اقدامات مقابله با گردوغبار؛ تقریبا هیچ

​​​​​​​صادق غفوریان-روزنامه خراسان/حالا دیگر اسمش «مهمان ناخوانده» نیست؛ بلکه مهمان دعوت شده ای است که ما به دست خودمان و با اقداماتمان، او را به میان شهرها و زندگی هایمان فراخوانده ایم. این مهمان بدخلق همان «گردوغبار» است که هر سال و در فصل های مختلف به سراغمان می آید، خلقمان را تلخ، هوا و خانه هایمان را کثیف و نفسمان را تنگ می کند. مرکز پژوهش های مجلس ابتدای این هفته در گزارشی به بررسی عملکرد ستاد ملی مقابله با گردوغبار براساس قانون برنامه ششم پیشرفت پرداخته و ابعاد این مهمان کثیف را واکاوی کرده است. در این گزارش همچنین حوزه ها، کانون ها و عوامل افزایش گردوغبار را بررسی و در فصلی نیز به کافی نبودن اقدامات صورت گرفته درباره کنترل گردوغبار اشاره کرده که برایند آن و از سویی روند افزایش روزهای گردوغباری نشان می دهد، تقریبا اقدام موثری تاکنون برای کنترل این پدیده زیست محیطی صورت نگرفته است.
31 استان در پهنه گردوغبار
قبل از ورود به «اقدامات صورت نگرفته» در خصوص کنترل کانون های تولید گردوغبار، بد نیست این را هم بدانیم که بررسی های مراکز رسمی در کشور تصریح می کند، اکنون تمام استان های کشور در معرض بروز گردوغبار است. وجود کانون‌های مستعد تولید گردو‌غبار به وسعت 34.6 میلیون هکتار در کشور، قرار‌گیری در کمربند گردو‌غبار جهان، تغییرات اقلیمی و عوامل انسانی سبب شده است تا گردو‌غبار طی روزهایی از سال مهمان ناخوانده ایرانیان در هر ۳۱ استان کشور باشد.
معضل محلی که ملی شد
آن چه درباره گردوغبار، بیش از هر امر دیگری ناراحت کننده به نظر می رسد، اقدامات و تدابیر صورت نگرفته در دهه های گذشته توسط مسئولان وقت است که دود ترک فعل ها و قصورهای آنان، امروز به چشم ما می رود. چه بسا با بودجه های کم، تدابیر بهنگام و آینده نگری می شد بسیاری از مصائب امروز را کنترل کرد اما این اتفاق هیچ گاه رخ نداده و برای همین درد است که یک معضل زیست محیطی همچون گردوغبار، اکنون جنبه ملی پیدا کرده است. گزارش مرکز پژوهش ها این گونه تصریح می کند: «پیچیدگی، گستردگی، فرابخشی بودن، مشکلات اجرایی، نیاز به همکاری‌های بین‌المللی و کمبود منابع مالی باعث شده تا با اختصاص اعتباراتی به ارزش 46.088 هزار میلیارد ریال در یک دهه (از اوایل دهه ۹۰ شمسی) که شامل قریب به ۳۷۰ میلیون دلار طی ۴ سال بوده است و انجام اقدامات اجرایی به وسعت بیش از سه میلیون و 300هزار هکتار هنوز این معضل زیست‌محیطی به‌طور کامل رفع نشود و فراگیری در مقیاس ملی پیدا کند.»
خسارات، 12 برابر بودجه های تخصیصی
و نکته غم انگیز دیگر در ماجرای گردوغبار، این است که خسارات ناشی از گردوغبار ارقامی چند برابر نسبت به بودجه هایی بوده که تاکنون اختصاص یافته است. بررسی گزارش مرکز چنین می گوید: «برآورد انجام شده نشان‌می‌دهد که میزان خسارت واردشده در یک دوره ۱۰‌ساله به ۶ استان سیستان و بلوچستان، خراسان‌جنوبی، هرمزگان، ایلام، کرمانشاه و خوزستان برابر با ۵۸۰ هزار میلیارد ریال (بیش از ۱۲ برابر بودجه تخصیص یافته برای مقابله با پدیده گردو‌غبار در کشور) بوده است.»
چقدر داخلی، چقدر خارجی؟
به طور قطع یک سوال نیز همیشه مطرح است که میزان داخلی و خارجی بودن گردوغبارهای موجود در کشور چقدر است؟
 در پاسخ باید گفت، گزارش تهیه شده توسط مرکز پژوهش های مجلس با استناد به گزارش   سازمان هواشناسی در سال 1396، سهم منابع داخلی را 60 و سهم منابع خارجی در ایجاد توفان های گردوغبار را 40 درصد عنوان کرده است. 
این در حالی است که گزارش سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور که مورد تایید ستاد ملی مقابله با گردوغبار هم قرار گرفته، سهم منابع داخلی گردوغبار 49.85 و سهم کانون های خارجی را 50.15 درصد دانسته است.
اقدامات انجام شده چیست؟
واقعیت امر، چنین است که تاکنون اقداماتی در خصوص کنترل گردوغبار از کانون های داخلی و خارجی صورت گرفته اما این موارد هیچ گاه کفاف خیز گردوغبار را نداشته است. اجرای برنامه‌های مقابله با گردوغبار در بیش از 3.3میلیون هکتار، تخصیص بودجه‌ای معادل ۴۶ هزار میلیارد ریال از سال ۱۳۹۲ تا ۱۴۰۲ (۳۷۰ میلیون دلار در ۴ سال) و برگزاری نشست بین المللی گردوغبار در تهران (سال 1402) از جمله مواردی بوده که در کارنامه گردوغباری کشور جای دارد اما این اقدامات تقریبا نزدیک به هیچ است.
چالش ها و موانع پیش روی گردوغبار
اما چالش ها، موانع و قصورها در مقابله با گردوغبار چیست و چرا امروز نه تنها از روزهای گردوغبار کاسته نشده بلکه تعداد این روزها رو به افزایش نیز است. این موارد با عنوان چالش های 14 گانه در گزارش مرکز پژوهش های مجلس تصریح شده است:
1- تغییرات اقلیمی.2- توزیع نامتوازن و ناپایداری در تأمین منابع مالی.
 3- کمبود زیرساخت‌های فنی لازم. 4- تجهیز نشدن ۳۱ استان کشور به سامانه جامع هشدار سریع با دقت بالا. 5- نقص در اجرای قوانین بالادستی.6- نداشتن توجه لازم به فرسودگی شبکه توزیع و انتقال شبکه برق کشور.7- مدیریت ناپایدار منابع آب در صنعت و کشاورزی.8- رعایت نشدن کامل حقابه های زیست‌محیطی تالاب‌های داخلی و خارجی.9- تعارض منافع میان اقدامات لازم با معیشت مردم و مأموریت ذاتی دستگاه‌ها.10. ناهماهنگی دستگاه‌ها.11-وجود چالش‌های فرامرزی.12- انجام نشدن مطالعات کافی و مستندسازی درس‌آموخته‌ها.13- بهره‌ نگرفتن کامل از ظرفیت مراکز دانشگاهی و راهکارهای فناورانه.14- استفاده نکردن کامل از ظرفیت دستگاه‌های فرهنگی کشور و رسانه ها