روی ماه بودی یا توی استودیو؟

چند دهه قبل، وقتی هنوز فوتبال و سینما این‌طور فراگیر نشده بودند، اگر از نوجوانان در گوشه و کنار دنیا می‌پرسیدیم دوست دارید چه‌کاره شوید یا شخصیت مورد علاقه شما کیست؟ احتمال زیادی داشت که در پاسخ شغل فضانوردی یا اسم نیل آرمسترانگ را بشنویم؛ مردی که اولین انسانی بود که روی ماه قدم گذاشت و آن جمله معروف را گفت: «این قدمی کوچک برای یک انسان بود و گامی بزرگ برای بشریت». فرودی که بین رقابت جدی آمریکا و شوروی برای فتح فضا در جنگ سرد اتفاق افتاد و از همان زمان توسط رقیب زیرسوال رفته بود. بسیاری از مالیات‌دهندگان آمریکایی هم از این اتفاق دل خوشی نداشتند و معتقد بودند این کاوش میلیارد دلاری، تاثیری روی زندگی آن‌ها و شرایط کشوری که در باتلاق جنگ ویتنام دست و پا می‌زند، ندارد. برای همین از ابتدا موضوع ظرفیت به چالش کشیده شدن را داشت. عده‌ای می‌گفتند آمریکا بعد ازفاجعه ای که در ویتنام با آن مواجه شد می‌خواهد غرور ملی را در نبردی حیثیتی با شوروی احیا کند اما قطعاً تن به ریسک شکست این پروژه نمی‌دهد و برای همین همه اتفاقات که دنیا دیده در استودیو ضبط شده است. این موضوع طی سال‌ها محل بحث بود تا این‌که چند وقت قبل و با اکران یک فیلم عاشقانه به‌نام «مرا به ماه پرواز بده» ماجرا دوباره مورد توجه قرار گرفت. در این فیلم به کارگردانی «گرگ برلانتی» که با حضور ستاره‌هایی مثل اسکارلت یوهانسون و چنینگ تیتوم ساخته شده، روایت جالبی از آپولو 11 می‌شود و به‌نوعی ادعا می‌شود آمریکا نسخه‌ای از فرود آپولو 11 را در استودیو ساخته، اما آن‌چه به دنیا نشان داد واقعیت بود. به بهانه اکران این فیلم، سراغ این ماموریت مهم و شبهاتی که به آن وارد می‌شود رفتیم.   

8 نکته جالب که از آپولو 11 نشنیده بودید

حدود 55 سال قبل آپولو 11 که از جزیره مریت در ایالت فلوریدا به فضا پرتاب شده بود، بعد از سفری 8 روزه با سه سرنشینش، روی سطحی از ماه که «دریای آسایش» نام دارد، فرود آمد؛ هرچند فقط دو نفر از فضانوردان روی سطح ماه پیاده‌روی حدود 2 ساعت و نیمه داشتند؛ بد نیست بدانید با گذشت این زمان طولانی، هنوز هم نکات خواندنی زیادی درباره این کاوش معروف و پرهیجان وجود دارد.

1. نیل مشهور می‌شود   آرمسترانگ فرمانده پرواز بود و روی سطح ماه هم به عنوان اولین نفر پیاده‌روی کرد تا به شهرتی شگفت‌انگیز برسد. اما بد نیست بدانید او و باز آلدرین وقتی به سطح ماه رسیدند، از فضاپیما خارج نشدند و ساعت‌ها آن را مهیای ترک ماه کردند؛ چون قابل حدس نبود که روی ماه چه اتفاقی می‌افتد و باید هرلحظه امکان بازگشت فراهم می‌بود.

2. ماه سن و سالی داره   براساس نمونه‌هایی که طی ماموریت آپولو از سطح ماه به زمین آورده شد عمر ماه حداکثر حدود 4 میلیارد سال تخمین زده شد.

3. مدارکش موجوده    سطح ماه ویژگی‌هایی دارد که باعث می‌شود آثار هر فرودی روی آن برای مدتی بسیار طولانی باقی بماند، برای همین سال 2008 آژانس هوافضای ژاپن موفق شد هاله اطراف محل فرود آپولو 11 را تصویربرداری کند.

