قطار مشهد - تهران نه سریع السیر شد نه برقی!

مسعود حمیدی- روزنامه خراسان/ دولت نهم در سال 85 در سفر استانی به مشهد مقدس، پروژه قطار سریع‌السیر مشهد- تهران را طرح و در سال 86 تفاهم‌نامه‌ای با یک شرکت آلمانی منعقد کرد تا اجرای این پروژه رنگ و روی واقعی به خود بگیرد؛ پروژه‌ای که در آن زمان بنا بود با عملیاتی شدن، مسیر هزار کیلومتری مشهد به تهران ظرف 2 ساعت و با سرعت طی شود اما رفته‌رفته اجرای این پروژه با مشکل مواجه شد و در دولت دهم تقریباً هیچ کاری برای این پروژه پر سروصدا انجام نشد. با روی کار آمدن دولت یازدهم پروژه «قطار سریع‌السیر» جای خود را به پروژه «برقی سازی خط آهن مشهد - تهران» داد و عملاً این پروژه در دولت تدبیر و امید کنار گذاشته شد که دولت دلیل این تصمیم را بالا بودن هزینه‌های اجرای قطار سریع‌السیر بیان کرد. در همان ابتدا به‌مانند قطار سریع‌السیر، برای پروژه برقی سازی خط آهن مشهد- تهران گامی محکم برداشته شد و در سفر رئیس‌جمهور چین اجرای این پروژه با مشارکت طرف چینی به امضای روسای جمهور دو کشور رسید و بنا شد طرف چینی با سرمایه‌گذاری حدود 2 میلیارد دلار و استفاده از ظرفیت‌های داخلی ایران، خط آهن فعلی مشهد به تهران را برقی سازی کند و سرعت قطارهای این مسیر به بیش از 200 کیلومتر برسد. طرف ایرانی 6 هزار میلیارد تومان سهم آورده خود را تأمین کرد و قرار شد طرف چینی در مشهد حضور پیدا کند و عملیات اجرایی این پروژه در سال 96 کلید بخورد؛ اما به دلیل تحریم‌ها امکان تبادل مالی و اسناد وجود نداشت و کش‌وقوس‌های بوروکراسی زمان‌بر شد تا این که در سال 98 و بعد از خروج آمریکا از برجام و تشدید تحریم‌ها، طرف چینی رسماً از اجرای این تعهد و قرارداد شانه خالی کرد.

با علنی شدن خروج چینی‌ها از پروژه برقی سازی خط آهن مشهد- تهران، عملاً این پروژه به‌طور کامل در دولت بایگانی شد و مطالبه گری رسانه‌ای ما نیز به نتیجه‌ای نرسید. اما نکته قابل‌تأمل و جالب آن‎که سابقه برقی سازی خط آهن مشهد- تهران به سال 85 بازمی‌گردد و مطالعات آن توسط یک شرکت ایتالیایی انجام‌شده است و خبرگزاری ایرنا در 28 آذر 92 خبری منتشر کرده که در آن خبر استاندار خراسان رضوی تأکید دارد دو پروژه برقی سازی خط آهن مشهد- تهران و قطار سریع‌السیر این مسیر به‌موازات هم انجام شوند.

با روی کار آمدن دولت سیزدهم اجرای پروژه برقی‎سازی خط آهن مشهد- تهران از اولویت کار و نام پروژه‌های کلان دولت خارج شد و پروژه «قطار سریع‌السیر مشهد- تهران» در دستور کار قرار گرفت. ابتدا استانداری خراسان رضوی، سپس وزیر راه و شهرسازی و هیئت دولت این پروژه را مطرح و سپس با دستور رئیس‌جمهوری این پروژه در دستور کار دولت و وزارت راه و شهرسازی قرار گرفت؛ پروژه‌ای که روزنامه خراسان آن را مگا پروژه‌ای 20 میلیارد دلاری نام‌گذاری کرد. با عملیاتی شدن این مگا پروژه قرار است مسافران ظرف دو ساعت بین مشهد و تهران جابه‎جا شوند؛ یعنی تهرانی‌ها صبح برای زیارت به مشهد مشرف شوند و ظهر به خانه برگردند و مشهدی‌ها صبح برای کار اداری به تهران بروند و ظهر بازگردند.

