هدایت مردم در زندان با تقویت سازمان وکلا

مجید حسین‌زاده-روزنامه خراسان/یازدهمین امام شیعیان در ۸ ربیع‌الاول سال ۲۶۰ قمری و در ۲۸ سالگی به شهادت رسیدند و در سامرا کنار مرقد پدرشان به خاک سپرده شدند. دوره‏ امامت ایشان فقط شش سال طول کشید. بنا بر روایات تاریخی، تمام این مدت شش سال یا در حبس یا اگر هم آزاد بودند، اجازه ملاقات با مردم را نداشتند. اما تدبیر امام حسن عسکری(ع) سبب شد شیعیان علاوه بر آن‌که با آثار و برکات ولی خدا در غیبت آشنا شوند، از معارف مهدویت هم به بهترین شکل ممکن آگاهی یابند. در ادامه با حجت‌الاسلام «خدامراد سلیمیان»، کارشناس مذهبی رادیو و تلویزیون، عضو هیئت‌مدیره انجمن علمی مهدویت حوزه علمیه قم، مدیر گروه حدیث پژوهشکده مهدویت و آینده پژوهی، سردبیر فصلنامه پژوهش نامه مهدویت و ... درباره شیوه رهبری و هدایت جامعه توسط امام عسکری(ع) و ایجاد آمادگی در جامعه برای پذیرش غیبت فرزندشان امام مهدی(عج) گفت‌و‌گویی داشتیم که می خوانید.
خنثی‌کردن محدودیت‌ها با تقویت وکلا
عضو هیئت‌مدیره انجمن علمی مهدویت حوزه علمیه قم در ابتدای صحبت‌هایش می‌گوید: «این سوال شما بسیار مهم است که بدانیم امام ‌عسکری(ع) با توجه به عمر شریف   نسبتا کوتاه‌شان و همچنین سخت بودن دسترسی شیعیان به ایشان، چگونه جامعه را مدیریت و رهبری کردند تا دچار انحراف نشوند؟ با توجه به محدودیت‌ها و فضای امنیتی که به ایشان در آن زمان تحمیل شده بود، از سازوکار خاصی برای هدایت جامعه شیعی بهره بردند. یکی از ابزارهای که امام عسکری(ع) استفاده کردند تا چالش بزرگ محدودیت‌هایی را که برای‌شان ایجاد شده بود خنثی کنند، تقویت سازمان وکالت بود. نمونه‌های فراوانی وجود دارد که امام(ع)، افرادی را به نمایندگی خود نصب فرمودند و ارتباط با شیعیان در مناطق مختلف از این طریق بود. همچنین به شیعیان سفارش می‌فرمودند تا از وکلا تبعیت کنند. گاهی یاران حضرت از راه‌های دور می‌آمدند برای این که خدمت حضرت برسند و امکان ملاقات در منزل و ... نبود به همین خاطر یاران حضرت در مسیر اعلام حضور در دارالخلافه موفق به دیدار مخفیانه امام حسن‌عسکری (ع) می‌شدند. آگاهی‌بخشی به مردم و هدایت آن ها برای در امان ماندن از جریانات انحرافی و حمایت از شیعیان از جمله اهداف توسعه وکالت بود.»