4. وای از زمین تخت‌ها    بیشتر کسانی‌که ماموریت آپولو 11 را یک خالی‌بندی بزرگ می‌دانند به کلیت علم نجوم با استانداردهای امروزی باور دارند، اما یک گروهی از آنان را هیچ‌وقت نمی‌توان متقاعد کرد چون طرفدار نظریه عجیب «زمین تخت» هستند و با این حساب آن‌ها حتی داده‌های تلسکوپ جیمز وب و ماهواره دبیلو مپ را هم که پیشرفته‌ترین و مشهورترین ابزارهای نجومی بشر هستند، قبول ندارند.

5. شکست شبیه‌سازی‌ها    فرود روی ماه بارها و بارها شبیه‌سازی شد که در بیشتر آن‌ها ماموریت با موفقیت روبه‌رو نمی‌شد. شاید برای بیشتر مردم دنیا فرود روی ماه جذاب‌ترین بخش ماجرا بود؛ اما سخت‌ترین قسمت این ماموریت ترک ماه بود که اگر خوب پیش نمی‌رفت مرگ دو فضانوردی که روی سطح ماه بودند، حتمی بود. حتی رئیس‌جمهور وقت آمریکا هم برای این‌حالت که آن‌ها روی ماه جا بمانند متنی آماده کرده بود تا در تلویزیون بخواند.

6. لطفاً بفرمایید قرنطینه   شاید فکر کنید در همان لحظات اول بازگشت، استقبال بی‌نظیری از فضانوردان شده، اما این‌طور نبود، چرا که نگرانی‌ها از آلودگی آن‌ها با میکروب‌های ناشناخته چنان بالا بود که باید قرنطینه می‌شدند و مورد آزمایش قرار می‌گرفتند.

7. روی ماه تو خراب نشه   جنس برخی از مخالفت‌ها با آپولو 11 جالب بوده. به‌طور مثال برخورد برخی از شاعران دنیا به‌ویژه در کشورمان با این ماموریت چندان مثبت نبود؛ چون معتقد بودند ثبت تصاویر واقعی از ماه می‌تواند تصوری را که مردم در ادبیات از آن دارند، مخدوش کند.

8. با تشکر از استنلی کوبریک   بسیاری از کسانی که آپولو 11 را یک فیلم استودیویی می‌دانند معتقدند ساخت چنین اثری با این حجم از دقت و ظرافت، فقط از عهده استنلی کوبریک برمی‌آمد که سال قبلش فیلم معروف «اودیسه فضایی 2001» را ساخته بود. البته در دل رقابت عجیبی که آمریکا و شوروی داشتند و جو سنگینی که بعد از حضور مفتضحانه آمریکا در ویتنام در داخل این کشور ایجاد شده بود، شکست ماموریت آپولو 11 با آن مقدمات، تبلیغات و هزینه‌های زیاد می‌توانست اتفاق بسیار تلخی باشد و بنابراین دور از انتظار نیست که در فیلم «مرا به ماه پرواز بده» می‌بینیم که دولت این کشور در فکر تهیه یک نسخه سینمایی از ماموریت بوده است.   

پاسخ به 6 پرسش پرتکرار درباره آپولو 11 

طی سال‌های اخیر، افراد زیادی با استدلال‌ها و انگیزه‌های متفاوتی، فرود آپولو 11 روی سطح ماه را زیر سوال بردند؛ 6 شبهه رایج در این‌زمینه را مرور می‌کنیم 

مریم ملی  |  دانش آموخته رشته اخترفیزیک - شاید شروع ماجرا از فردی به‌نام «بیلکی‌سینگ» بود که در سال 1974 کتابی به نام «ما هرگز به ماه نرفته‌ایم، زیان 30 میلیارد دلاری آمریکا» منتشر کرد. کتاب 2 سال پس از ماموریت‌های آپولو و 5 سال بعد از آپولو 11 نوشته شده بود و سفر به ماه را دروغی پرهزینه معرفی کرده بود. انتشار این کتاب اولین جرقه ایجاد شک در بین عموم مردم بود. طی سال‌ها، تردیدها و اتهام‌ها ادامه داشت. بررسی شبهاتی که در ماموریت سفر به ماه وارد می‎شود، غیر از تسلط به دانش و فناوری رایج آن زمان، نیازمند بررسی تاریخی دقیق است؛ چراکه این ماموریت در بستر زمانی ویژه‎ای انجام شد و  جنگ سرد و رقابت‎های تسلیحاتی و فضایی شوروی و آمریکا در روند عملیاتی شدنش نقش مهمی داشتند. اما اگر بخواهیم با یک نگاه اجمالی معروف‎ترین شبهه‎های واردشده به ماموریت آپولو 11 را با هم مرور کنیم و پاسخ‎هایی را که به آن‎ها داده می‎شود بررسی کنیم، می‎توانیم به مواردی که در ادامه مطرح خواهد شد، اشاره کنیم.

