اول اکتبر روز جهانی سالمندان است؛ مناسبتی که توجه ما را به ضرورت‌های تعریف و ساخت جوامعی برای همه سنین، علایق بین نسلی و بهبود کیفیت سلامت جسمی و روانی سالمندان جلب می‌کند
به سالمندان احترام می‌گذاریم، دوست‌شان داریم و از ضرورت توجه به آن‌ها می‌گوییم اما این حرف‌ها بیشتر اوقات تبدیل به عمل نمی‌شود. به‌طور مثال عادت کرده‌ایم صبح زود پارک‌ها را در قُرق سالمندان ببینیم، سالمندانی سرحال که صبح ورزش می‌کنند اما شب‌ها حتی اگر همه چراغ‌های پارک روشن باشد پیاده‌روی چندان برای‌شان راحت نیست؛ چون نیمکت خالی پیدا نمی‌کنند و نورکافی هم برای‌شان نیست. سالمندانی که برای خرید از فروشگاه‌های زنجیره‌ای یا گشت وگذار درمراکز خرید بزرگ جایی برای نشستن و نفس تازه کردن ندارند. سالمندانی که سینماهای ما با پله‌های زیادشان برای آن‌ها طراحی نشده، عزیزانی که کتاب و مجله با فونت مناسب برای‌شان چاپ نمی‌شود؛ مخاطب هدف محصولات فرهنگی و نمایش خانگی نیستند؛ همه سنین شبکه اختصاصی دارند و آن‌ها نه. هیاهوی ورزشگاه‌ها مناسب‌شان نیست. مکانی ایمن برای فعالیت‌های ورزشی مثل دوچرخه‌سواری ندارند و... در این بین با این‌همه کاستی، هیچ‌کس به اندازه خودشان حواس‌شان به این نیازها نخواهد بود. روز جهانی سالمندان به همه ما، از سالمندان گرفته تا خانواده‌ها و مسئولان ما یادآوری می‌کند که اجزای یک جامعه پویا در مسائلی مثل مبلمان شهری، علایق و تفریحات بین نسلی و... باید برای همه سنین طراحی شود. باید بهبود سلامت، اهتمام به تغذیه، دسترسی به مراکز بهداشتی ودرمانی و توجه به چالش‌های روحی وجسمی وحتی فرصت‌های دوره سالمندی مورد توجه همه باشد تا خواسته و ناخواسته قشر ونسلی از یک جامعه حذف نشود؛ چرا که هر نسلی، نقشی و وظیفه‌ای در این جامعه دارد تا سبک‌زندگی آدم‌ها به عنوان عناصر این جامعه متوازن پیش برود. دراین پرونده به مناسبت روز جهانی سالمندان از راهکارهای افزایش رضایت از زندگی در سالمندی، اهمیت و فواید سر زدن نوه‌ها به پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها و توصیه‌های کاربردی به خانواده‌ها، اطرافیان و همسایگان سالمندان گفتیم.
رضایت از زندگی به‌وقت سالمندی
از بهانه‌های اشتباه سالمندان برای دست برداشتن از تلاش و مدیریت این دوره از زندگی گفتیم
دکتر مهدی سودآوری | روان شناس و مدرس دانشگاه - «پیشنهاد خوبی است اما دیگر از ما گذشته...»، این یکی از رایج‌ترین پاسخ‌های سالمندان به درخواست‌های اطرافیان‌شان درباره راه‌های لذت بردن بیشتر از زندگی است. سالمندی مرحله‌ای از چرخه زندگی است که مسائل رشدی خاص خود را دارد و اگر افراد با آن‌ها آشنا نباشند، شادی و احساس خوب از شب و روزشان رخت بر خواهد بست. حالا سوال این است که آیا افسرده شدن و بی‌حوصلگی در دوران سالمندی طبیعی و رایج است و چاره‌ای برای مدیریت آن وجود ندارد؟ راه‌های افزایش رضایت از زندگی در این دوره چیست؟ در ادامه نکاتی در همین باره مطرح خواهد شد.
سن دقیق سالمندی چند سالگی است؟
به طور کلی نمی‌توان سن دقیقی را برای دوران سالمندی تعریف کرد، به همین دلیل نظرات مختلفی در این زمینه وجود دارد. تحولات و نزدیک شدن به دوران پیری به صورت تدریجی اتفاق می‌افتد و ممکن است هر فرد درباره خود و دیگران نظرات متفاوتی از دوران سالمندی داشته باشد. بنابراین سن مشخصی برای شروع دوران سالمندی تعریف نشده است اما بسیاری پس از 65 سالگی را شروع این دوران می‌دانند.
