نقشه جدید روس‌ها چیست؟

بهرام امیراحمدیان: اطلاعات/ در اواخر ماه اکتبر، کشورهای عضو بریکس برای برگزاری اجلاس سالانه خود در شهر کازان، پایتخت جمهوری مسلمان نشین تاتارستان فدراسیون روسیه در ساحل رود ولگا،مهمان ولادیمیر پوتین خواهند بود. در دیدار دکتر پزشکیان با پوتین در جشن بزرگداشت مختومقلی فراغی شاعر ترکمن(مدفون در ایران) در عشق آباد پایتخت جمهوری ترکمنستان، رئیس جمهور برای شرکت در اجلاس بریکس دعوت شده است. این نخستین سفر رئیس جمهور پزشکیان به روسیه است. تصور می رود در دیدار دو رئیس جمهور با هم در کازان مسائل فیمابین بویژه بحران قفقاز با یکدیگر گفت و گو داشته باشند.

سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران بهبود روابط با کشورهای منطقه بویژه کشورهای مسلمان است. با وجود ادامه جنگ روسیه علیه اوکراین و اعلام جرم دادگاه بین المللی جنایات جنگی علیه ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه همچنان در عرصه منطقه اوراسیا از چین تا آسیای مرکزی و قفقاز در رفت و آمد و دیدارهای رسمی است.

نام این گروه از پنج عضو اول آن - برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی - گرفته شده است، اما اکنون شامل مصر، اتیوپی، ایران و امارات متحده عربی شده است. عربستان سعودی نیز در فعالیت های این گروه شرکت می کند، اما به طور رسمی به این گروه نپیوسته است.

این ۱۰ کشور روی هم رفته ۳۵.۶ درصد از تولید ناخالص داخلی جهانی را از نظر برابری قدرت خرید (بیش از ۳۰.۳ درصد گروه هفت) و ۴۵ درصد از جمعیت جهان را تشکیل می دهند(G-۷ کمتر از ۱۰ درصد را نشان می دهد). در سال های آینده، بریکس احتمالا بیشتر گسترش خواهد یافت و بیش از ۴۰ کشور از جمله قدرت های نوظهور مانند اندونزی علاقه خود را برای پیوستن به آن ابراز می کنند.از زمان تأسیس این گروه، ۱۵ سال پیش، شماری از تحلیلگران غربی انحلال آن را پیش بینی کرده بودند. یکی از مهمترین دلایل، تفاوت زیاد اعضا از یکدیگر بودند، زیرا غالبا در مورد مسائل مختلف با هم اختلاف داشتند و دیگر اینکه در سراسر جهان(از جنوب آفریقا-آفریقای جنوبی تا آمریکای جنوبی- برزیل)، روسیه، چین و هند سه قدرت نظامی و اقتصادی و جمعیتی(چین و هند-هر یک با بیش از ۳/۱ میلیارد جمعیت) پراکنده بودند. از اینرو تصور بر این بود که این بلوک اقتصادی شکل نگیرد.

 اما بریکس دوام آورده است. حتی پس از زلزله ژئوپلیتیکی جهانی ناشی از تهاجم روسیه به اوکراین و تعمیق تنش ها بین چین و ایالات متحده در سال های اخیر، علاقه به پیوستن به بریکس فقط افزایش یافته است و بسیاری از کشورهای در حال توسعه این گروه را وسیله ای مفید برای هدایت سال های آینده می دانند.نظم جهانی در حال تجربه یک تغییر پارادایم است زیرا قدرت های مالی از غرب به شرق می چرخند. بریکس -پلاسکه اکنون یک اتحاد ۹ عضوی است، ۴۰ درصد از  تولید و صادرات نفت خام را به خود اختصاص داده است. آنها اکنون از نظر تجارت، برابری قدرت خرید و تولید ناخالص داخلی قوی تر از هر زمان دیگری هستند.

 بریکس یک نظم جهانی جدید در حال پیشرفت است که به دنبال تضعیف قدرت های غربی است.اولین هدف این است که دلار آمریکا را از وضعیت ارز ذخیره جهان پایین بیاورد و آن را با ارزهای محلی جایگزین کند. اقتصادهای نوظهور به طور سیستماتیک تحت فشار قرار دارند تا دلار آمریکا را برای تامین کسری بودجه آمریکا تحمل کنند. در عوض، اقتصادهای بومی آنها قادر به بدست آوردن مازاد نیستند زیرا دلار آمریکا مانع آن است. پایان دادن به وابستگی به دلار آمریکا و پیش راندن ارزهای محلی برای تجارت، دستور کار اصلی بریکس برای ورود به نظم نوین جهانی است. بریکس به عنوان یک سازمان منطقه ای نوظهور با چالشهایی هم روبروست. 

