وقت حکمرانی رضوی

امروز اقتضائات علمی، فرهنگی، معرفتی، مناسکی و حتی اقتصادی مرتبط با آستان حضرت عالم آل محمد، علی ابن موسی الرضا(ع) در کشور و در جغرافیای گسترده اسلامی، بیش از هر زمان دیگری، نیازمندی به اتخاذ «راهبرد» در نگاه و مدیریت فرهنگی، دینی و بینادینی را فراهم آورده که ما آن را «حکمرانی رضوی» نام می نهیم.

«حکمرانی رضوی» در یک معنای کلی یعنی وجود مضجع شریف و بارگاه منور حضرت رضا(ع) در این نقطه عالم، مستلزم طراحی کاربست و برنامه کلان در عرصه های وسیع کالبدی و نرم افزاری در جهت انتفاع افزون از برکات این آستان مقدس به زائران، مجاوران و ارادتمندان ایشان در سراسر جهان است. حال چرایی این ضرورت را در کدام عوامل باید جست وجو نمود که رهیافت آن، به «احیاء امر اهل بیت(ع)» به عنوان توصیه اکید حضرت رضا علیه السلام ،«زیارت متعالی» و «امتداد زیارت» منجر شود؟

ما در این نوشتار دلایل اتخاذ طرح و «حکمرانی رضوی» را البته به طور اجمال بررسی می کنیم، چرا که پرداخت کامل به تمامی ابعاد و ساحت های این موضوع، مجالی مفصل و فرصت مستوفای دیگری را می طلبد:

1-توصیه حضرت رضا(ع) به احیاء امر اهل بیت(ع) و معرفی محاسن کلام و معارف ایشان؛ 

امام رضا(ع) در بیانی فرمود: رَحِمَ اللّه ُعَبدًا أحیا أمرَنا. فَقُلتُ لَهُ: وکَیفَ یُحِیی أمرَکُم ؟ قالَ: یَتَعَلَّمُ عُلومَنا ویُعَلِّمُهَا النّاسَ، فَإِنَّ النّاس لَو عَلِموا مَحاسِنَ کَلامِنا لاَتَّبَعونا (رحمت خدا بر آن کسی که امر ما را زنده گرداند. عرض کردم: امر شما چگونه زنده می شود که ایشان فرمود: تعالیم ما را فرا بگیرد و آن ها را به مردم بیاموزد؛ چرا که اگر مردم زیبایی هاى سخن ما را بدانند، قطعا از ما پیروى مى کنند.) 

به طور قطع، تبیین، معرفی و توسعه فرهنگ و معارف اهل بیت(ع) در قامتی وسیع تر از آن چه تاکنون رخ داده که سایر فرهنگ ها، جوامع و نحله های اندیشه ای را با خود همراه نماید یا دست کم زمینه گفت وگو را فراهم آورد، نیازمند سازوکاری جدید و متناسب با زبان و ابزار جدید است که در طرح کلان «حکمرانی رضوی» می توان راهکار و روشی برای آن اتخاذ کرد. در واقع، در راهبرد کلان رضوی، باید کاربستی فربه تر از آن چه تا امروز درباره انتشار معارف وتعالیم اهل بیت(ع)  بدان پرداختیم، تدوین و طراحی نماییم تا با ارائه تصویری همراه با «حُسن» و زیبایی از کلام بلند حضرات معصومین(ع) بتوان مخاطبان تشنه حقیقت و فضیلت را همراه آن ساخت و همان طور که حضرت رضا(ع) فرمودند، چنان چه مردم با محاسن کلام ما آشنا شوند، از آن تبعیت خواهند کرد. درباره ضرورت این موضوع، مقام معظم رهبری اردیبهشت ماه 1403 در دیدار اعضای هیئت علمی و ستاد برگزاری پنجمین کنگره جهانی حضرت رضا(ع) به این موضوع اشاره فرمودند: «در زمینه معرفت ائمّه نقایص زیادی داریم؛ گاهی به یک جنبه توجّه شده با افراط و بدون اتقان، از جنبه‌های دیگر غفلت شده؛ و گاهی حتّی به همان هم توجّه نشده، و به همین مسائل ظاهری و توجّهات ظاهری و [مانند] این ها بسنده شده. ... ِمی نابِ معارف زندگی ‌ما که از ائمّه آمده، همین‌طور در خُم  مانده، سرش را هم خشت گذاشتیم. ما این‌جوری [عمل] کرده‌ایم. این[جوری] نمی شود؛ این باید به زبان روز، به زبان فنّی، با شیوه‌های درست به دنیا منعکس بشود. امروز دیگر ارتباط با دنیا کار آسانی شده...منتها زبان مهم است؛ [این که] با چه زبانی می خواهید بیان کنید.»

