«تحریک طالبان» عنصر مداخله‌گر در روابط افغانستان و پاکستان

درحالی که پیش‌بینی می‌شد پس از قدرت گیری طالبان در افغانستان، روابط این کشور با پاکستان بسیار دوستانه خواهد بود اما برایند تحولات نشان می‌دهد که این دو همسایه بیش از پیش به سمت رویارویی پیش می‌روند. در این راستا، خواجه محمد آصف، وزیر دفاع پاکستان، در پی بالا گرفتن تنش‌های این کشور با افغانستان بر سر مسائل امنیتی هشدار داد که اسلام‌آباد در اجرای حملات به مواضع گروه‌های مسلح در خاک افغانستان تردید نخواهد کرد. آصف در مصاحبه‌ای که روز جمعه منتشر شد، در پاسخ به این که آیا این کشور حملات فرامرزی برای مقابله با گروه‌های مسلح را مدنظر دارد، پاسخ داد:«چنانچه ضرورت ایجاب کند هیچ چیزی مهم تر از حاکمیت پاکستان نخواهد بود».
آصف گفت که پاکستان باید منافع خودش را در اولویت قرار دهد. او تاکید کرد:«این که از خاک افغانستان برای صادرکردن تروریسم استفاده شود و مسئولان این کار در آن جا تحت محافظت و از سوی کسانی در آن جا از پناهگاه‌های ایمن برخوردار شوند نیز نقض هنجارهای بین‌المللی است». وزیر دفاع پاکستان احتمال انجام هر گونه گفت‎وگو با گروه «تحریک طالبان» مشهور به طالبان پاکستان را رد کرد و گفت:«صحبت ما این است که باید برای گفت‎وگو با آن ها یک زمینه مشترک وجود داشته باشد». اخیرا ارتش پاکستان از عملیات نظامی جدیدی تحت عنوان «عزم استحکام» با هدف مهار روند تشدید خشونت‌ها خبر داد.
هشدار اسلام آباد برای حمله احتمالی به خاک افغانستان، واکنش تند مقامات کابل طالبان را در پی داشت. عنایت ا... خوارزمی سخنگوی وزارت دفاع دولت موقت افغانستان در حساب کاربری خود در شبکه اجتماعی «ایکس» نوشت:«رهبری پاکستان باید به احدی اجازه چنین اظهارات حساسی را در امور مهم ندهد؛ هرکسی که به مرزهای ما تحت هرگونه شرایطی تعدی کند، مسئول پیامدهای آن خواهد بود». ذبیح ا... مجاهد، سخنگوی حکومت طالبان پیش از این گفته بود:ادعای حضور سران تحریک طالبان در خاک افغانستان را رد می‌کنیم و به هیچ کس اجازه نمی‌دهیم از خاک این کشور علیه دیگران استفاده کند همچنین خواستار جنگ در پاکستان نیستیم.

تحریک طالبان چیست؟
تحریک طالبان پاکستان یک گروه مسلح افراط‌گرای حامی لغو الحاق مناطق قبیله‌نشین شمال غرب پاکستان با استان خیبر پختونخواه است. تحریک طالبان (TTP) ائتلافی از شبکه‌های شبه نظامی است که در سال 2007 برای متحد کردن مخالفان علیه ارتش پاکستان تشکیل شد. مولوی نیک محمد وزیر از وزیرستان شمالی اولین کسی بود که در سال 2004 سنگ بنای تشکیل گروهی همانند طالبان افغانستان در مناطق قبایلی پاکستان را نهاد و به رهبری وقت طالبان افغانستان یعنی ملاعمر اعلام وفاداری کرد و به همین دلیل از دید بسیاری در پاکستان گروه تحریک شعبه پاکستانی طالبان افغانستان محسوب می‌شود.