برخی از اعضای آن  و در راس همه چین و روسیه، می خواهند این گروه را در برابر غرب و نظم جهانی ایجاد شده توسط ایالات متحده قرار دهند. در حالی که روسیه به دشمنی با غرب برخاسته، چین روابط عمیق تجاری و اقتصادی با غرب دارد. چین با دو عامل مهم واردات انرژی و مواد خام و صادرات کالاهای صنعتی و مصرفی برای همراهی با روسیه در رویارویی با غرب با چالش روبروست.

چین بیشترین مبادلات تجاری را با دو حوزه پولی دلار آمریکا و یورو اتحادیه اروپا دارد که مهمترین شرکای تجاری آن را تشکیل می دهند. چین در ابر پروژه «ابتکار کمربند و راه» بدنبال بیشترین تعامل با آسیا و آفریقاست و سرمایه گذاری هنگفت در کشورهای طرف همکاری تمایلی به خصومت با غرب ندارند. در حالی که روسیه در ساختارهایی برای سازمانهای همکاری منطقه ای بیشتر بدنبال رویارویی با غرب است و در نظر دارد

طرح«دربرگیری»(containment) ایالات متحده و ناتو در دوره جنگ سرد را که اکنون به دور روسیه کشیده شده است، خنثی کند. با این وجود روسیه در سازمان‌هایی مانند شانگهای در کنار چین و هند و ایران، و اتحادیه اقتصادی اوراسیا(بدون حضور چین و هند) توانایی تاثیر گذاری بر روند نظم موجود بین المللی را ندارد، زیرا خود به عنوان عضو دائم شورای امنیت نتوانسته است نسبت به کاهش درگیری ها و تنشها در محیط بین الملل به ایفای نقش بپردازد.

روابط روسیه با چین و هند عضو بریکس به رژیم اجازه داده است تا کارزار تحریم های غرب را پشت سر بگذارد. اما تحریم های ایالات متحده علیه روسیه همچنان بر کشورهایی که قصد مجازات کرملین را برای جنگ در اوکراین ندارند، تأثیر می گذارد. به عنوان مثال، فشار ایالات متحده بسیاری از بانک های چینی را مجبور کرد تا امسال به معاملات با همتایان روسی خود پایان دهند و در نتیجه طرح های پرداخت را مختل کرده و هزینه های تراکنش را برای واردکنندگان روسی افزایش داده است.

مسکو از اینکه متوجه شد جعبه ابزار واشنگتن نه تنها بر پرداخت ها به دلار آمریکا بلکه حتی بر پرداخت های یوان چین نیز تأثیر می گذارد، دچار مشکل شد. این محدودیت های تنبیهی در مورد بانک توسعه ملی نیز اعمال می شود، که روسیه امیدوار بود به عنوان منبع مالی عمل کند زیرا تحریم های غرب راه های دیگر را مسدود کرده است، اما بانک بریکس همه پروژه ها را در روسیه مسدود کرده است.

مهمترین عاملی که روسیه در اهداف خود در عضویت و فعالیت در بریکس دنبال می کند، مبارزه با سیطره دلار آمریکا در جهان است که روسیه را تحت تاثیر قرار داده است. مطرح کردن جایگزینی پولی به غیر از دلار برای مبادلات جهانی از مبادلات تجاری با ارزهای ملی مطرح شده است و موفقیت‌هایی کسب کرده است ولی این بدان معنی نیست که کشورهای عضو بریکس مبادلات تجاری و بانکی خود را با حوزه دلار قطع خواهند کرد.

به تازگی هند یک عضو قدرتمند بریکس بعد از چین، تأیید کرده است که در بحبوحه دستور کار دلارزدایی که چشم انداز مالی جهانی را در بر گرفته است، دلار آمریکا را هدف قرار نخواهد داد. هند تصریح کرد که هیچ برنامه ای برای پایان دادن به وابستگی به دلار آمریکا ندارد و از این ارز برای تجارت و معاملات استفاده خواهد کرد که در آن شکل پرداخت ضروری است.