تدابیر ائمه بعد از امام باقر(ع) و صادق(ع)
حجت‌الاسلام «سلیمیان» درباره پیشینه توجه ائمه(ع) به داشتن وکلا می‌گوید: «تدابیر ائمه اطهار بعد از امام باقر(ع) و امام صادق(ع) به لحاظ دوراندیشی‌شان درباره محدودیت‌هایی که برای ائمه(ع) بعدی در آینده ایجاد خواهد شد، ایجاد سازمان وکالت بوده که رفته رفته به تقویت آن پرداختند. ما نه فقط برای امام عسکری(ع) که برای امام کاظم(ع) و به نوعی برای امام رضا(ع)، امام هادی(ع) و ... هم این محدودیت‌ها را می‌بینیم. ابتدا ما تعداد وکلا را در زمان امام کاظم(ع) بسیار محدود می‌بینیم به لحاظ این که جامعه شیعی قبل از آن با امام صادق(ع) و باقر(ع) خیلی راحت ارتباط داشتند اما این تعامل در زمان امام کاظم(ع) بسیار محدود شد. از این رو، تعداد آن وکلایی که مسئولیت‌ بر عهده گرفتند، تا قبل از آن کم بودند. اما در زمان امام عسکری(ع) که محدودیت‌ها تشدید شد و فشارهایی که بر جامعه شیعی آن زمان تحمیل شد، مضاعف بود، ایشان با تقویت و توسعه وکلای خودشان که بعضی‌های‌شان ارتباط مخفیانه‌ای با ایشان داشتند، بر وضع موجود فائق آمدند. این روش عالی‌ترین و جامع‌ترین تدبیری بود که می شد برای خروج از این بحران به کار گرفت؛ بنابراین تقویت و توسعه وکلا هم از نظر کمی و هم کیفی تدبیر ایشان بود که ما آثار برکات آن را هم در دوران خود حضرت، هم غیبت صغری و باتوجه به زیرساختی که در 69 سال غیب صغری فراهم شد با انسجام جامعه شیعی در غیبت کبری هم می‌بینیم.»
نجات شیعه از بحران و شوک جدی توسط امام عسکری(ع)
«ما شاهد هستیم که این وکلا به خصوص در سال‌های پایانی عمر امام عسکری(ع) و سال‌های آغازین غیبت امام زمان(عج) نقش بسیار مهمی را ایفا کردند». کارشناس مذهبی رادیو و تلویزیون با این مقدمه می‌گوید: «بی‌گمان اگر وکلای ایشان نبوند، شیعه پس از شهادت امام عسکری(ع) دچار بحران و یک شوک جدی و اساسی می‌شد. کما این‌که با وجود وکلا بعضا شاهد هستیم که انشعاباتی ایجاد شد و کسانی از فضای غیبت امام مهدی(عج) به نفع خودشان سوء استفاده کردند و به نوعی از کم آگاهی مردم بهره‌های نادرستی بردند اما در نهایت موفق نبودند. این توسعه کمی و کیفی وکلا حضرت نقش اساسی در انسجام و یک دست سازی در جامعه شیعی آن زمان داشت. نمونه‌ها و شواهد تاریخی فراوان داریم که افرادی به لحاظ آن محدودیت‌های امنیتی در پوشش‌های مختلف محضر امام عسکری(ع) شرفیاب می‌شدند و آگاهی دریافت می‌کردند و توصیه‌های حضرت برای تدبیر امور و پاسخگویی به کسانی که به وکلا مراجعه می‌کردند را شاهد بودیم».
آماده کردن جامعه برای غیبت امام مهدی(عج)
از حجت‌الاسلام «سلیمیان» درباره روش امام عسکری(عج) برای معرفی حضرت مهدی(ع) و این که شیعیان بعد از شهادت ایشان دچار مشکلات جدی نشوند، می‌پرسم که می‌گوید: «بر اساس بعضی روایت‌ها، حضرت مهدی(عج) به محض ولادت در پرده غیب قرار گرفتند و بعضی‌ها هم معتقدند که بعد از شهادت امام عسکری(عج) این اتفاق افتاده است. به هر حال اگر آن فرض اول را هم در نظر نگیریم، دوران 5 ساله زندگی امام مهدی(عج) در کنار پدر، محدود و بسیار مخفیانه بوده است. با توجه به این شرایط، تدبیر امام حسن عسکری(ع) برای معرفی حضرت مهدی(عج) به عنوان امام دوازدهم و جانشین بعد از خودشان را شاهد هستیم. در رابطه با پیش از ولادت، برای این که شیعیان در جریان قرار بگیرند که قرار است در این خاندان فرزندی متولد بشود که همان مهدی