اهداف اعلام شده تحریک طالبان پاکستان عبارت اند از «قطع نفوذ و دخالت اسلام‌آباد در مناطق قبیله‌ای تحت اداره فدرال و استان همجوار آن خیبر پختونخواه، اجرای تفسیر دقیق شریعت در سراسر پاکستان، و اخراج نیروهای ائتلاف از افغانستان». رهبران تحریک طالبان همچنین می‌گویند که این گروه به دنبال ایجاد یک خلافت اسلامی در پاکستان هستند که مستلزم سرنگونی دولت پاکستان است. در راستای عملی کردن این اهداف این گروه در حملات متعددی از جمله بمب‌گذاری‌های انتحاری در داخل پاکستان دست داشته است. پیش‌بینی می‌شود ۸ تا ۱۲ هزار عضو گروه تحریک طالبان پاکستان در افغانستان اقامت دارند که به همراه اعضای خانواده‌شان تعداد آن ها به ۳۰ هزار نفر می‌رسد.
پاکستان گروه‌های مسلح فعال در افغانستان را متهم به دست زدن به حملات علیه خود می‌داند که پس از تسلط طالبان در افغانستان به پناهگاه امن برای این گروه‌ها تبدیل  شده است اما طالبان ادعاهای اسلام‌آباد علیه خود را رد می‌کند.
در طول ۲ سال گذشته روابط بین این ۲ کشور همسایه وخیم شده و گذرگاه‌های مرزی آن ها در پی درگیری‌های متعدد مرزی بسته شده‌اند و درگیری های محدودی بین نیروهای نظامی دو طرف انجام شده است. پاکستان در مارس سال جاری میلادی دست به حملات هوایی در داخل خاک افغانستان به تلافی کشته شدن هفت سرباز در حمله‌ای در استان خیبر پختونخواه زد.
گروه تحریک طالبان از خردادماه ۱۴۰۱ وارد آتش‌بس با دولت اسلام‌آباد شده بود اما اواسط آذرماه همان سال به این پیمان پایان داد و حملات خود را در سراسر این کشور ازسر گرفت و در این مدت حملات تروریستی متعددی را در شهرهای مختلف پاکستان انجام داده که به کشته شدن ده ها نفر منجر شده است.

میزان نفوذ دولت موقت در تحریک طالبان
هرچند میزان ارتباط طالبان با تحریک طالبان پاکستان مشخص نیست، اما طالبان پس از تسلط بر کابل چند تن از رهبران این گروه را از زندان‌های افغانستان آزاد کرد. پاکستان حضور گروه‌های تروریستی در خاک افغانستان را تهدیدی برای امنیت خود می‌داند و انتظار داشت که با روی کار آمدن طالبان، گروه‌های تروریستی مهار شوند اما در عمل چنین اتفاقی رخ نداد و حتی به دلیل حمایت‌های طالبان، تحریک طالبان در مرزهای دو کشور قدرت بیشتری گرفته وانگیزه بیشتری برای مقابله با دولت پاکستان پیدا کرده است تا شاید روزی به هدفش تاسیس امارت اسلامی مدنظر خود دست پیدا کند.
به نظرمی‌رسد، گروه تروریستی شبکه حقانی که امور امنیتی داخل افغانستان را تحت کنترل خود دارد، روابط دوستانه با تحریک طالبان دارد و دشمنی مشترک با پاکستان، این دو گروه را در یک جبهه واحد قرار داده است. اما کلیت رهبری طالبان به دلیل وضعیت نامساعد سیاسی و اقتصادی که دارند، دنبال تنش با پاکستان نیستند، زیرا درگیری در این شرایط بحرانی بار مضاعفی را روی دوش امارت اسلامی خواهد گذاشت. افغانستان با وجود انزوای جهانی اما تعاملات تجاری با کشورهای ایران، چین و پاکستان را برقرار کرده و بیشترین تعاملات را با همسایه جنوبی خود دارد و نمی‌خواهد به خاطر تحریک طالبان، این روابط تجاری را قربانی کند.
در این وضعیت دولت امارت اسلامی که پاکستان را حامی سیاسی و شریک بزرگ اقتصادی خود می‌داند، به دنبال راهی برای حل چالش جنگ میان تحریک طالبان و اسلام‌آباد است. از طرف دیگر ایفای نقش میانجیگری در مذاکرات کمک می‌کند تا طالبان از رویارویی با گروه‌های ضد پاکستان در افغانستان در امان بماند.
