چندان درخشان نیست. هنوز کسی به اعماق این دریای بی‌کران نرفته است. امروز زمان آن رسیده است که به مسائل جزئی و کنترل‌کننده و تعیین‌کننده در شاهنامه بپردازیم؛ موضوعات و اندیشه‌هایی که ژرفای خاصی می‌طلبد و لازم است به اعماقش نفوذ کنیم و آن‌ها را بررسی کنیم و بیرون بکشیم و با فرهنگ و فضای زندگی امروز برای استفاده نسل جدید متناسب‌سازی کنیم؛ به عنوان مثال، بسیاری از نظریه‌های زندگی اجتماعی و فرهنگی و به‌ویژه سیاسی در شاهنامه قابل کشف و احیا و راه‌اندازی است».

منشور حکومت‎داری در شاهنامه

مدیر قطب علمی فردوسی و شاهنامه در ادامه از لزوم استخراج نظریه‌های گوناگون از دل شاهنامه با کمک متخصصان رشته‌های دیگر از جمله علوم سیاسی، روان‌شناسی و جامعه‌شناسی می‌گوید: «شاهنامه یک کتاب سیاسی به معنای مطلق کلمه است؛ سروکار شاهنامه با مسائل بین‌المللی و جهانی است و ظرافت‌هایی در داستان‌ها و روابط آن اتخاذ شده‌است؛ به ویژه در خطبه‌های آغازین سلطنت شاهان، دستورالعمل‌هایی به شاه جدید داده می‌شود که در قالب منشور حکومت‎داری در ایران است و می‌توان سرلوحه کار قرار داد و بر اساس آن گام برداشت. ما نظریه‌های خود را از دنیای غرب می‌گیریم، در حالی که بسیاری از این نظریه‌ها در شاهنامه آمده‌است و می‌توان آن‌ها را استخراج کرد. این کار مستلزم تامل بیشتر در نسوج و بافت‌های شاهنامه است و کاری است که از عهده متخصصان علوم اجتماعی، روان‌شناسی و علوم سیاسی و برنامه‌ریزی حکومتی برمی‌آید. البته باید این متخصصان با ادبیات و شاهنامه هم آشنا باشند. مشکل این است که آن‌ها که ادبیات می‌دانند با نظریه‌ها آشنا نیستند و آن‌ها که متخصصان علوم اجتماعی و سیاسی هستند، با ادبیات آشنا نیستند. ما باید پل بزنیم. این کاری است که از عهده یک تخصص برنمی‌آید و نیاز به یک تخصص جمعی و گروهی است. این کافی نیست که از یک متخصص علوم سیاسی بخواهیم از شاهنامه چیزی استخراج کند. باید به او کمک کنیم تا ادبیات و شاهنامه و فضای تاریخی را درک کند و بعد بتواند مسائل موردنظر را از متن شاهنامه استخراج کند و با دانش روز تطبیق دهد. این آسان نیست، ولی باید تلاش کرد. با نشست‌های مشترک و تفاهم بین متخصصان رشته‌های مختلف این کار عملی است».

بی‌هدف بودنِ گروه‌های شاهنامه‌خوانی

عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی با اشاره به‌این‌که در قطب علمی فردوسی و شاهنامه و نیز خردسرای فردوسی نشست‌هایی مشترک با متخصصان علوم دیگر درباره شاهنامه برگزار شده‌است، گفت: «در قطب علمی قدم‌های مختصری برداشته‌ا‌یم، ولی به دلیل نبود امکانات، خود من خیلی راضی نیستم. البته در خردسرای فردوسی به این دلیل که چارچوب دانشگاهی و رسمی ندارد، زمینه برای کارهای گروهی و بینارشته‌ای بازتر است. آرزو می‌کنم این‌گونه برنامه‌ها در جاهای دیگر هم باشد. درحال حاضر در کشور گروه‌های شاهنامه‌خوانی متعددی هستند که دور هم می‌نشینند، ولی کمی سرگردان و بی‌برنامه‌اند. اگر این گروه‌ها هدفمند شوند و درجا نزنند، خیلی بهتر است. امروز دیگر کافی نیست که شاهنامه را روخوانی و نقالی کنیم. باید تامل کرد و لازمه این کار گسترش مراکز فرهنگی و پژوهشی شاهنامه است. ما در خردسرای فردوسی این برنامه‌ریزی را کرده‌ایم و در سراسر کشور و حتی در کشورهایی مانند کانادا و آمریکا گروه‌هایی به نام خردسرا تشکیل شده که هدفمند عمل می‌کنند. امیدوارم دیگر نهادهای شاهنامه‌خوانی هم با برنامه‌ریزی پیش بروند و با ما به عنوان مرکز خردسرا در توس و خراسان مرتبط بشوند و بتوانند نیازهای امروز جامعه را برآورده و مطالعات عمیق در زمینه شاهنامه را آغاز کنند».

دکتر محمدجعفر یاحقی در پایان گفت‌وگو از پایان نگارش دانشنامه فردوسی و شاهنامه پس از 11سال خبر داد و گفت: «در این دانشنامه درباره همه آثاری که با موضوع شاهنامه و فردوسی نوشته‌اند، از جمله مداخل، تعلیقات، مترجم‌ها و... مقاله‌ای نوشته‌ایم و در حال صفحه‌آرایی نهایی است. انتشارات فرهنگ معاصر این کتاب را چاپ خواهد کرد».

دیدگاه ها

ایمیل شما در معرض نمایش قرار نمی‌گیرد