بهانه‌های اشتباه در سالمندی
دوران سالمندی درباره دستاوردهای طول زندگی نیست، صحبت از رضایت از خود است که باید در این مرحله از زندگی هم مورد توجه قرار گیرد. زندگی نزیسته به خشم و ناامیدی منجر می‌شود چون حس می‌کنیم ناگاه به پایان خط رسیده‌ایم و از طول مسیر چیزی درک نکرده‌ایم. در این حالت افسردگی، ناامیدی و لجبازی جای خرد و خوب پیر شدن را خواهد گرفت. این افراد به بهانه سن بالا دست از تلاش و یادگیری بر خواهند داشت، زندگی خود را هدر شده و بدون هیچ فایده‌ای خواهند دید اما باید دانست که هیچ‌گاه برای زندگی کردن دیر نیست. سالمندان با شکل دادن هویت جدیدی برای خود، فارغ از والدین بودن یا هویت شغلی، می‌توانند از دوران بازنشستگی خود استفاده بهتری کنند. اگر در سالمندی باز هم به همان هویت شغلی یا خانوادگی بچسبیم، احساس مفید نبودن خواهیم کرد چون دیگر شغلی نداریم یا دیگر فرزندان نیاز به مراقبت ندارند. در این میان افرادی که وقت بیشتری با نوه‌های خود می‌گذرانند کار آسان‌تری در پیش دارند. آن‌ها خود را در قامت مادر-پدر بزرگ باز تعریف می‌کنند که بسیار نزدیک به نقش والدینی آن‌ها در گذشته است.
مهم‌ترین عامل سرزنده بودن سالمندان
مهم‌ترین عامل سرزنده بودن سالمندان تعریفی است که از خود دارند، یک بازنشسته، مادری که فرزندانش خودشان والد شده‌اند یا انسانی که باید از آن چه در توان دارد، استفاده کند. یادمان باشد که حسرت کارهای نکرده در سالمندی بسیار بیشتر از پشیمانی بابت اشتباهات است چون در آن سن مدرک تحصیلی، پول و ... دیگر اهمیتی ندارد. سلامتی و توان مالی متوسط که محتاج دیگران نباشی، برای آن سن کافی است. برای سالمندان نقش انتقال دانش و تجربه به نسل بعدی بسیار مهم است، چیزی که معمولا جوان‌ترها آن را نصیحت کردن قلمداد می‌کنند. گوش کردن به سالمندان که قصه زندگی خود را بیان کنند، حس ارزشمند بودن را و این که زندگی آن ها برای دیگران هم مهم است، به آن‌ها خواهد داد.
ستون‌های سلامت‌روان نوه‌ها
پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها، بزرگ ترین مخزن تجربه و حکمت هستند که با داستان‌های شیرین کودکی‌شان، ما را به دنیای خیال می‌برند و با نصایح‌شان، راهنمای ما در زندگی می‌شوند
دکتر نجمه عابدی | روان شناس - امروزه بعضی از ما، آن گونه که باید به پدربزرگ و مادربزرگ‌های‌مان سر نمی‌زنیم و احوالی از آن‌ها نمی‌پرسیم. انگار از این گنجینه‌های تجربه، مهر و محبت غافل شدیم و حواس‌مان نیست که ارتباط با آن‌ها، فواید زیادی برای خودمان هم دارد. اول اکتبر، روز جهانی سالمندان است؛ روزی برای تجلیل از بزرگانی که عمرشان را وقف ما کردند و اکنون نوبت ماست که قدردان زحمات‌شان باشیم. در ادامه می‌خواهیم از مزایا و فواید تقویت رابطه با پدربزرگ و مادربزرگ‌ها برای نوه‌ها بگوییم.
سالمندان و سندروم آشیانه خالی
پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها، بزرگ ترین مخزن تجربه و حکمت هستند. آن‌ها با داستان‌های شیرین کودکی‌شان، ما را به دنیای خیال می‌برند و با نصایح‌شان، راهنمای ما در زندگی می‌شوند. اما با افزایش سن، بسیاری از سالمندان با چالش‌های مختلفی از جمله سندروم آشیانه خالی روبه‌رو می‌شوند. این سندروم زمانی اتفاق می‌افتد که فرزندان برای ادامه تحصیل یا کار از خانه خارج می‌شوند و سالمندان تنها می‌مانند. یادمان باشد، پدربزرگ و مادربزرگ‌ها، ستون های پنهان سلامت روان فرزندان و نوه‌ها هستند. رابطه بین نوه‌ها و پدربزرگ و مادربزرگ‌ها، بسیار فراتر از یک پیوند خونی است. این رابطه، ریشه در عشق بی‌قید و شرط، حکمت سالخوردگی و تجربیات ارزشمند زندگی دارد.