اما این پروژه با چالشی اساسی روبه‎روست. ابتدا این‎که اجرای پروژه‌ای که بعد از 20 سال طرح و کلی سروصدا هنوز هیچ مطالعه عملیاتی برای انجامش اجرانشده و بناست روی زمین خالی و کاغذ سفید اجرا شود و اجرای آن حداقل به 20 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری نیاز دارد؛ آن‌هم در شرایطی که کشور با خشکسالی مالی مواجه است و تأمین 20 میلیارد دلار درواقع رؤیاست. البته بناست این سرمایه‌گذاری در قالب تهاتر نفت و سرمایه‌گذاری چینی‌ها انجام شود اما چینی‌ها سابقه خوبی در اجرای پروژه‌های عمرانی در کشور ندارند و تقریباً در اجرای همه پروژه‌ها شانه خالی کرده‌اند و شریک قابل‌اعتمادی نیستند. البته وزیر وقت راه و شهرسازی در اسفندماه 1401 خبر از آغاز عملیات اجرایی این پروژه داده بود اما بعد از گذشت 2 سال این وعده محقق نشده است.

2 پشتوانه قوی اجرایی

 قطار سریع‌السیر

بااین‌حال پروژه قطار سریع‌السیر مشهد- تهران دو پشتوانه بسیار قوی برای اجرایی شدن دارد. ابتدا این که بنا بر اذعان مدیرعامل راه‌آهن دولت سیزدهم علاوه بر دستورهای مستقیم رئیس‌جمهور برای این پروژه، رهبر معظم انقلاب نیز بر اجرای این پروژه تأکید دارند و همه ارکان نظام بر اجرای هرچه زودتر این پروژه وفاق دارند یا حداقل در دولت سیزدهم این وفاق بود. دوم این که پروژه قطار سریع‌السیر مشهد در برنامه بالادستی هفتم توسعه کشور گنجانده‌شده است و دربند دو ماده 48 فصل دهم این برنامه، پروژه قطار سریع‌السیر مشهد - تهران ذکرشده است که با توجه به بالادستی بودن این قانون و تأکید رئیس دولت چهاردهم بر اجرای برنامه هفتم توسعه، می‌توان به عملیاتی شدن آن امیدوار بود.

اظهارات وزیر جدید راه و شهرسازی

با تغییر دولت و روی کار آمدن دولت چهاردهم، وزیر جدید راه و شهرسازی همزمان با دهه آخر صفر عازم مشهد شد و درباره دو پروژه مهم این کلان‌شهر یعنی فرودگاه جدید و قطار سریع‌السیر اظهارنظر کرد. فرزانه صادق درباره پروژه قطار سریع‌السیر مشهد- تهران گفت:«در ارتباط با قطار سریع‌السیر مشهد - تهران قول می‌دهم تا پیگیری‌های آن انجام شود چراکه نیاز به کارهای کارشناسی پشتیبانی دارد که باید هرچه دقیق‌تر انجام شود.»

با توجه به گزاره‌های مطرح‌شده توسط وزیر و منوط کردن این پروژه به بررسی‌های کارشناسانه دقیق‌تر، آن هم بعد از حدود 2 دهه کش‌وقوس، این نگرانی را ایجاد کرد که شاید بناست دولت چهاردهم اجرای پروژه برقی سازی خط آهن مشهد -تهران را در اولویت کاری خود قرار دهد.

سازمان برنامه معتقد به اجرای برقی سازی خط بود

معاون عمرانی استانداری در گفت و گو با «خراسان» درباره قطار سریع‌السیر مشهد- تهران اظهار کرد: در آخرین جلسه‌ای که اوایل امسال با رئیس‌جمهور شهید داشتیم دو موضوع مطرح شد که آیا پروژه برقی سازی خط آهن مشهد- تهران انجام شود یا خیر؟ دوستان فنی سازمان برنامه‌وبودجه کشور معتقد بودند که با هزینه بسیار کمتر از پروژه سریع‌السیر، خط آهن مشهد- تهران را برقی کنیم. این دوستان معتقد بودند در همین 7 سالی که برقی سازی پیگیری نشد، چیز دیگری به دست نیاوردیم و حداقل با پولی که الان داریم برقی سازی خط مشهد -تهران را انجام بدهیم و از خط اعتبارات عمومی و بدون نیاز به سرمایه‌گذاری این کار قابل انجام است. جواد خدایی افزود: در کنار این ایده برخی دوستان معتقد بودند اگر بعد از 10 سال بخواهیم مسیر را برقی سازی کنیم و بعد از دو یا سه سال به بهره‌برداری برسد تازه ما به قطاری دسترسی پیداکرده‌ایم که نهایت سرعت آن 180 تا 200 کیلومتر بر ساعت است که این دستاورد بنیادین برای ما محسوب نمی‌شود؛ لذا باید قطار سریع‌السیر را در دستور کار قرار دهیم. جمع‌بندی جلسه این شد که با توجه به این که تأمین منابع موردنیاز قطار سریع‌السیر از منابع عمومی امکان‌پذیر نیست ، باید از طریق تهاتر نفت انجام شود که رئیس‌جمهور شهید دستوراتی هم داد؛ در خصوص برقی سازی هم بنا شد برآوردهایی انجام شود که متأسفانه با شهادت رئیس‌جمهور متوقف ماند.

