آسیب‌های اجتماعی نگهداری از سگ و گربه به جای فرزند

در جوامع امروزی افراد جامعه به منظور کم کردن و کاستن بار تنها بودن خود و پر کردن اوقات خود به نگهداری از حیوانات خانگی روی آورده‌اند. در کشور ما نگهداری از حیواناتی مانند سگ و گربه با احکام شرع مقدس اسلام تناقض دارد. پدیده‌ای که تحت تاثیر فرهنگ غربی وارد جامعه ما شده است. در حال حاضر نگهداری از این حیوانات به سرعت در بین افراد جامعه شایع شده است، به طوری که در برخی از مواقع شاهد جایگزینی آن با داشتن فرزند هم هستیم. برای بررسی زوایای مختلف این امر و دلایل گرایش افراد جامعه به سمت نگهداری از حیواناتی مثل سگ و گربه، با دکتر محمد باقر حاجی سلطانی مدرس دانشگاه و روانشناس علوم رفتاری و تربیتی به گفت‌وگو نشستیم که در ادامه می‌خوانید:
 
تمایل به نگهداری از حیوانات خانگی و نداشتن فرزند باعث چه آسیب‌هایی به جامعه می‌زند؟

کاهش جمعیت و پیری جامعه از جمله این آسیب هاست، کاهش میزان فرزندآوری در جوامع به عنوان یک معضل اجتماعی بزرگ تلقی می‌شود. در کشورهایی مانند ژاپن و ایتالیا، که با نرخ پایین تولد و افزایش جمعیت سالمند مواجه هستند، کاهش نیروی کار جوان و افزایش هزینه‌های مراقبت از سالمندان به بحران‌های اقتصادی و اجتماعی منجر شده است. در ایران نیز، بر اساس آمار رسمی، میزان زاد و ولد طی دهه‌های اخیر کاهش یافته است و کارشناسان اجتماعی از احتمال بروز مشکلات بلندمدت ناشی از پیری جمعیت هشدار داده‌اند.
یکی دیگر از معضلات این فرهنگ نمایشی، افزایش مصرف‌گرایی بی‌رویه است. افراد ممکن است پول خود را صرف خرید کالاها و خدمات غیرضروری برای حیوانات خود کنند، در حالی که نیازهای اولیه جامعه، مانند بهداشت و آموزش، نادیده گرفته می‌شود

مورد دیگری که می‌توان به آن اشاره کرد از دست رفتن ارزش‌های خانوادگی است. تمایل به حیوانات خانگی به‌عنوان جایگزینی برای فرزندآوری می‌تواند به تضعیف ارزش‌های خانوادگی سنتی منجر شود. در طول تاریخ، خانواده‌ها به‌عنوان یک واحد اجتماعی پایه در جوامع بشری عمل کرده‌اند. تغییرات جمعیتی و جایگزینی حیوانات خانگی به‌جای فرزندان ممکن است این نقش‌ها را تحت تأثیر قرار داده و نهاد خانواده را تضعیف کند.

همچنین یکی دیگر از آسیب‌های اصلی گرایش به نگهداری حیوان خانگی، کاهش توجه به انسان‌های نیازمند است. در حالی که بسیاری از افراد برای نگهداری از حیوانات خانگی خود هزینه‌های بالایی صرف می‌کنند، تعداد زیادی از انسان‌ها در اطرافشان با فقر، بیماری و نیازهای اساسی دست و پنجه نرم می‌کنند. این نابرابری در تخصیص منابع می‌تواند به شکل‌گیری نارضایتی اجتماعی و کاهش همبستگی اجتماعی منجر شود.

یکی دیگر از معضلات این فرهنگ نمایشی، افزایش مصرف‌گرایی بی‌رویه است. افراد ممکن است پول خود را صرف خرید کالاها و خدمات غیرضروری برای حیوانات خود کنند، در حالی که نیازهای اولیه جامعه، مانند بهداشت و آموزش، نادیده گرفته می‌شود.
 

 چرا برخی افراد هزینه‌های زیادی برای نگهداری از حیوانات خانگی صرف می‌کنند در حالی که انسان‌های نیازمند در اطرافشان وجود دارند؟

برای بسیاری از افراد، حیوانات خانگی به‌عنوان اعضای خانواده تلقی می‌شوند. دلبستگی عاطفی شدیدی که افراد به حیوانات خانگی خود دارند، باعث می‌شود که آن‌ها برای رفاه و آسایش این حیوانات هزینه‌های زیادی صرف کنند. از منظر این افراد حیوانات خانگی به عنوان اعضای خانواده به حساب می‌آیند و هزینه کردن برای رفاه و بهداشت آنها نشان‌ دهنده دلبستگی و مسئولیت‌پذیری صاحب آن‌ها است. افرادی که از حیوانات خانگی نگهداری می‌کنند، اغلب بر این باورند که این هزینه‌ها، مشابه هزینه‌هایی است که برای سایر اعضای خانواده انجام می‌شود. بر اساس گزارش‌هایی از سازمان‌های حقوق حیوانات، صاحبان حیوانات خانگی از هزینه‌های سنگین برای سلامت و رفاه حیوانات خود به‌عنوان نشانه‌ای از توجه و مراقبت یاد می‌کنند.
البته نباید تاثیر شبکه‌های اجتماعی را در این قضیه نادیده گرفت. در دنیای دیجیتال و شبکه‌های اجتماعی، نمایش رفاه حیوانات خانگی به‌عنوان نمادی از سبک زندگی لوکس و موفقیت اجتماعی تبدیل شده است. این نمایش‌ها فشار اجتماعی را افزایش داده و بسیاری از افراد را به سمت هزینه کردن‌های بی‌رویه برای حیوانات سوق می‌دهد. این فرهنگ مصرف‌گرایی می‌تواند به تبعیت از رفتارهای نمایشی باشد که بیشتر بر مبنای چشم‌و هم‌چشمی و نمایش زندگی مطلوب در فضای مجازی است.
 