فواید این رابطه برای نوه‌ها
مطالعات نشان داده‌اند که ارتباط بین افراد با پدربزرگ و مادربزرگ‌شان که این روزها کمتر به آن توجه می‌شود، تأثیر قابل‌توجهی بر سلامت‌روان نوه‌ها دارد. در ادامه به بعضی از فواید این ارتباط اشاره خواهد شد.
1 بهبود سلامت‌روان| مطالعات نشان داده‌اند نوه‌هایی که رابطه قوی با پدربزرگ و مادربزرگ خود دارند، از سلامت‌روان بهتری برخوردارند و کمتر دچار افسردگی و اضطراب می‌شوند.
2 افزایش هوش هیجانی| تعامل با پدربزرگ و مادربزرگ، به نوه‌ها کمک می‌کند تا احساسات خود را بهتر بشناسند و مدیریت کنند.
3 نداشتن احساس تنهایی| وقتی این عزیزان مورد توجه قرار نمی‌گیرند، به آن ها توجه نمی‌کنیم و عشق نمی‌ورزیم، خود ما هم در زندگی آسیب‌های بیشتری را متحمل خواهیم شد. یکی از این آسیب‌ها احساس تنهایی و احساس عمیق ترس است.
4 پایبندی به ارزش‌ها| در ما ایرانیان حفظ ارزش‌ها، آیین‌ها، سنت‌ها و باورهای‌مان مهم است. زمانی که ما این عزیزان را نداشته باشیم یا خودمان را از آن‌ها و این عزیزان را از خودمان محروم کنیم بخشی از این ارزش‌های مشترک معنوی در جامعه را خودمان از بین برده ایم و همه از آن آسیب خواهیم دید.
5 تقویت مهارت‌های حل‌مسئله| پدربزرگ و مادربزرگ‌ها با تجربیات غنی خود می‌توانند به نوه‌ها کمک کنند تا مشکلات خود را بهتر حل کنند.
6 افزایش خلاقیت| داستان‌ها و بازی‌های پدربزرگ و مادربزرگ، می‌تواند خلاقیت نوه‌ها را افزایش دهد.
7 تقویت پیوندهای خانوادگی| این رابطه، به تقویت پیوندهای خانوادگی و ایجاد حس تعلق خاطر در نوه‌ها کمک می‌کند.
از افزایش امیدشان به زندگی تا فعالیت مشترک
چند توصیه کاربردی به خانواده‌ها و اطرافیان سالمندان که باید جدی گرفته شود
برای این که ارتباط نسلی خوبی بین نوه‌ها و پدربزرگ و مادربزرگ‌ها برقرار شود، بهترین روش این است که نیازها و خواسته‌های پدربزرگ و مادربزرگ‌ها را و افرادی که در این بین سن بالایی دارند، بشناسیم و بدانیم که با چه مفاهیم و موضوعاتی مواجه هستیم. اگر بخواهیم به این نیازها توجه کنیم بحث حمایت‌های عاطفی، روحی روانی، مالی، عشق ورزیدن، مهربانی کردن و توجه کردن به این افراد است که کمک می‌کند شناخت بهتر و درست‌تری داشته باشیم. و اما چند توصیه کاربردی به اطرافیان سالمندان:
ارتباط مستمر با تماس‌های تلفنی، پیام‌ها و دیدارهای حضوری، به سالمندان نشان دهیم که به آن‌ها اهمیت می‌دهیم. به آن ها اطمینان خاطر بدهیم که ما در کنار آن ها هستیم و به شما سر می‌زنیم حتی اگر خود فرد نیاز نداشته باشد، اما این اطمینان خاطر را به او بدهیم که ما هستیم و بهترین عملکرد این است که با رفتار خودمان این موضوع را نشان دهیم.
افزایش امید به زندگی‌شان مسئله و پدیده‌ای که خیلی اهمیت دارد به آن توجه کنیم بحث امید بخشی به زندگی یا افزایش امید به زندگی در افرادی است که سن بالایی دارند و سالخورده هستند و در یک وضعیت روحی و جسمی خاصی زندگی می‌کنند. اگر به درستی آن را درک کنیم می‌توانیم متناسب با آن‌ها رفتار‌های درست و سازنده‌ای را از خودمان بروز بدهیم.
