بیابان زایی در استان خراسان رضوی، ۵ برابر متوسط جهانی

براساس برآورد کارشناسان سالانه یک درصد از اراضی کشور، حدود ۱.۶ دهم میلیون هکتار، یا به بیابان تبدیل می‌شود یا پتانسیل تبدیل به شرایط بیابانی را دارد. مرتضی اکبری کارشناس ارشد مناطق خشک و بیابانی، سرانه فرسایش خاک در ایران را سالیانه ۱۵ تن در هکتار اعلام کرد و گفت: این آمار برای استان خراسان حدود ۱۸ تا ۲۰ تن در سال برآورد شده است. وی با اعلام این‎که فرسایش خاک در خراسان رضوی حدود ۵ برابر متوسط جهانی است، این رقم را بسیار بالا دانست و به ایسنا گفت: با توجه به نرخ سالیانه بیابان‌زایی هرساله حدود یک درصد استان خراسان به دلایل مختلف دچار بیابان‌زایی و تخریب زمین می‌شود. پژوهشگر ارشد مناطق خشک و بیابانی اظهار کرد: به رغم این‎که سرانه بیابانی شدن در کشور و همچنین خراسان رضوی در حدود نیم هکتار اعلام شده اما سرانه جهانی بیابانی شدن دو دهم هکتار در نظر گرفته شده است. وی با بیان این‎که به طور مستقیم ۱.۶ دهم میلیون هکتار در کشور تحت تأثیر کانون‌های بحران فرسایش بادی قرار دارد، اظهار کرد: در مقایسه با کشور ۱۱.۸ درصد مساحت استان، تحت تأثیر فرسایش بادی قرار دارد. آمار و ارقام نشان می‌دهد خراسان رضوی از نظر تخریب زمین و بیابان‌زایی در شرایط بحرانی قرار دارد. اکبری با اشاره به این‎که سیستم‌های طبیعی مانند مناطق بیابانی به طور ذاتی پیچیده‌اند و اگر قرار باشد یک اکوسیستم طبیعی به‌ویژه مناطق بیابانی مورد بررسی قرار گیرد، باید تمامی عوامل فیزیکی، بیولوژیکی، اکولوژیکی و اقتصادی اجتماعی آن بررسی شود، گفت: اگر برخورد با این سیستم پیچیده با یک روش ناقص و ناکافی همراه باشد، مدیریت بهینه سیستم ناکارآمد خواهد بود. این پژوهشگر مناطق خشک و بیابانی با تأکید بر این که برای تجزیه و تحلیل مناطق بیابانی، باید یک رویکرد فلسفی یا جامعه نگری در نظر گرفته شودافزود: امروزه استراتژی‌هایی که برای مهار بیابان‌زایی در جهان استفاده می‌شود بر مبنای پیشگیری به‎جای درمان است. وی با بیان این‎که استفاده از سیستم‌های پیش‌آگاهی و هشدار اولیه، در کنار تعیین اولویت‌ها و عوامل اصلی مؤثر در بیابان‌زایی می‌تواند نقش بسیار کاربردی در استان خراسان داشته باشد، افزود: به‌رغم این که برای هشدارهای اولیه و پیش‌آگاهی به خصوص در مخاطراتی که مثل سیل و زلزله سریع به وقوع می‌پیوندند سامانه‌های خوبی طراحی و حتی اجرایی شده است اما در زمینه مخاطراتی مانند خشکسالی و بیابان‌زایی که کند و تدریجی عمل می‌کنند، تاکنون اقدامات اجرایی صورت نگرفته است. این پژوهشگر با بیان این که به دلیل اهمیت موضوع بیابان‌زایی فعالیت‌ها و کارهای اساسی‌تری باید صورت گیرد، افزود: هرچند یکی از مهم ترین مسائل، تخصیص به‌موقع و کافی اعتبارات استانی است اما متأسفانه در بسیاری مواقع بودجه مورد نیاز در زمان مناسب خود تزریق نمی‌شود و این کمبود نقدینگی و تخصیص منابع دلیل مهمی خواهد بود که همیشه چندین گام عقب‌تر از فرایند بیابان‌زایی باشیم. اکبری ازجمله اثرات بیابان‌زایی را افت حاصلخیزی خاک، کاهش تولید، افزایش روستاهای متروکه، افت آب‌های زیرزمینی، نشست زمین و افزایش تولید گردوغبار دانست.

سرانه فرسایش خاک در استان؛ حدود ۱۸ تا ۲۰ تن در سال

خراسان رضوی با مساحتی حدود ۱۲.۶ میلیون هکتار و با گستردگی و حاکم بودن اقلیم‌ خشک و نیمه خشک در بیش از ۷۰ تا ۷۵ درصد مساحت استان، با متوسط بارندگی در حدود ۲۰۸ میلی‌متر و دمای متوسط حدود ۱۶ درجه سانتی‌گراد بر اساس آمار ۲۰ ساله، از شرایط اقلیمی مناسبی، برای تخریب زمین و بیابان‌زایی برخوردار است. رضا روشنی، کارشناس بخش منابع طبیعی و آبخیزداری با اشاره به این که خراسان رضوی از نظر طبیعی، با حدود یک میلیون هکتار اراضی جنگلی (حدود ۸.۴ درصد مساحت استان و یک دوازدهم سطح جنگل‌های کشور) و همچنین با داشتن ۵۰.۵ میلیون هکتار رخساره بیابانی (یک ششم اراضی بیابانی ایران) دارای شرایط مستعد بیابان‌زایی است، اظهار کرد: اکنون ۸۰ درصد عرصه‌های سیل‌خیز خراسان رضوی با خطر سیل‌خیزی متوسط تا زیاد و زیاد تا خیلی زیاد روبه رو هستند که شهرستان‌های تربت‌جام، تربت‌حیدریه، مشهد و کاشمر از جمله شهرهایی هستند که شدت سیل‌خیزی در آن ها زیاد و خیلی زیاد است، از نظر فرسایش بادی ۱.۶ دهم میلیون هکتار به طور مستقیم تحت تأثیر کانون‌های بحران فرسایش بادی قرار دارد.  روشنی در ادامه با بیان این که سرانه فرسایش خاک در ایران ۱۵ تن در هکتار در سال و برای خراسان رضوی حدود ۱۸ تا ۲۰ تن در سال برآورد شده است، اظهار کرد: این موضوع بیانگر آن است که فرسایش خاک در ایران و خراسان رضوی در حدود ۵ برابر متوسط جهانی است.