صنایع فرهنگی و خلاق گستره وسیعی از صنایع نرم را شامل می شوند که از مهمترین آنها می توان به صنعت فیلم، انیمیشن، موسیقی، سرگرمی، بازی دیجیتال، مطبوعات و همچنین ورزش و گردشگری، اشاره کرد.
امیرخوراکیان_روزنامه خراسان/ مفهوم صنایع فرهنگی در دهه 1940 به وجود آمد و در دهه 1990 تبدیل به «صنایع خلاق» شد. این پارادایم فکری، قرار بود منجر به کشف صنایع بومی هر فرهنگ شود و بازتابی از هنر و فرهنگ هر کشور و هویتساز باشد. یکی از چالشهای اساسی این موضوع در کشور ما این است که به صورت یک صنعت فرهنگی واقعی شکل نگرفته اند. در ایجاد زیست‌بوم این صنایع یک چرخه درست صنعتی دیده نمی شود. یعنی تولیدکننده و مصرف کننده در دو سوی این فرایند، با مشکلات خاصی مواجه هستند؛ به ویژه تولیدکنندگان که موانع قابل توجهی برای عرضه محصولات و خدمات خود به مصرف کنندگان بومی و صادرات آن به مصرف کنندگان خارجی در پیش رو دارند. در گزارشهای بازارپردازی یونسکو از این صنایع، به تجربه موفق اتحادیه اروپا به عنوان یک نمونه اشاره شده است. این اتحادیه مدت زیادی است که برای صنایع خلاق برنامه‌های مهمی را تدارک دیده است، از جمله آن «برنامه اروپای خلاق» است که با بودجه ۲.۴۴ میلیارد یورویی به مدت 7 سال از ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۷ در حال پیاده سازی است. یونسکو در فوریه 2022 اعلام کرده که صنایع فرهنگی و خلاق 6.2 درصد از اشتغال در دنیا را به خود اختصاص داده اند که در بین قاره های جهان، سهم آفریقا با 8.2 درصد بیش از بقیه قاره ها بوده است.
صنایع فرهنگی 3.1 درصد از تولید ناخالص داخلی جهانی (GDP) و 6.2 درصد از کل اشتغال را شامل می‌شود و نزدیک به 50 میلیون شغل در سراسر جهان ایجاد کرده است. صنایع خلاق به دلیل ماهیت نوآورانه و منعطف، در بحران کووید 19 نیز کمتر از صنایع سخت متحمل ضربه شدند و صادرات این صنایع تنها 1.8 درصد کاهش داشت، در صورتی که شاهد کاهش 20 درصدی صادرات سایر حوزه‌های صنعتی بودیم.
در ایران علیرغم برخورداری از استعدادهای فراوان، سهم کمی از GDP به صنایع فرهنگی و خلاق اختصاص یافته و طی سالهای اخیر سهم آن از اقتصاد ملی، کمتر از 2 درصد بوده است. در حالیکه این آمار در دنیا رو به رشد بوده و سهم GDP کشورها از صنایع خلاق بین ۴ تا 7 درصد است. پیش‌بینی می‌شود که در سال ۲۰۳۰ میلادی، ۱۰ درصد از تولید ناخالص داخلی دنیا را صنایع خلاق و فرهنگی تشکیل دهد.
در کشورهای کم‌درآمد، افرادی که تحصیلات متوسطه را به پایان نرسانده‌اند، ۲۷.۳ درصد از افراد شاغل در مشاغل فرهنگی و ۱۵ درصد از شاغلان در صنایع خلاق را تشکیل می‌دهند. همچنین، آخرین آمارها نشان می‌دهد حدود ۴۸.۱ درصد از مشاغل در حوزه فرهنگ و سرگرمی در سراسر جهان توسط زنان انجام می‌شود. بهطور کلی کشورها با توجه به ظرفیت صنایع فرهنگی و خلاق در کاهش بیکاری خصوصاً در میان جوانان، توسعه این صنایع را به صورت ویژه در اهداف راهبردی خود گنجاندند. عربستان سعودی در تلاش است بخش مهمی از چالش بیکاری جوانان و بیکاری زنان را که در این کشور شدت بیشتری دارد، از طریق سرمایه‌گذاری در توسعه فرهنگی با تمرکز بر صنایع خلاق، جبران کند. اهداف کلیدی عربستان در این راستا افزایش سهم تولید ناخالص داخلی این بخش به ۳ درصد و کسب درآمد ۲۰ میلیارد دلاری و ایجاد بیش از ۱۰۰ هزار فرصت شغلی تا سال ۲۰۳۰ است. این نمونه‌ای از توجه راهبردی کشورها برای استفاده از پتانسیل صنایع خلاق در جهت رشد اقتصادی و حل مشکل بیکاری جوانان است.
دولت کره جنوبی نیز به عنوان نمونه‌ای دیگر از این پدیده به‌عنوان ابزاری فرهنگی برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی و ترویج گردشگری استفاده کرده است. نظرسنجی سال 2019 سرویس فرهنگ و اطلاعات کره (KOCIS) نشان داد که 76.7 درصد از خارجی‌ها نظر مثبتی نسبت به کره دارند و فرهنگ عامه کره و برخی محصولات فرهنگی آن به‌عنوان عامل اصلی این تصویر مثبت شناخته شده است. شعار و چشم‌انداز سال 2024 کره نشان‌دهنده تلاش این کشور برای تقویت پایگاه فرهنگی‌اش در نظام جهانی و اجرای برنامه‌های متنوع جهانی برای تقویت برند کره است.
چنانچه صنایع فرهنگی و خلاق در کشور ما در کلان حاکمیت به درستی درک شود و در ساختار مدیریتی جانمایی و تقسیم کار و تعیین ماموریت صورت پذیرد، هم نقش ارزنده‌ای در مسائل اقتصادی از قبیل اشتغالزایی و رشد درآمد ناخالص کشور خواهد داشت و هم در عرصه فرهنگی اعم از داخلی و منطقه‌ای مرکب تیزپا و فراگیری برای پاسخگویی به نیازهای مخاطبان و توسعه فرهنگی خواهد شد.
پیشنهاد میکنم با محوریت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و با ترکیب مراکز کم اثری مانند مرکز رسانه‌های دیجیتال و بنیاد بازی‌های رایانه‌ای و همچنین همکاری معاونت علمی ریاست جمهوری و وزارت صمت و مشارکت جدی بخش خصوصی هلدینگ جامع و قدرتمندی در این زمینه بهوجود آید، صنایع فرهنگی و خلاق را مبتنی بر تحولات فناوری‌های نوین وجهه همت خود قرار دهد، ظرفیت‌های کشور را فعال و موانع سرمایه‌گذاری بخش خصوصی را برطرف و برنامه‌ای سه ساله را محقق کند.
دیدگاه ها