1. پرچم چطور روی ماه به اهتزاز درآمد؟

شاید شبهه‎ای که بیش از بقیه معروف شده و بیشترِ مردم بر اساس آن، سفر به ماه را دروغی بزرگ می‌دانند، همان ماجرای به اهتزاز درآمدن پرچم آمریکا بر سطح ماه باشد. ماجرا از این قرار است که وقتی فضانوردان پرچم را در خاک ماه محکم می‎کردند، پرچم در حال تکان خوردن بود در حالی‏که ماه جو ندارد پس جریان هوایی هم در آن وجود نخواهد داشت که پرچم را تکان بدهد. نکته مهمی که از خاطر خیلی‎ها جا ماند، این بود که فضانوردان برای این ماموریت از پرچم خاصی استفاده کرده بودند که ساختاری شبیه   L داشت؛ یعنی با یک میله که به پایه پرچم متصل شده بود، سعی بر این داشتند تا پرچم در شرایط خلأ طوری بایستد که در فیلم و عکس‎ها قابل مشاهده و در اهتزاز باشد. موج ایجادشده در پرچم که شکلی از وزش باد را در ذهن ما تداعی می‎کند هم محصول تلاش فضانوردان برای ثابت نگه داشتن پایه پرچم بود. آن‌ها پایه پرچم را حرکت می‎دادند تا محکمش کنند و این باعث ایجاد موج در پارچه آن شده بود.

2. چرا در عکس‌ها هیچ ستاره‌ای دیده نمی‌شود؟

ماجرای بعدی که بر سر زبان‎ها افتاد آسمان تاریک، سیاه و بی‎ستاره ماه بود. خیلی‎ها ادعا می‎کردند این دیگر دست فضانوردان دروغین را رو کرده و مشخص است نتوانسته‎اند به صورت طبیعی در فیلم‎ها و عکس‎ها ستاره‎های آسمان شب را شبیه‎سازی کنند؛ اما با اندکی شناخت آسمان و آشنایی با دانش نجوم می‎شود علت این موضوع را درک کرد؛ چون ماه جو ندارد، روز و شبش با آن چه در زمین می‎شناسیم تفاوت زیادی دارد. وقتی خورشید بالای افق باشد باز هم ستاره‎ها قابل تشخیص هستند ولی مسئله اصلی در شبهه مطرح شده، نوع عکاسی است که متناسب با سوژه عکس می‎تواند متفاوت باشد. وقتی شما قرار است عکس آدم‎ها و اشیا را در حالی که زمینه آسمان تاریک است ثبت کنید تنظیمات دوربین و میزان نوردهی با شرایطی که قرار است از زمینه تاریک آسمان و ستاره‎ها با هم عکس بگیرید، متفاوت است. معمولا برای ثبت عکس‎های به اصطلاح نجومی که آسمان شب و ستاره‎ها در آن با جزئیات دیده می‎شوند، نیاز به نوردهی چندثانیه تا چند دقیقه است. بنابراین اگر دقت کنید عکس‎هایی که در آن سوژه اصلی، فضانوردها یا سطح ماه است ستاره‎ها در پس زمینه آسمان دیده نمی‎شوند و این کاملا طبیعی و منطقی است.

3. چرا عکس‌ها برای چند دهه قبل خیلی باکیفیت هستند؟

عکس‎ها و فیلم‎های منتشرشده از ماموریت آپولو از دیگر موارد شک برانگیز برای خیلی‎هاست. گروهی معتقدند این عکس‎ها و فیلم‎ها بسیار جلوتر از زمانه خود بودند و وجود چنین فناوری‎هایی برای ثبت فیلم و عکس با این حد از کیفیت بسیار عجیب و مشکوک است. عده‎ای هم معتقدند تصاویر به گونه‎ای سینمایی تهیه شده و اصلا در چنین ماموریتی با آن سطح استرس و پیچیدگی، عکاسی و تهیه ویدئو به این خوبی و با این دقت ممکن نبوده است. نباید از یاد برد که تعداد عکس‎ها و ویدئوهای تهیه شده از این سفر بسیار زیاد بوده اما فقط آن‎هایی منتشر شدند که کیفیت خوب و سوژه‎های مهمی داشتند. طبعا ناسا علاقه‎مند بوده مهم‎ترین ماموریت طول تاریخش را مردم با بهترین تصاویر و فیلم‎ها ببینند و بشناسند؛ به‌خصوص این‌که در طول جنگ سرد با شوروی و رقابتی که دو کشور برسر ماموریت‌های فضایی داشتند، ثبت درست و باکیفیت آن لحظات بخش مهمی از آن ماموریت بوده است. در کنار همه این‌ها بد نیست بدانید بعدها تصاویر پردازش شدند و با روش‎های جدید ویرایش عکس از کیفیت اولیه خود زیباتر و جذاب‌تر به نظر می‎رسند.

