چالش های مرزی اسکندر

زنگ خطر افزایش بی رویه اتباع افغانستانی در ایران از سال گذشته به صدا درآمده و تا امروز به صورت ممتد ادامه پیدا کرده است. برخی آمار این مهاجران همسایه را حدود 10 میلیون نفر برآورد کردند. آماری که واکنش وزیر کشور وقت را برانگیخت. همان زمان، احمد وحیدی در مصاحبه ای با رسانه ها اعلام کرد که «اتباع افغانستانی حاضر در ایران، حدود پنج میلیون نفر و به طور رسمی حتی کمتر است.» ذکر این آمار اما نتوانست منتقدان حضور افغانستانی ها در ایران را آرام کند به طوری که این موج به کارزارهای انتخابات ریاست جمهوری هم رسید و محمدباقر قالیباف در مناظره نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری اعلام کرد؛ همه آسیب های اجتماعی جدی ایران ریشه در شرق کشور دارد.دیروز اما مراسم تکریم احمد وحیدی وزیر کشور دولت سیزدهم و معارفه اسکندر مؤمنی وزیر کشور دولت چهاردهم با حضور مسعود پزشکیان رئیس جمهور کشورمان برگزار شد. اسکندر مومنی اما در حالی سکاندار ساختمان خیابان فاطمی شده که در کنار کلان مسائل متعددی که وزارت کشور در زمینه سیاسی و اجتماعی با آن دست و پنجه نرم می کند؛ حضور گسترده اتباع غیرمجاز طی سال های اخیر منجر به ناهنجاری های اجتماعی و امنیتی متعددی شده و این وزارتخانه را با یک چالش جدی مواجه کرده است. موضوعی که اسکندر مومنی نیز در حاشیه مراسم تودیع و معارفه خود به آن اشاره کرد و یکی از اولویت‌های خود را موضوع اتباع بیگانه برشمرد:« در زمان بندی مشخص شده لایحه تشکیل سازمان ملی مهاجرت را به مجلس می‌دهیم و کار را هم شروع خواهیم کرد.مسئله ترک کشور توسط اتباع غیرمجاز تا پایان سال ۱۴۰۳ در جریان است و پیگیری می‌کنیم.»

چرا انسداد مرزها مهم است؟
پس از خروج آمریکا از افغانستان در فوریه 2021 و تغییر و تحولات یک باره در افغانستان؛ سیل گسترده اتباع غیرمجاز از دروازه شرقی پا به ایران گذاشتند تا جایی که هر چند وقت یک بار تصاویری منتشر می شود که نشان می دهد گروه گروه مهاجر افغانستانی به شکل غیرقانونی از مرزها عبور کرده و خود را به خاک کشورمان می رسانند و کیست که نداند سرازیر شدن غیرقانونی اتباعی که هیچ‌گونه اوراق هویتی ندارند، می‌تواند در آینده نه‌چندان دور به چالش‌هایی در حوزه امنیتی و اجتماعی بدل شود  اما غیر از اخراج اتباع غیرمجاز که اسکندر مومنی به آن اشاره کرده؛ انسداد مرزها با اولویت شرق  کشور  یکی از اقداماتی است که به باور کارشناسان می تواند این مسئله را از ریشه و برای درازمدت حل کند.  از آن جهت انسداد مرزها حائز اهمیت است که ریشه بسیاری از ناامنی های داخل کشور که منجر به نابسامانی های اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی می شود، از مبادی و دروازه های ورودی یک کشور آغاز می شود و حفظ امنیت مرزها با روش های جدید و نامحسوس صورت می گیرد، ابزارهای نوین و هوشمندی که در اغلب کشورها مورد توجه بوده است. در واقع ایجاد امنیت در مرز به معنای جلوگیری از هرگونه اعمال خلاف قاعده در طول مرزهای یک کشور و کانالیزه کردن تردد اشخاص و حمل و نقل با رعایت ضوابط قانونی از طریق دروازه های مجاز مرزی است. هرگونه تغییر و تحول در کارکرد و عملکرد مرز می تواند تاثیرات اقتصادی اجتماعی بسیاری در کشورها داشته باشد، بنابراین ضرورت دارد که آثار و نتایج هرگونه اقدامی در مرزها مورد بررسی قرار گیرد تا با شناسایی نقاط ضعف و قوت آن بتوان با اتخاذ برنامه هایی مدون در راستای پویایی مناطق مرزی و در نهایت امنیت پایدار آن ها گام برداشت. امروزه برخلاف گذشته که بیشتر مطالعات بر ساختارهای فیزیکی مرزها و امنیت عینی مناطق مرزی بود، اکنون بر شرایط اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی تحولات مناطق مرزی معطوف شده و از مرز نه به عنوان یک مانع و خط جداکننده صرف، بلکه به عنوان سازه هایی با تاثیرات اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و امنیتی یاد می شود که هر گونه تغییر و تحول در آن می تواند برهم زننده یا تامین کننده امنیت پایدار مناطق مرزی باشد. موضوع مهمی که مقامات کشورمان نیز طی سال های اخیر بر آن تاکید کرده و آن طور که فرمانده نیروی زمینی ارتش اردیبهشت ماه امسال اعلام کرده بود طرح 5 ساله انسداد مرزها از سال گذشته و با دستور مستقیم رئیس جمهور وقت شهید رئیسی کلید خورده است.

