خطر محیط غیرقابل زیست!

صادق غفوریان-روزنامه خراسان/رتبه بندی های جهانی در حوزه شاخص های زیست محیطی می گوید، جایگاه ایران در میان 180کشور جهان از رتبه 53 در اواخر برنامه سوم توسعه به رتبه133 در انتهای برنامه ششم تنزل یافته است.

البته که همه می دانیم، حال محیط زیست ایران خوب نیست؛ یعنی بر هر موضوعی انگشت بگذاریم، یک جای کار حسابی می لنگد. از کلان مسئله آب تا فرونشست زمین، جنگل ها، هوا و گرد و غبار، تالاب ها و دریاچه ها که دچار نقص ها و زخم های عمیقی هستند.

روایت هایی که نگرانمان می کند

دکتر شینا انصاری، معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست روز گذشته در مراسم معارفه خود و همچنین 3شهریور در گفت‌وگو با سیما، با روایت آمارها و نکات نگران کننده از همین حال ناخوش محیط زیست تلاش کرد توجه ها به این بخش را جلب کند:

- ٣٨٠ شهر و ٩ هزار و ٢٠٠ روستا در کشور در معرض فرونشست زمین قرار دارند؛ به طوری که نرخ فرونشست در ١٨ استان ١٠ سانتی‎متر در سال گزارش شده است. بر اساس این آمار، ١٨۵ هزار کیلومتر مربع یعنی معادل ١١ درصد از خاک کشور در معرض فرونشست است.

- ایران از ۴٢ نوع تالاب در دنیا ۴١ نوع تالاب را داراست؛ اما به علت مدیریت نادرست و تامین نشدن حقابه آن‎ها، بیش از ۵ میلیون هکتار از وسعت تالاب ها یعنی ۴٣ درصد از مساحت تالاب ها به کانون های گرد و غبار تبدیل شده‌اند.

- با گذشت حدود هشت سال از تصویب قانون هوای پاک هنوز 10 درصد قانون اجرایی شده است.

-مشکلات زیست محیطی چون آلودگی هوا، فرونشست و کمبود منابع آبی به ابرچالش تبدیل شده اند.

- طبق اصل ۵۰ قانون اساسی حفاظت از محیط زیست یک وظیفه همگانی است ولی به نظر می‌رسد در طول ادوار مختلف این اصل بیشتر یک اصل تشریفاتی بوده است.

-باید بپذیریم برای حفظ محیط‌ زیست سرزمین ایران فرصتی برای آزمون و خطا نداریم؛ زمان بذل و بخشش از منابع طبیعی کشور سپری شده است ، باید شرایط محیط زیست کشور را عمیق درک کنیم.

همه شکست می خوریم اگر...

نکته قابل تامل در سخنان شینا انصاری، ایجاد توجه همگان به سیاست های ابلاغی مقام معظم رهبری در حوزه محیط زیست است: «اگر بر سر سیاست های ابلاغی مقام معظم رهبری در زمینه محیط زیست توافق صورت نگیرد، همه شکست خواهیم خورد؛ باید نگاه و رویکرد واقع گرایانه به توسعه داشته باشیم و متناسب با محدودیت‌های اقلیمی و توان سرزمینی پیش رویم، در این مسیر می‌توان گفتمان اقلیمی دولت را ایجاد کرد».

سیاست های نجات دهنده

 اما بر زمین مانده

اما سیاست های کلی نظام در حوزه محیط زیست که سال 1394 توسط مقام معظم رهبری ابلاغ شده است، چیست و اکنون در چه شرایطی است؟

این سیاست ها در 15 بند، راهبردها و الزامات زیست محیطی کشور در زمینه های مختلف را مورد تاکید قرار داده است. مدیریت جامع، هماهنگ و نظام‌مند منابع حیاتی (از قبیل هوا، آب، خاک و تنوع زیستی)، ایجاد نظام یکپارچه‌ ملی محیط زیست، پیشگیری و ممانعت از انتشار انواع آلودگی‌های غیرمجاز، تهیه‌ اطلس زیست‌بوم کشور، مدیریت تغییرات اقلیم و مقابله با تهدیدات زیست‌محیطی، گسترش اقتصاد سبز ، اصلاح الگوی تولید در بخش‌های مختلف اقتصادی و اجتماعی و بهینه‌سازی الگوی مصرف آب، توسعه‌ حمل و نقل عمومی سبز و غیرفسیلی از جمله برقی و افزایش حمل و نقل همگانی به‌ویژه در کلان‌شهر‌ها، تعادل‌بخشی و حفاظت کیفی آب‌های زیرزمینی، تقویت دیپلماسی محیط زیست و... مهم ترین بخش های این سیاست هاست که اگر هر یک از این الزامات در نظام مدیریت و اجرایی کشور تاکنون اجرایی شده بود، وضعیت تا این اندازه بحرانی و شکننده نبود.

اجرای سیاست ها کمتر از 50 درصد

این که تا امروز چه میزان از سیاست های کلی کشور درباره محیط زیست اجرایی شده است، احتمالا پیمایش دقیقی درباره آن وجود ندارد اما رئیس سازمان محیط زیست، شهریور 1401 این طور گفته است: بررسی‌ها نشان می‌دهد حدود ۴٧ درصد از سیاست‌های ابلاغی رهبری در حوزه محیط‌زیست عملیاتی شده و بیش از نیمی از آن مانده است؛ همچنین بندهای آن به‌طور متوازن دنبال نشده که باید این موضوع به‌صورت جدی پیگیری شود.

پیش از این نیز مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی در آذرماه 98 عملکرد سیاست های کلی در بخش محیط زیست را بررسی کرده و آن سال نیز همین رقم 47 درصد به عنوان میزان پیشرفت گزارش شده است. در همین زمینه ماه قبل، محمد مجابی رئیس کمیته محیط زیست مجمع تشخیص مصلحت نظام اعلام کرده که هنوز درصد زیادی از این سیاست‌ها تحقق پیدا نکرده است.

 (آمار سال 2022 بر اساس گزارش مرکز بین‌المللی شبکه اطلاعات علوم زمین موسسه زمین دانشگاه کلمبیا)