برای مدیریت این قضیه از چه راهکارهایی می‌توان استفاده کرد؟

یکی از این راهکارها، آموزش عمومی برای جلوگیری از افراط در نگهداری از حیوانات خانگی و تأمین تعادل میان مسئولیت‌های اجتماعی و فردی، لازم است. رسانه‌ها و نهادهای آموزشی می‌توانند به مردم یادآوری کنند که در کنار عشق به حیوانات، توجه به انسان‌های نیازمند و نهادهای اجتماعی نیز اهمیت دارد.
همچنین برای کاهش نابرابری‌ها در تخصیص منابع، لازم است حمایت‌های بیشتری از نهادهای خیریه و اجتماعی صورت گیرد. مردم باید تشویق شوند که به جای هزینه‌های بی‌رویه برای حیوانات خانگی، بخشی از منابع خود را به کمک به انسان‌های نیازمند اختصاص دهند. ایجاد تعادل میان علاقه به حیوانات و مسئولیت اجتماعی می‌تواند به بهبود همبستگی و عدالت اجتماعی کمک کند.
دولت‌ها و نهادهای مسئول باید قوانینی برای نظارت بر نگهداری از حیوانات خانگی و جلوگیری از رواج مصرف‌گرایی بی‌رویه وضع کنند. در کنار حمایت از حقوق حیوانات، باید بر مدیریت درست منابع و توجه به نیازهای اجتماعی انسان‌ها نیز تأکید شود.

چگونه می‌توان از تبدیل شدن نگهداری از حیوانات خانگی به یک معضل اجتماعی جلوگیری کرد؟

یکی از مهم‌ترین راهکارها برای جلوگیری از تبدیل نگهداری از حیوانات خانگی به معضل اجتماعی، آموزش عمومی است. بسیاری از مشکلات ناشی از نگهداری نادرست و عدم آگاهی از نیازها و مسئولیت‌های حیوانات ایجاد می‌شوند. برای جلوگیری از مشکلاتی مانند رها کردن حیوانات، بروز بیماری‌ها و تخریب محیط‌زیست، آگاهی‌بخشی در مورد نحوه صحیح نگهداری از حیوانات خانگی ضروری است. سازمان‌های مرتبط با حقوق حیوانات و مراکز دامپزشکی می‌توانند نقش کلیدی در این زمینه ایفا کنند.

نگهداری از حیوانات باید با در نظر گرفتن نیازهای جامعه و محیط زیست انجام شود. به عنوان مثال، باید قوانین سخت‌گیرانه‌ای برای کنترل جمعیت حیوانات بی‌سرپرست و جلوگیری از رها کردن آن‌ها وضع شود. همچنین، حیوانات خانگی باید در شرایطی نگهداری شوند که برای همسایگان یا سایر افراد جامعه ایجاد مشکل نکنند.
 

یکی از پیامدهای اصلی نگهداری غیرمسئولانه از حیوانات خانگی، افزایش جمعیت حیوانات بی‌سرپرست در خیابان‌ها است. بسیاری از افراد پس از مدتی به دلیل مشکلات مالی یا عدم توانایی در نگهداری، حیوانات خود را رها می‌کنند. این مسئله می‌تواند منجر به معضلات بهداشتی و اجتماعی شود. برای حل این مشکل، برنامه‌های عقیم‌سازی و نظارت بر جمعیت حیوانات ضروری است. 

 نگهداری نادرست از حیوانات خانگی می‌تواند به انتشار بیماری‌ها و مشکلات بهداشتی منجر شود. به‌ویژه اگر حیوانات به‌طور مناسب واکسینه و مراقبت نشوند، این موضوع می‌تواند به تهدیدی برای سلامت عمومی تبدیل شود.

در عین حال، بسیاری معتقدند که باید تعادلی میان هزینه‌هایی که برای حیوانات صرف می‌شود و مسئولیت‌های اجتماعی در قبال انسان‌های نیازمند وجود داشته باشد. تخصیص بی‌رویه منابع به حیوانات خانگی، به‌ویژه در جوامعی که با فقر و نیازهای انسانی گسترده‌ای مواجه هستند، می‌تواند نابرابری اجتماعی را تشدید کند. افرادی که به دنبال عدالت اجتماعی و همبستگی هستند، پیشنهاد می‌کنند که در کنار مراقبت از حیوانات، باید بخشی از منابع به انسان‌های نیازمند نیز اختصاص یابد.

یکی از مشکلات عمده‌ای که به دنبال هزینه‌های سنگین برای حیوانات خانگی مطرح می‌شود، عدم توجه به نیازهای اساسی انسان‌های بی‌بضاعت است. این نابرابری در تخصیص منابع می‌تواند منجر به نارضایتی اجتماعی و کاهش همبستگی در جامعه شود. برای مثال، در حالی که برخی از خانواده‌ها هزینه‌های زیادی برای مراقبت از حیوانات خود می‌پردازند، بسیاری از افراد در دسترسی به خدمات بهداشتی و آموزش اولیه مشکل دارند./ایسنا