دغدغه ادامه دار ناترازی بنزین

محمدحقگو-روزنامه خراسان/ معاون اول پزشکیان در مراسم تکریم و معارفه وزرای قدیم و جدید نفت، مجدد بحث ناترازی ها را پیش کشید و تصریح کرد که «اگر دنبال مدیریت سوخت هستیم، باید بررسی کنیم چه سهمی در رفع مشکل تولیدی کالاها با راندمان پایین و مصرف سوخت بالا داریم؟ ما در گاز طبیعی و فرآورده‌های نفتی ناترازی داریم. تولید روزانه بنزین ما ۱۱۰ میلیون لیتر و مصرف تا ۱۴۰ میلیون لیتر است. کدام عقل سلیم می تواند بپذیرد بنزین را با دلار وارد کنیم و با قیمت ۱۵۰۰ تومان بفروشیم؟ البته فعلاً کاری نمی خواهیم بکنیم و نگویند عارف حرفی زده و دولت دنبال آزادسازی است ولی این‌ها واقعیت است.

مشغله بنزینی دولت 

اظهارات عارف در حالی است که چندی پیش نیز رئیس جمهور عبارتی مشابه را بیان کرده و گفته بود: «هیچ منطقی وجود ندارد که بنزین را با دلار آزاد بخریم و با سوبسید به مردم بفروشیم.»

قبل تر از آن نیز وزیر اقتصاد در برنامه تلویزیونی به این موضوع اشاره کرده و البته به مانند عارف، احتیاط را چاشنی سخنانش کرده بود. همتی با انتقاد از بحث آزادسازی بنزین گفت: نرخ بنزین بین المللی شود، آیا اتومبیل به قیمت بین المللی می فروشید، آیا خودروهای ما کم مصرف هستند؟ نه. همین طور آیا مردم قدرت خرید دارند؟ من می گویم این ها با هم یک «بسته» است و اگر این کار را نتوانیم بکنیم، عملاً باید شاهد واردشدن یک صدمه دیگر به قدرت خرید مردم باشیم. خیلی راحت به این موضوع نگاه نکنید. برخی می گویند نرخ بنزین معادل نرخ منطقه شده تا قاچاق نشود. بله این یک بحث است، بحث دیگر اثر تورمی است که نمی شود کنمان کرد. وی تاکید کرده بود: کار‌های شوک آور در اقتصاد نخواهیم کرد، چه در ارز ترجیحی و چه بنزین.

سخنان همتی، پزشکیان، عارف نشان می دهد که بنزین یک مشغله دولت در شرایط کنونی است. مشغله ای که در اثر یک مانع سخت سیاستی به نام اصلاح قیمتی بنزین آن هم در بحبوحه ناترازی این کالای اساسی به وجود آمده است.

آمارهای جدید بنزینی چه می گویند؟ 

کمبودهای مقطعی رخ داده در روزهای گذشته برای تامین بنزین برخی جایگاه ها ناترازی بنزین را برای مردم بیشتر ملموس کرد. موضوعی که البته تاکنون دولت تلاش کرده با واردات، از بروز آن در سطح جامعه تا حد امکان جلوگیری کند.

با این حال، بررسی ها نشان می دهد حجم واردات بنزین در سال جاری به روزانه تا 16 میلیون لیتر نیز خواهد رسید. همزمان طبق برخی شنیده ها میزان ارز تخصیص داده شده برای واردات بنزین تا بیش از 4.5 میلیارد دلار در سال افزایش یافته است.

با این دست فرمان و حتی با فرض بهره برداری از 3 پالایشگاه جدید و اجرای همه طرح های تبدیل نفت کوره به بنزین در 10 پالایشگاه فعلی، می توان پیش بینی کرد که تا سال 1413 یعنی 10 سال بعد، میزان واردات بنزین به روزانه 87 میلیون لیتر برسد. دهنوی رئیس مرکز ارزیابی و نظارت راهبردی اجرای سیاست‌های کلی نظام در مجمع تشخیص، اخیراً در یادداشتی با اشاره به این مطلب افزوده است: واردات این حجم از بنزین به تنهایی بیش از سهم دولت از درآمد نفتی است. اگر دیر بجنبیم، تحقق برنامه هفتم ناممکن می شود.