2-حرم مطهر امام رضا(ع) کانون توجه 80 میلیون ایرانی و مرکز دلدادگی ده ها میلیون ارادتمند از سراسر جهان است؛ 

بر اساس آمار، حرم مطهر رضوی سالانه به روی بیش از 30 میلیون زائر و مسافر آغوش می گشاید که در این میان 5 تا 7 میلیون را زائران ارادتمند خارجی از سایر ممالک تشکیل می دهند و دل در گرو این حرم شریف می سایند.

با این نگاه و آمار و ارقام چگونه می توان این کانون توجه قلبی و فیزیکی را بدون راهبردهای معنایی و کالبدی تصور کرد؟ اصلا چگونه می توان این سرزمین بزرگ را فارغ از معنا، مفهوم و حقیقت وجود مضجع شریف حضرت رضا(ع) تصور کرد؟ چگونه می توان در سیاست گذاری و طرح کلان فرهنگی و توسعه عمرانی ایرانی-اسلامی به این مضجع و آستان شریف بی توجه بود؟ البته که تا امروز، حوزه کلان کشور به این نهاد شریف فراتر از یک زیارتگاه و مکان مقدس، توجهی آن چنان و درخور نداشته و نکرده چنان که می بینیم تا همین امروز همچنان سند ملی زیارت به سرمنزل مقصود نرسیده که این خود نشانی از یک بی توجهی افزون است.

3-حرم مطهر رضوی، بزرگ ترین عتبه مذهبی جهان اسلام؛

امروز اغلب ما اماکن مذهبی شیعی و اسلامی را در عتبات عالیات و سایر کشورهای اسلامی دیده یا درباره آن دارای آگاهی هایی هستیم. بی شک، همه بر این امر متفق القول هستیم که کربلای معلی و حرم سرخ حضرت اباعبدا...الحسین(ع) میعادگاه آزادگان جهان و ارادتمندان حضرتی است که گونه متفاوتی از عشق ورزی به این امام حقیقت و آزادگی را در خود نهان و عیان دارد. اما به دلایل گوناگون تاریخی و عقب ماندگی های پدیدآمده درعراق، حرم های مقدس عتبات عالیات از منظر کالبدی و نظام مدیریتی هنوز نتوانسته تمامی توقعات لازم در بخش خدمات رسانی را برآورده و عملیاتی سازد. در مقابل حرم مطهر امام رضا(ع) امروز با به کارگیری ظرفیت های مختلف از جمله ثبات و انسجام مدیریتی، توانسته ضمن گسترش نظام مند فیزیکی، سطحی از استانداردهای خدمت رسانی را نیز اجرایی نموده و به منصه ظهور برساند. در حال حاضر، حرم شریف رضوی بزرگ ترین عتبه شیعی و از بزرگ ترین اماکن مذهبی جهان، ذیل خود مراکز متعدد علمی، دانشگاهی، فرهنگی، فقهی و رسانه ای را مدیریت و راهبری می کند که حال تصور کنید این ظرفیت عظیم چنان چه در پازل «حکمرانی رضوی» و مکمل سایر ظرفیت های فرهنگی و علمی کشور تعریف و عملیاتی شود، چه دامنه وسیع تری از اثربخشی را به ارمغان خواهد آورد.

4- مقصدی برای 30 میلیون زائر؛

 همان طور که در بخش های پیشین اشاره شد، عتبه مقدسه رضوی سالانه پذیرای بیش از 30 میلیون زائر و مسافر است که فقط حوزه حمل و نقل، اقامت و ارائه خدمات و رفع نیازمندی های این میلیون ها ارادتمند، خود یک مقوله مجزا در حکمرانی است که طرح و اقدام برای آن تا امروز در بخش کلان کشور در مقاطع مختلف با فراز ونشیب هایی همراه بوده است. در اواخر دهه هشتاد، ذیل شعار «پایتخت معنوی ایران» و تشکیل فراکسیون زیارت در مجلس، ردیفی با عنوان «بودجه زیارت» با هدف رفع کاستی های مشهد الرضا در جهت تسهیل زیارت به ادبیات بودجه ریزی کشور راه یافت اما از همان سال تا امروز، این بودجه مسیری سینوسی را طی کرده و آن طور که باید نتوانسته، شرایط متفاوتی را برای شهری رقم بزند که این حجم وسیع از زائر و مسافر را پذیرایی می کند. طبیعتا وقتی راهبرد و ذهنیتی در مدیریت کلان کشور در حوزه رضوی وجود نداشته باشد، مطالبه «بودجه زیارت» به منظور رفع نواقص خدمت رسانی به زائران امام هشتم(ع)، امری غریب به نظر می رسد.