معاون استاندار خراسان رضوی تصریح کرد: سازمان برنامه‌وبودجه کشور اعلام کند قادر به تأمین اعتبار برقی سازی خط آهن مشهد- تهران است یا خیر و همزمان پروژه قطار سریع‌السیر و تأمین منابع آن از طریق تهاتر و فاینانس در دستور کار قرار بگیرد. وی درباره این که چرا در ابتدای دولت سیزدهم این مسئله مطرح نشد و پروژه برقی سازی خط آهن مشهد- تهران به‌کلی کنار گذاشته شد؟ گفت: کنار گذاشته نشد، منابع وجود نداشت؛ اصلاً برای قطار سریع‌السیر هم پولی هزینه نشد. اصلاً پولی وجود نداشت که برقی سازی انجام شود. معاون عمرانی استاندار خراسان رضوی درباره دستور وزیر راه در سفر اخیر به مشهد درباره قطار سریع‌السیر مشهد -تهران گفت: وزیر راه و شهرسازی به‌مانند تصمیمی که در آخرین جلسه با رئیس‌جمهور شهید اتخاذ شد، دستور دادند که بررسی کارشناسانه صورت بگیرد که آیا می‌توان با منابع کمتر و سریع‌تر پروژه برقی سازی را انجام دهیم یا پروژه قطار سریع‌السیر در دستور کار قرار بگیرد.

گنجاندن قطار سریع‌السیر در برنامه هفتم یک دستاورد است

خدایی درباره این که چرا در سه سال گذشته تقریباً هیچ کار عملیاتی برای پروژه قطار سریع‌السیر و هیچ پیگیری برای برقی سازی هم انجام‌نشده است؟ گفت: این موضوع مطالبه ما در استان است و حتی اطلاع داریم رئیس‌جمهور شهید دو هفته پیش از شهادت در جلسه‌ای با عتاب و خطاب این موضوع را پرسیدند که چرا پروژه‌ای که مورد تأکید رهبر است و دستور رئیس‌جمهور بر آن است کاری به‌پیش نبرده است؟ البته باید توجه داشته باشید که وقتی پروژه قطار سریع‌السیر در متن برنامه هفتم توسعه گنجانده می‌شود یعنی یک دستاورد که هیچ دولت و رئیس‌جمهوری نمی‌تواند از اجرای آن شانه خالی کند و این بسیار مهم است.

پیشنهاد خراسان

روزنامه خراسان در 20 سال گذشته همواره مطالبه گر و پیگیر به سرانجام رساندن هر یک از پروژه های ملی برای ارائه خدمات ارزان و مناسب برای 40 میلیون زائر امام رضا(ع) بوده و هست و پیشنهاد می‌دهد دولت چهاردهم به‌موازات مطالعه دقیق برای احداث خط ریلی برای قطار سریع‌السیر که در برنامه هفتم توسعه نیز آمده است، برای بهبود دسترسی فعلی زائران مشهد الرضا(ع) خط ریلی فعلی مشهد- تهران را برقی سازی کند و تأمین اعتبار این پروژه را می‌توان در قالب ایجاد «هلدینگ عمرانی» با مشارکت دولت، بخش خصوصی و شرکت‌های بزرگ کشور انجام داد و به‌مانند پروژه‌های آزادراهی بهره‌برداری مشروط و مدت‌دار این پروژه به این هلدینگ واگذار شود، البته با رفع نواقص به وجود آمده در واگذاری‌های قبلی دولت.