عناصر تحریک طالبان، از قوم پشتون هستند و قرابت قبیله‌ای با طالبان افغانستان دارند که در دهه‌‌های گذشته در کنار این گروه با ارتش آمریکا مبارزه کرده‌اند و به همین دلیل رهبران دولت موقت نمی‌خواهند به این روابط پشت پا بزنند. چرا که ممکن است تحریک طالبان نوک حملات خود را علیه افغانستان نشانه برود.     
سرور نیازی کارشناس مسائل نظامی، درخرداد سال گذشته در گفت‎وگو با شبکه طلوع‌نیوز گفت:«اگر طالبان بتواند میان تحریک طالبان پاکستانی و حکومت پاکستان یک گفت‎وگو را آغاز کند و یا به اصطلاح میانجیگری کند، این یک اقدام نیک است». اسدا... ندیم، کارشناس مسائل نظامی نیز اظهار کرد:«اگر قرار باشد کسی یا جناحی بین حکومت پاکستان و گروه طالبان پاکستانی یا تی تی پی میانجیگری کند، گروهی و یا جناحی مناسب‌تر از طالبان اصلا وجود ندارد». دولت موقت طالبان به خوبی می‌داند که حمایت از تحریک طالبان، به روابط دوجانبه با اسلام آباد ضربه خواهد زد و در صورت درگیری های مرزی مصائب افغانستان را دوچندان می‌کند.
به گفته برخی ناظران، چین نیز به دلیل روابط خوب با پاکستان و افغانستان، می‌تواند در این زمینه نقش مهمی بازی کند. فعال‌ترین گروه‌های ستیزه‌جو در پاکستان، داعش شاخه خراسان و ارتش آزادیبخش بلوچستان، همگی اتباع یا منافع چین را هدف قرار داده‌اند. بسیاری از پروژه‌های سرمایه‌گذاری چینی در پاکستان به ویژه در برابر تروریسم آسیب پذیر است. سلسله حملاتی که در سال‌های اخیر منافع چین در پاکستان را هدف قرار داده است، باعث شده که پکن بارها از اسلام‌آباد بخواهد تا تدابیر امنیتی را ارتقا دهد.
برخی ناظران بر این باورند که گروه‌های تروریستی مستقر در پاکستان از سوی آمریکا حمایت می‌شوند تا منافع چین را تهدید کنند، چرا که سرمایه‌گذاری‌های گسترده پکن در پاکستان در تضاد با سیاست های جهانی آمریکا قرار دارد و واشنگتن تلاش می‌کند با ناامن کردن فضا برای چینی‌ها، برنامه‌های مخربانه خود را اجرایی کند.

دورنمای مبهم مذاکرات دوحه
با افزایش تنش های مرزی، رهبران اسلام‌آباد و کابل دنبال گفت وگوهای سیاسی هستند تا سطح کشمکش‌ها را کاهش دهند. در این رابطه، اسحاق دار، وزیر خارجه پاکستان روز پنج شنبه گفت که اسلام‌آباد قصد اعزام یک هیئت به مذاکرات با طالبان افغانستان در دوحه قطر در تاریخ ۳۰ ژوئن را دارد. اسحاق دار اضافه کرد وزارت خارجه پاکستان در حال برنامه‌ریزی برای سفر مقام‌های این کشور به کابل است. او خاطر نشان کرد:«افغانستان یک اولویت مهم در دستورکار ما باقی مانده است. اشتباه نکنید، دولت ما افغانستان را نادیده نگرفته است».
با وجود مذاکرات دیپلماتیک در دوحه اما تجربه سال های گذشته نشان داده که نمی‌توان به نتایج این گفت وگوها امیدوار بود. چرا که نسل جدید رهبران طالبان افغانستان، دیگر مانند گذشته از سیاستمداران پاکستان حرف شنوی ندارند، تحریک طالبان هم نشان داده که دنبال تشکیل امارت اسلامی مدنظر خود در بخش هایی از پاکستان است و تا زمانی که به این هدف دست پیدا نکند دست از مبارزه نمی‌کشد. از این رو، پیدا کردن راه حل اساسی برای کاهش تنش ها بین پاکستان و افغانستان در کوتاه مدت دور از ذهن است. از طرفی، رقابت سنگین چین و آمریکا برای تسلط بر ژئوپلیتیک منطقه نیز مانع از آن می‌شود تا ناامنی‌ها فروکش کند.