قانون برنامه هفتم چه می گوید؟ 

بررسی قانون برنامه هفتم پیشرفت، نشان می دهد که تا پایان برنامه، تولید بنزین می بایست به 129 میلیون لیتر در روز برسد. این در حالی است که با فرض اقداماتی که در بالا به آن اشاره شد، ظرفیت تولید بنزین کشور تا 10 سال آینده به 127 میلیون لیتر می رسد. از سوی دیگر میزان مصرف تا 7 و 10 سال آینده به ترتیب در ارقامی نجومی مانند 185 و 214 میلیون لیتر در روز خواهد بود که به هیچ عنوان تناسبی با اهداف برنامه هفتم نخواهد داشت.

چگونه می توان به سوی تغییرات قیمتی بنزین گام برداشت؟

قاچاق سوخت، مصرف بالای خودروهای داخلی، از رده خارج نشدن خودروهای فرسوده، عدم توسعه سوخت های جایگزین مانند سی ان جی و عدم توسعه ظرفیت های حمل و نقل عمومی، همگی از جمله عوامل غیر قیمتی هستند که بر رشد مصرف بنزین در سال های اخیر اثر گذاشته اند.

با این حال، به نظر می رسد تغییر نیافتن قیمت بنزین، موضوعی است که نسبت به سایر موارد فوق، تغییرات کمتر و عقب ماندگی داشته است. دلیل آن هم واضح است. تبدیل شدن بنزین به همراه نرخ ارز به لنگرهای تورمی در کشور.

در این جا به نظر می رسد این سوال دغدغه اصلی دولتمردان خواهد بود: چگونه می توان به سمت تغییرات در این حوزه هم پیش رفت؟

در پاسخ باید گفت طبیعی است اقناع عمومی و نیز راهبرد تغییرات تدریجی اساس کار به شمار می رود اما باید تاکید کرد که این تغییرات بدون داشتن تصویری شفاف و واضح از گروه های تقاضا کننده سوخت، عاقلانه نیست. به عبارت دیگر یک رمز موفقیت تغییرات بنزینی با کمترین عارضه و شوک برای مردم، توجه به سهم دهک های مختلف از و مصرف و یارانه بنزین است.

مصرف نیمی از یارانه بنزین توسط تنها 

سه دهک جامعه!

در این زمینه گزارش 30 مرداد 1402 خبرگزاری برنا به نقل از گزارش «سیاست های قیمتی، تجربیات گذشته و راهکارهای آینده» ارائه شده در دومین کنفرانس بین المللی بهینه سازی مصرف و بهره وری انرژی ایران، نشان می دهد که از حدود 20 میلیارد دلار یارانه ای که سالانه برای بنزین در کشور تخصیص داده می شود، سهم سه دهک پردرآمد کشور برابر با 54.3 درصد و سهم سه دهک اول درآمدی برابر با 9.3 درصد از مجموع کل یارانه است. همچنین دهک دهم 17.5 برابر دهک اول از یارانه بنزین برخوردار است.

بنابراین واضح است که در صورت در پیش گرفتن سیاست های کور آزادسازی یا افزایش قیمت بنزین، این مسئله با فشار مستقیم و غیر مستقیم مضاعف به اقشار ضعیف روبه رو خواهد شد. پس نتایج افزایش های قیمتی می بایست معطوف به مصرف دهک های بالاتر باشد. در این راستا، تکمیل و به روزرسانی داده های درآمدی ایرانیان با استفاده از سامانه های مربوطه اهمیت بیش از پیش پیدا می کند.

عدالت یارانه ای بنزین فراموش نشود

هر چند مسئله اصلی کنونی، ناترازی بنزین است، اما باید گفت هر گونه سیاست گذاری در خصوص رفع ناترازی بنزین، به طور غیر مستقیم به عدالت یارانه ای آن نیز اثرگذار خواهد بود. آمارها نشان می دهد توزیع ناعادلانه بنزین سبب شده حدود 45 درصد از خانوارهای کشور از یارانه بنزین محروم شوند چنانچه 13 میلیون خانوار کشور هیچ خودرویی ندارند. از طرف دیگر 4.6 درصد از خانوارها، 22 درصد از خودروهای کشور را دارند. برای همین در حاشیه باید به دولتمردان توصیه کرد که به موازات اصلاحات قیمتی و غیر قیمتی برای ناترازی بنزین، توجه به عدالت یارانه ای توزیع آن نیز می تواند بر رضایت یا نارضایتی مردم اثرگذار باشد.