فعالیت‌های مشترک شرکت در فعالیت‌های مشترک مانند پیاده‌روی، بازی‌های فکری و سفرهای کوتاه، به سالمندان کمک می‌کند تا احساس مفید بودن کنند و از تنهایی در امان بمانند. مرور آلبوم‌های خاطرات هم باعث می‌شود در آن ها شور و نشاط ایجاد شود و امید در آن ها وجود داشته باشد.
ایجاد محیطی امن و راحت خانه را برای سالمندان ایمن‌سازی کنیم و محیطی آرام و راحت برای استراحت و تفریح آن‌ها فراهم کنیم.
حمایت‌های مالی اگر سالمندان به لحاظ مالی نیازمند هستند، در حد توان خود به آن‌ها کمک کنیم.
بیماری‌های آن‌ها را جدی بگیریم با توجه به افزایش سن، سالمندان بیشتر در معرض بیماری‌ها هستند. به همین دلیل، باید به سلامت آن‌ها توجه ویژه داشته باشیم و به موقع به پزشک مراجعه کنیم.
تقویت ارتباط شان با هم سن و سالان ارتباط این عزیزان با هم‌سن و سال‌های خودشان مهم است یعنی کسانی که حرف و دغدغه مشترک با آن‌ها دارند. این ارتباط اگر مداوم برقرار باشد کمک می‌کند آن ها حال و هوای بهتری داشته باشند و موضوعات خودشان را به صورت همدلانه با دوستان خودشان تقسیم کنند.
در رفتار با همسایگان سالمند این 10 نکته را فراموش نکنید
علیرضا کاردار - روزنامه خراسان/ وجود همسایه سالمند در هر آپارتمان و مجتمع مسکونی، در کنار زیبایی‌ها، فواید و برکاتی که دارد، همراه با مسائل و گاه مشکلاتی هم است. اگر چند مورد را در نظر گرفته و رعایت کنیم، قطعا همزیستی شیرین‌تری با این عزیزان خواهیم داشت.
1- ممکن است افراد سالمند تعارف داشته باشند یا خجالت بکشند و درخواست مستقیمی نکنند، بهتر است در انجام کارهایی مانند خرید و جابه‌جایی کمک‌شان کنیم.
2- به عنوان یک همسایه خوب، هر از گاهی به آن‌ها سر بزنیم و جویای احوال‌شان شویم. البته مزاحم‌شان نشویم.
3- نحوه پوشش، برخورد، تعارفات و... در همه افراد متفاوت است. چه بهتر که در برخوردمان با سالمندان تفاوت‌های فرهنگی را در نظر بگیریم.
4- هنگام برگزاری مهمانی، بازی با بچه و... در خانه خودمان یا حیاط و پارکینگ آپارتمان، صبر و حوصله همسایه سالمند را در نظر بگیریم تا باعث مزاحمت برایش نشویم.
5- به محدودیت‌ها و موانع رفت‌وآمد همسایه‌های سالمندمان در راه‌پله، حیاط، پارکینگ و... توجه ویژه و ملاحظه بینایی و قدرت بدنی کم آن‌ها را داشته باشیم تا به مشکلی برنخورند.
6- در انجام کارهایی مانند عملیات آنلاین بانکی، کار با تلفن همراه و... و حتی آموزش این کارها به همسایگان سالمندمان کوتاهی نکنیم.
7- گاهی وجود افراد سالمند در همسایگی ما، دلیلی می‌شود برای کمک خواستن یا طلب‌کردن ابزار و حتی بازکردن درِ مجتمع در صورت نبود دیگران. به یاد داشته باشیم این یک آزار ناخواسته است و به دل نگیریم.
8- امکان دارد افراد سالمند به مواردی نگاهی بدبین داشته باشند. این نکته را از یاد نبریم و حریم شخصی و ترس‌هایشان را مثلا از سرقت، خرابی خانه یا... در نظر بگیریم تا سوءتفاهم نشود.
9- حساسیت‌های سالمندان در نگهداری از خانه، خودرو، وسایل و... را جدی بگیریم و به آن احترام بگذاریم. به عبارتی با خواسته‌هایشان مدارا کنیم و لج نکنیم.
10- افراد مسن طاقت کمتری دارند، مراقب باشیم با رفت‌وآمد و سروصدای بیش از حد باعث آزارشان نشویم.
دیدگاه ها