اعلان جنگ علیه «شبه علم»

کرسی آموزش عالی و مرکز علم و علم آموزی و بالاترین جایگاه اجرایی کشور در حوزه علوم و فنون، امروز سکانداری از تبار فقه و حقوق و «علوم انسانی» به خود می بیند؛ حسین سیمایی صراف در نخستین تریبون خود به عنوان وزیر علوم، تحقیقات و فناوری پنج شنبه گذشته توپخانه خود را علیه «شبه علم» فعال کرد. او در آیین معارفه خود گفت: «یک مانعی که خیلی جدی در برابر علم قرار دارد، شبه علم است و شبه علم سروصدای بلندی دارد و سد راهی شده‌است، عالمان زیادی داریم که در حوزه خود متخصص اند اما علمی نیستند.»

شبه علم چیست؟
اما «شبه علم» چیست و تجربه های اخیر ما درباره این آسیب در کشور چگونه است که وزیر جدید علوم از آن انتقاد کرده است؟ در این باره می توان گفت «شبه علم به ادعا، باور یا عملی گفته می شود که به عنوان علم ارائه می شود اما روش‌شناسی معتبر علمی را رعایت نمی کند و در واقع مفهوم اساسی این است که تمامی نتایج آزمایش بر روی علت و اثر باید تکرارپذیر و قادر به تایید یکدیگر باشد. ابطال پذیر بودن و قابلیت رد کردن یک فرضیه، راه دیگری برای تشخیص علم از شبه علم است.»
در تعریفی دیگر شبیه این، دکتر علی میرزامحمدی جامعه شناس می گوید: شبه علم در ظاهر خود را مسلح به ابزار و شیوه‌های علمی نشان می‌دهد، اما در بهره‌گیری از آن ها از اسلوب و نظم و ترتیب درست پیروی نمی‌کند. استدلال‌ورزی‌ها در شبه علم، نادرست و نتیجه‌گیری ها، عقیم و ناصحیح است.

شبه علم و تجربه کرونا
مبحث «شبه علم» نخستین بار توسط کارل پوپر، فیلسوف اتریشی‌انگلیسی در قرن بیستم مطرح شد که با بررسی نگاه متفاوت دانشمندان و متفکران به مباحث مختلف، این مفهوم پرداخت. همه ما در دوران کرونا شاید بدون آن که نسبت به «شبه علم» دانشی داشته باشیم، اما مصادیق آن را فراوان در سایر کشورها و کشور خودمان تجربه کردیم. مثلا می شنیدیم که برخی، کرونا را امری واقعی نمی دانستند یا افرادی که می گفتند، ما به کرونا اعتقادی نداریم. این دقیقا همان نکته است که وزیرجدید علوم هم به آن اشاره کرد: «در دوره‌ کرونا به خاطر دارید عده‌ای می‌گفتند ما عقیده ای به کرونا نداریم مگر کرونا امر عقیدتی است؟ حتی در بین فرهیختگان می‌گفتند کرونا با عرقیجات درمان می شود و کسی از آن استفاده کند، کرونا نمی‌گیرید.» یکی دیگر از نمونه های کرونایی این موضوع در دوران کرونا، ادعایی بود که فردی در صداوسیما با لحنی مطمئن ادعا کرد که درمان قطعی کرونا را یافته و آن استفاده از نیش زنبور عسل است. او از تعلل وزارت بهداشت و درمان در عدم کاربرد شیوه درمانی مورد ادعای خود هم گلایه ‌کرد. او درباره صدق گفته‌های خود مدعی بود تاکنون هیچ گزارشی از ابتلای کرونا در میان زنبور داران ارائه نشده است. این ادعا در شرایطی رقم می خورد که فرد مدعی عنوان نکرد که با کدامین روش نمونه‌گیری علمی به این سطح اطمینان دست یافته است.

وزیر علوم چرا «شبه علم» را مطرح کرد؟
حال این که چرا وزیر علوم مسئله «شبه علم» را مطرح کرد، از توضیحات او بر می آید که معتقد است، ما در حل مسائل و معضلات کشور از روش های علمی پیروی نمی کنیم.
سیمایی صراف این طور می گوید: «ما هنوز به حجیت علم تن نداده‌ایم، شیعه ده‌ها سال مبارزه کرد تا حجیت عقل را اثبات کند در برابر اخباریان، حالا رسیده ام به یک مرحله‌ دیگر و سد دیگر، حجیت علم را قبول نداریم ولی به زبان نمی‌آوریم ولی وقتی‌که اقتصاد، روان‌شناسی، جامعه‌شناسی، حقوق در دانشگاه‌ها تدریس می‌شود و تحقیق می‌شود اما عملاً از داده‌های این دانشگاه هیچ استفاده‌ای در حکمرانی نمی‌شود.»آقای وزیر معتقد است، دلیل و مانع استفاده نکردن از علم و دانشگاه و تخصص در حکمرانی، ورود «شبه علم» به میدان است. او اندیشه خود را این طور بیان می‌کند: یک مانعی که خیلی جدی در برابر علم قرار دارد شبه علم است و شبه علم سروصدای بلندی دارد و سد راهی شده‌است، عالمان زیادی داریم که متخصص‌اند اما در حوزه خود فقط، من عذرخواهی می‌کنم اما علمی نیستند.