4. چرا هنگام فرود آپولو، غباری از سطح ماه بر نمی‎خیزد؟

شبهه دیگر مربوط به شرایط فرود آپولو بر سطح ماه است. در فیلم‎ها، زمانی که ماه‎نشین فرود می‎آید، هیچ غباری دیده نمی‎شود، در حالی که ما انتظار داریم مقداری غبار یا خاک از سطح آن بلند شود؛ اما این دقیقاً ناشی از ذهنیتی است که به دلیل ویژگی‎های سیاره زمین برای ما ایجاد شده است. همان‎طور که قبلا اشاره شد، ماه جو ندارد و جریان هوا هم نخواهد داشت؛ پس وقتی آپولو 11 روی سطح قمر زمین فرود آمد، به جز قسمتی که پایه های ماه‌نشین به سطح خاک نیرو وارد کردند غبار قابل توجهی دیده نمی‎شود.

5. چرا ماموریت سرنشین‎دار دیگری به ماه نرفت؟

در طول ماموریت‌های آپولو 11 تا آپولو 17 (به جز آپولو 13 که با مشکل روبه رو شد)، 12 فضانورد بر سطح ماه قدم زدند، با این حال باز هم یکی از نقدها این است که چرا به جز سری ماموریت‌های آپولو که معروف‌ترینش آپولو 11 است، ماموریت فضایی سرنشین‎دار دیگری به مقصد ماه نداشته‎ایم و طرفداران دروغین خواندن سفر به ماه، از همین موضوع نتیجه‎گیری می‎کنند که انسان هیچ‎وقت نتوانسته است به ماه برود. در پاسخ به این سوال باید توجه کرد  که بسیاری از اهداف علمی و تبلیغی چنین سفر پرهزینه‌ای تامین شده بود و وقتی شوروی نتوانست اولین کشوری باشد که انسانی را روی ماه فرود آورده، دیگر موضوع آن حساسیت حیثیتی قبل را نداشت. در نهایت با پیشرفت فناوری‎های روباتیک نیاز به ماموریت‎های سرنشین‎دار هر روز کم و کمتر شد؛ چراکه هزینه‎ها و نگرانی‎های برنامه‎هایی که انسان در آن حضور دارد بسیار بیشتر است و از طرفی تقریبا بسیاری از فعالیت‎ها را روبات‎ها به راحتی و با دقت خیلی خوبی می‎توانند به انجام برسانند.

6. چرا در فیلم‌ها تک منبع نور نداریم؟ 

مسئله معروف دیگر داستان سایه‎ها بر سطح ماه است. طبق آن چه انتظار می‎رود باید وقتی تنها منبع نوری‎مان خورشید است، سایه‎ها کاملاً تاریک و سیاه دیده شوند؛ در حالی که در عکس‎ها و فیلم ها می‎شود فرورفتگی و برآمدگی سطح ماه را در سایه‎ها مشاهده کرد و معنایش می‎تواند این باشد که تک منبع نور در صحنه نبوده و چند پروژکتور وجود داشته و همه چیز یک سناریو و اجرای سینمایی است. این یکی از نقدهای دقیقی است که به عنوان شبهات سفر به ماه مطرح می‎شود برای درک این موضوع کافی است شرایطی را تصور کنید که در زمینی ناهموار و پوشیده از برف در زمانی که ماه کامل است بخواهید از فردی عکاسی کنید در چنین شرایطی خطوط زمین سایه‌هایی با طول‌های مختلف ایجاد می‌کند. در عکس‌ها و فیلم‌های سطح ماه هم منبع نور کامل، خورشید است و به دلیل ناهمواری‌های سطح ماه و غباری که سطح آن را پوشانده خطوط روی سطح ماه سایه‌هایی با طول متفاوت ساخته است که برای برخی افراد، شائبه سایه‌های غیر موازی یا چند وجهی را ایجاد کرده‌است.403101