5-امام رضا(ع)،امام گفت وگو 

و عالم آل محمد؛

کدام الگو و روش حکمرانی را می توان فربه تر از مدل گفت وگو و همدلی امام رضا(ع) با دیگران یافت که امروز از آن در حکمرانی بهره جست؟ اگر جهان غرب در 200 سال اخیر ژست گفت وگو به خود می گیرد و آن را امروز به ناقص ترین و گاهی به سخیف ترین شکل خود به کار می گیرد، حضرت عالم آل محمد(ع) 1400 سال قبل در گفت وگو با علمای سایر ادیان، روش تحمل دیگران را به ما آموخت اگرچه ما در ساحت های فرهنگی، سیاسی و اجتماعی، از این روش تاکنون به کمترین میزان الگوبرداری کرده ایم. امروز اگر بخش اجرایی کشور از «وفاق ملی» سخن به میان می آورد، قطعا باید این ایده خود را ذیل «حکمرانی و الگوی رضوی» باز تعریف نموده و دولت خود را به آموزه های بلند حضرت رضا(ع) معطر و مزین کند. علاوه بر این بر متولیان فرهنگی و تربیتی است که تلاش کنند، وفاق را به سطوح اجتماعی و خرد جامعه نیز تسری دهند که این نیز در شمار تاکیدات امام مهربانی ها حضرت رضا(ع) است که فرمودند، نخستین اثر عقل و خرد بعد از ایمان به خداوند، محبت و احسان و لطف و دوستى با مردم است.

6-مشهدالرضا(ع)، هویت فرهنگی و بصری می خواهد

امروز هر پدیده و موضوعی که نسبت و تعاملی با مخاطبان خود داشته باشد، بدون دارابودن هویت معنایی و بصری، قطعا مبتلا به یک کمبود و نقصان بزرگ است. با این نگاه، مشهد الرضا همان ظرفیتی است که به دلیل فقدان «حکمرانی رضوی»، امروز میان خود و هویت معنایی و بصری متناسب با شهر امام رضا(ع) نسبتی معنادار نمی یابد. نمونه های این آسیب را در نحوه برخی میزبانی ها، آداب بازار، معماری ناهمگون و بدون تناسب، کمبودهای شهری و خدماتی و... می توان جست وجو کرد. در این میان در فضای حرم مطهر امام رضا(ع)  اگرچه تلاش های فراوانی در جهت «زیارت متعالی» و معنابخشی به سیر وسلوک زائر صورت می گیرد اما باید پذیرفت که «امتداد زیارت» به عنوان سوغات و همراه معنوی زائر در یک بسته و مجموعه ای فراتر از کالبد حرم مطهر محقق می شود که باز نیازمندی به «حکمرانی رضوی» و سیاست گذاری های ما در مدیریت شهر و خدمات رسانی را گوشزدمان می کند.

در مسیر امتداد زیارت؛

 تمامی این الزامات، بایسته ها و تاملات در حوزه مشهدالرضا(ع) در جهت اعتلابخشی به معنای زیارت، توسعه فرهنگ و تعالیم امام هشتم(ع)، پراکندن عطر معنویت رضوی و رویکرد ارزشمند «امتداد زیارت» است که در دوره جدید از سوی این عتبه مقدسه مطرح شده است. بی شک تا باور به امر «حکمرانی و استراتژی رضوی» در سطح کلان فرهنگی کشور پدیدار نگردد، نمی توان مشهدالرضا(ع) را شهری متفاوت از سایر شهرها دانست و همچنان باید این شهر را گرفتار مسائل ابتدایی و اولیه ای دید که نشان می دهد، جایگاه زائر و زیارت در آن نادیده انگاشته شده است. 
  سید صادق غفوریان/خراسان