آنالیز بودجه انسداد مرزها
اما باید گفت که بخشی از بودجه عمومی کشور به انسداد و عمران مرزها و احداث پاسگاه های نظامی و امنیتی تخصیص پیدا می کند. عدد و رقمی که در سال های گذشته بسیار ناچیز بود و دردی را دوا نمی کرد و جالب تر این که همین بودجه ناچیز نیز وصول نشده و  پیوسته مسئولان و فرماندهان مرزی از این که همین بودجه اندک به آن ها واگذار نمی شد گلایه می کردند. تنها در سال 1400 و 1401  رقم 320  میلیارد تومان  برای  ساخت پاسگاه‌های مرزی، راه‌های مرزی، برجک‌ها و انسداد و سیم خاردار و همچنین در بخش عمران (آب رسانی و برق رسانی به پاسگاه‌ها و برجک‌های مرزی) که جمعاً برای انسداد مرز به طول ۱۲ کیلومتر، ساخت ۳ پاسگاه مرزی، ساخت ۷ برجک مرزی، آب رسانی و برق‌رسانی به بیش از ۴۷ پاسگاه‌ و برجک‌های مرزی و ساخت ۱۹ کیلومتر راه مرزی  اختصاص پیدا کرده بود.  این عدد در حالی تعیین شده بود که ایران تنها با افغانستان 1700 کیلومتر مرز مشترک زمینی دارد. در این میان اما گسترش حضور اتباع غیرقانونی افغانستانی به داخل کشور طی سال های اخیر، سبب توجه بیشتری به موضوع تقویت و کنترل انسداد مرزهای کشور با اولویت شرق شد. از همین رو نگاهی  به جداول بودجه ۱۴۰۳ کل کشور نشان می دهد که دولت امسال ردیف بودجه مشخصی را ذیل اعتبارات وزارت کشور با موضوع «تقویت، کنترل و انسداد مرزهای کشور با اولویت شرق» در نظر گرفته و ۱۸۰ میلیارد تومان اعتبار به آن اختصاص داده است.در قانون بودجه ۱۳۹۵ کل کشور قرار بود طرح انسداد مرزها در سال ۱۳۹۹ به پایان برسد اما قانون بودجه این سال، زمان اجرای آن تمدید و به سال ۱۴۰۵ موکول شد. دلیل اصلی تعویق در اجرای آن، تامین نشدن اعتبارات لازم برای اجرای دیوارکشی بتنی بوده است. البته آن طور که مقامات کشورمان می گویند در طرح انسداد مرزی؛ مسئله فقط منحصر در کشیدن دیوار نیست، بلکه در مناطق مرزی برنامه‌های زیادی داریم که شامل ایجاد موانع، استفاده از تجهیزات نوین و دوربین‌های پیشرفته، بالگردها، پهپادها، ریزپرنده‌ها و امکانات مخابراتی و تسلیحاتی است. از این رو به نظر می رسد که اسکندر مومنی و تیم او در وزارت کشور با چالش های سختی مواجه اند.آن ها باید با افزایش هماهنگی  میان سازمان های متولی اجرای طرح انسداد مرزها  از جمله ارتش و سپاه  به اجرای این طرح سرعت بخشند و از سوی دیگر همزمان برای تلاش و رایزنی  افزایش بودجه با شناسایی دقیق اتباع بیگانه و اخراج آنان از کشور به این چالش بزرگ هر چه زودتر پایان دهند./روزنامه خراسان