فرصت حضور در سازمان ملل

کوروش احمدی- شرق/حضور در سازمان ملل برای کشورهایی مانند ایران که با مسائل و مشکلات حادی در سیاست خارجی و داخلی مواجه‌اند، فرصت مغتنمی است. به‌ویژه در شرایطی که ایران فاقد نمایندگی دیپلماتیک در واشنگتن است و ارتباطات رسمی مستقیم بین دو کشور نیز در حداقل ممکن است، حضور رؤسای جمهوری در‌صورتی‌که مصروف به کاستن از شکاف موجود باشد، حتما مفید است. اما این در صورتی است که رؤسای جمهور از مباحث کلی و معطوف به حل مسائل جهان و کلیاتی مانند حق‌طلبی و عدالت‌خواهی که نه در دیپلماسی تعریف شده است و نه در حوصله و تخصص مخاطبان در سازمان ملل و رسانه‌ها است، کم کنند و بیشتر بر مسائل ملموس و عینی واقعا موجود در برابر کشور بپردازند.

سران و وزرای خارجه کشورها در ملاقات با همتایان ایرانی خود خواهند کوشید تا بفهمند آیا دولت جدید ایران منعکس‌کننده تغییری در سیاست خارجی ایران هست یا خیر. ممکن است تصور مقامات دیگر کشورها این باشد که صرف حضور هیئت عالی‌رتبه ایرانی در سازمان ملل قاعدتا باید به این دلیل باشد که دولت جدید درباره مسائل حاد موجود به جمع‌بندی رسیده و هدف از حضور شروع تلاش‌های جدیدی با هدف پرداختن به این مسائل است. ایشان در طول مبارزات انتخاباتی بر «تعامل با جهان» و «رفع تحریم» تأکید داشت و معتقد بود که در غیر‌این‌صورت زندگی مردم از حد «بخور و نمیر» نمی‌تواند فراتر برود و پرداختن به امر توسعه مقدور نخواهد بود. این برداشت با توجه به آثار مستقیم و غیرمستقیم تحریم و تالی فاسدهای عدیده آن برداشت کاملا درستی است و بسیاری بر مبنای چنین برداشت درستی به ایشان رأی دادند. اما طی نزدیک به دو ماهی که دولت آقای پزشکیان مستقر شده، حداقل هنوز در سپهر عمومی نشانه‌ای که حاکی از شکل‌گیری طرح و ایده جدیدی در دولت آقای پزشکیان باشد، ندیده‌ایم. هنوز در سیاست داخلی شاهد تحرکی که در راستای آماده‌سازی طرف‌های داخلی و تعدیل نظرات کسانی که تحریم را مقدر و دشمنی بین دو کشور ایران و آمریکا را 

ازلی-ابدی می‌دانند، نیستیم. حتی برعکس، می‌توان بر مبنای برنامه کاری و برخی اظهارات وزیر خارجه احتمال داد که قرار نیست در حوزه سیاست خارجی تحولی صورت گیرد. اگر در ملاقات‌ها نیز چنین برداشتی به طرف مقابل منتقل شود، مشکل می‌توان انتظار منافعی از این سفر را داشت و حتی با توجه به پیگیری طرف‌های ذی‌ربط و شاخ و برگی که رسانه‌ها به موضوع خواهند داد، نهایتا ضرر سفر ممکن است بر نفع آن بچربد.

در شرایطی که آمریکا درگیر انتخابات است و دولت بایدن از هر اقدامی که بتواند به حربه‌ای در دست رقیب تبدیل شود، اجتناب می‌کند، نمی‌توان انتظار تحولی در مسیر رفع تحریم‌ها را از این سفر داشت. اما اگر دولت پزشکیان تصمیم به مذاکره معنی‌دار و مستقیم با آمریکا بعد از استقرار رئیس‌جمهور جدید در کاخ سفید گرفته باشد، تیم ایشان می‌تواند و باید در این سفر به نیویورک در راستای تدارک آن و شروع کار روی پیوست‌های سیاست داخلی، اروپایی، منطقه‌ای و روابط عمومی مورد نیاز اقدام کند. چنین تدارکی بی‌شک مهم و زمان‌بر نیز خواهد بود. درس‌های برجام 94 به ما آموخته است که هر توافقی در آینده اگر تک موضوعی باشد؛ یعنی تنها بر مسئله تحریم متمرکز باشد و بدتر از آن تنها بر تحریم‌های هسته‌ای و نه همه انواع دیگر تحریم‌ها، اعم از دوجانبه، نظامی، موشکی، حقوق‌بشری و... متمرکز باشد و به انواع دیگر مناقشات سیاسی بین ایران و آمریکا نپردازد، توافق احتمالی بسیار آسیب‌پذیر و شکننده خواهد بود.

تدارک برای مذاکرات اصلی ایجاب می‌کند که ایران در راستای کاهش تنش در رابطه با اروپا بکوشد. تا قبل از بحران اوکراین، اروپا در حد مقدورات خود نقش سیاسی مثبتی در جهت کاهش تنش بین ایران و آمریکا ایفا می‌کرد؛ ضمن اینکه روابط قابل قبول با اروپا نیز مغتنم بود. اکنون اینکه منابع غربی گفته‌اند که ایران پرتابگرهای موشک‌های بالستیک را به روسیه نداده، شاید مبنایی برای تلاش در جهت رفع تیرگی در روابط با اروپا باشد. مسئله فوری‌تر مسائل عدیده منطقه‌ای است. دولت سیزدهم برای جلوگیری از تشدید تنش با آمریکا در منطقه «تفاهم نانوشته» را در دستور کار داشت. انتظار این است که دولت چهاردهم از این فراتر برود و در جهت تخفیف تنش در منطقه بکوشد. در شرایطی که شروع کاری دراز‌مدت با آمریکا فعلا ممکن نیست، این دو موضوع (اروپا و منطقه) هم به اعتبار خود این دو موضوع و هم به اعتبار نقش آنها در هموارکردن مسیر برای مذاکرات سال آینده به کار می‌آیند. حضور در نیویورک برای این منظور بهترین فرصت است.