موعود بشارت داده شده توسط پیامبر اکرم(ص) است، ایشان بارها و مشخصا به بعضی افراد اعلام کردند که برای من فرزند به زودی با چنین ویژگی‌هایی به دنیا خواهد آمد. بعد از ولادت هم شاهد این هستیم به رغم فضای امنیتی که حاکم بر زندگی امام عسکری(ع) بود ایشان نهایت بهره را از هر فرصتی برای معرفی فرزندشان و برای اعلام ولادت فرزندشان به کار گرفتند. یکی از سازوکارهایی که امام عسکری(ع) برای اعلام ولادت فرزندشان به کار می‌گرفتند، این بود که مخفیانه به بعضی افراد هزینه‌ای می‌دادند تا در مناطقی حاضر شده، گوسفندهایی را ذبح کنند و به عنوان عقیقه برای فرزندشان بین مستمندان توزیع کنند. حتی امام عسکری(ع) به آن افراد تاکید می‌کنند که بعد از تقسیم گوشت بین شیعیان بگویید که این عقیقه فرزند ابامحمد حسن بن‌ علی است تا این ولادت که مخفیانه بوده، از یادها نروند و مورد غفلت قرار نگیرد. نمونه‌های دیگری هم داریم که حضرت، فرزندشان را به بعضی افراد نشان داده‌است. باید بپذیریم کاری که امام عسکری(ع) حسب شرایط فوق خاص یعنی آغاز امامت امام مهدی(عج) در خردسالی که توام شده با غیب او، انجام داده‌اند یک شاهکار بوده است. البته ما 2 پیامبر الهی یعنی حضرت عیسی و یحیی و امام جواد(ع) را هم داشتیم که در نوزادی و کودکی به پیامبری و امامت رسیدند اما این ویژگی را نداشتند که همزمان با رسیدن به آن مقام غایب شوند و فرصت دفاع از جایگاه‌شان را نداشته باشند؛ بنابراین کار امام عسکری(ع) بسیار سخت بود و ما شاهد این هستیم که با شایستگی تمام آن را مدیریت کردند و اطمینان داریم که اگر تلاش‌های ایشان برای مهیا کردن جامعه برای پذیریش امامت حضرت مهدی(عج) نبود، قطعا اتفاقات ناگواری می‌افتاد و جامعه شیعی دچار بحران‌های جبران‌ناپذیری می شد. این تلاش‌ها به نوعی سبب شد تا حتی شماری از علمای اهل‌ سنت در برخی از منابع‌شان که در دست است نه به عنوان مهدی موعود به این معنایی که شیعه قبول دارد اما ولادت پسری به نام مهدی از امام عسکری را تصریح کردند».
وظایف منتظران حقیقی امام‌زمان(عج)
مدیر گروه حدیث پژوهشکده مهدویت و آینده پژوهی در پایان درباره وظایف یک منتظر حقیقی می‌گوید: «اولین وظیفه ما در عصر انتظار، شناخت امام زمان(عج) است. این‌که ابتدا امام زمان(عج) را درست و کامل بشناسیم و بدانیم وظایف منتظر در زمان ایشان چیست؟ وظیفه بعدی، صبر بر سختی‌های دوران غیبت است تا مشخص شود ما که مدعی باایمان‌بودن هستیم، ‌چقدر این ویژگی در درون‌مان رسوخ کرده و ثبات دارد. گاهی در جامعه می‌بینیم که جای منکر و معروف عوض شده و منکر مورد تمجید هم واقع می‌شود. در آینده شرایط بسیار سخت‌تر هم خواهد شد و خوشابه حال کسانی که در این آزمایش‌های الهی سربلند شوند. در ضمن، این روزها ارزش‌هایی همچون قرض‌الحسنه، حجاب، خمس و همچنین تعاون و حیا کمی فراموش و کم رنگ شده‌اند و منتظر واقعی باید با روحیه جسورش سعی در زنده‌کردن این‌ها داشته باشد. یکی دیگر از بایسته‌ها، آماده‌باش دایمی است یعنی فرد هر لحظه احساس آمادگی برای حضور در قیام امام‌زمان(عج) داشته باشد. سبک زندگی مهدوی باید بر مبنای جهاد باشد. به عبارتی منتظر باید با سخت کوشی فراوان در صدد مقابله با دشمن باشد، چه این دشمن ظاهری باشد، چه باطنی همچون جهل و نادانی. فراموش نکنیم که تنها با روحیه و تلاش جهادی است که مفهوم انتظار شکل می‌گیرد و ما به یک منتظر واقعی تبدیل خواهیم شد.»