رزمایش دریایی آیونز ۲۰۲۴؛ مقابله با چالش‌های امنیتی

رزمایش مرکب دریایی آیونز ۲۰۲۴ با حضور ایران، روسیه و عمان در روزهای ۲۸ و ۲۹ مهر به میزبانی ایران و در منطقه شمال اقیانوس هند برگزار شد. عربستان سعودی، هندوستان، تایلند، پاکستان، قطر و بنگلادش نیز به عنوان ناظر در این رزمایش حضور داشتند.

در این رژه، یگان‌های شناوری ارتش جمهوری اسلامی ایران و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی شامل ناوشکن‌های جماران، البرز و ناوهای موشک‌انداز زره، شناور شهید سلیمانی، شناورهای الماس و همچنین شناور مبشر از کشور عمان و شناور مرکوری روسیه حضور داشتند و سناریوهای مختلفی از جمله کنترل حریق، عملیات جست‌وجو و نجات و مهار لکه نفتی در این رزمایش اجرا شد.

هدف اصلی این رزمایش ایجاد هماهنگی کشورها برای مقابله با چالش‌های امنیتی و زیست‌محیطی در این منطقه بود.

امیر تاج‌الدینی سخنگوی رزمایش مرکب دریایی آیونز  ۲۰۲۴ درباره این رزمایش، اظهار کرد: «مهمترین هدف رزمایش ایجاد هماهنگی و هم افزایی بین کشورهای حاشیه اقیانوس هند و کشورهایی است که در منطقه حضورشان برای ارتقای امنیت و مبارزه با چالش‌های امنیتی، موثر است. امیداوریم با همراهی کشورها، اقدامات بشردوستانه را بیش از پیش در پهنه دریا شاهد باشیم و با آلودگی های زیست محیطی مبارزه کنیم. این رزمایش بر اساس چالش‌های امنیتی منطقه شمال اقیانوس هند برنامه‌ریزی شد. برخی چالش‌ها در اقیانوس هند داشتیم، اما با توانمندی نیروی دریایی ارتش و سپاه در دریای عمان، تنگه هرمز، خلیج فارس و جزایر سه‌گانه ما حادثه امنیتی نداشته‌ایم، اما اهمیت این منطقه ضرورت ایجاد می‌کرد که یک رزمایش مرکب برنامه‌ریزی می‌کردیم که کشورها را حول چالش‌های امنیتی و اقدامات بشردوستانه هماهنگ کنیم.»

امیر دریادار شهرام ایرانی فرمانده نیروی دریایی ارتش نیز درباره اهمیت این رزمایش گفت: «عده ای همواره تلاش کرده اند که منطقه شمال اقیانوس هند که بیشتر تبادل دریایی در آن رخ می دهد را یک منطقه ناامن جلوه دهند....این رزمایش بزرگ و مهم که توسط نیروهای دریایی حاشیه اقیانوس هند برگزار شد، نشان می‌دهد که کشورهای این منطقه با همکاری و همراهی هم، توان تامین امنیت خطوط مواصلاتی دریایی و تجارت دریایی را دارند و هیچ نیازی به حضور نیروهای غیرموجه وجود ندارد و نیروهای دریایی حاشیه اقیانوس هند با همکاری هم امنیت خطوط مواصلاتی دریایی و اقتصاد را تامین می‌کنند و دریانوردان و تجار می‌توانند به کار خود بپردازند.»

چرایی آغاز چالش‌های امنیتی در شمال اقیانوس هند

شمال اقیانوس هند، تنگه باب‌المندب، خلیج عدن و دریای سرخ اهمیت زیادی در ترانزیت دریایی دارد. نزدیک به ۵۰ درصد از حمل و نقل کانتینرها و ۷۰ درصد از کل نفت جهان در شمال اقیانوس هند جابه‌جا می‌شود. ارزش سالانه تجارت بین‌المللی از طریق خطوط دریایی اقیانوس هند بیش از ۱ تریلیون دلار است. ۷۱ درصد از ذخایر نفت و ۶۹ درصد از ذخایر گاز جهان در این منطقه قرار دارد. یک سوم تجارت جهانی دریایی در همین منطقه انجام می شود.

با این حال با ایجاد ناآرامی و بی‌ثباتی در سودان، پدیده جدیدی به اسم دزدی دریایی در مناطق دریای سرخ، خلیج عدن، تنگه باب‌المندب و حتی اقیانوس هند ایجاد شد. برخی نظامیان جداشده از ارتش سومالی به دزدان دریایی پیوسته و توان آنها را برای ربودن کشتی‌های تجاری کشورهای مختلف افزایش دادند. از سال ۸۴ به بعد این منطقه شاهد افزایش دزدی دریایی بود و امنیت کشتی‌های تجاری به خطر افتاده بود. به جز سرقت کشتی های تجاری و نفتکش‌ها، دزدان دریایی لنج‌ها  را هم ربوده و صیادان را گروگان می‌گرفتند.

به همین دلیل نیروی دریایی ارتش کشورمان از سال ۸۷ وارد این منطقه شد تا از امنیت کشتی‌های تجاری کشورمان حراست کنند. نیروی دریایی ارتش در این مدت بارها با دزدان دریایی درگیر شد و کشتی‌های کشورمان و سایر کشورها را نجات داد. امیر دریاردار حبیب‌الله سیاری معاون هماهنگ‌کننده ارتش گفته است که «از سال ۱۳۸۷ تا ۱۴۰۱  نزدیک به پنج هزار کشتی تجاری و نفتکش با حضور فیزیکی نیروی دریایی در منطقه در قالب تیم‌های اسکورت و حافظ کشتی‌ها و نیز ناوشکن‌ها در منطقه محافظت شده و در مقابل دزدان دریایی ایستادگی کردند و کشتی‌ها به سلامت از منطقه عبور داده شدند.»

درگیری نیروی دریایی با دزدان دریایی

از سال ۸۷ تاکنون ۹۸ ناوگروه نیروی دریایی به منطقه ذکر شده اعزام شده‌اند و بارها با دزدان دریایی درگیر شده است. در این سال‌ها نیروی دریایی سایر کشورها هم درگیری‌های متعددی با دزدان دریایی داشتند. نیروی دریایی کشورهای منطقه در آزادسازی و نجات نفتکش‌ها با یکدیگر همکاری دارند و وقتی یک کشتی تجاری یا نفتکش تقاضای کمک می‌کند، نزدیک‌ترین ناوگروه هر کشوری سریعا خود را به آن کشتی می‌رساند و با دزدان دریایی درگیر می‌شود.
 
یکی از معروف‌ترین عملیات‌های نجات نیروی دریایی در سال ۹۱ رخ داد. در آن سال کشتی تجاری ایران به نام «اگلانتین» با ۲۲ خدمه پس از بارگیری شکر از برزیل به طرف ایران در حرکت بوده که توسط دزدان دریایی سومالی ربوده شد. «گراد» فرمانده این دزدان دریایی یک نظامی اخراجی ارتش سومالی بود و اطلاعات نظامی فوق‌العاده‌ای داشت و توانسته بود تا ان مقطع، ۳۷ کشتی را بربایدT اما نیروی دریایی با تعقیب کشتی ربوده شده ایرانی، قبل از ورود آن به آب های سومالی توانست آن را پس بگیرد. اما پس گرفتن این کشتی ساده نبود و نیروی دریای پس از درگیری با دزدان دریایی، موفق شد به «اگلانتین» ورود کند و هفت نفر از دزدان دریایی را دستگیر و  خدمه کشتی را آزاد کند.

هشدار مرکز امنیت دریایی درباره سواحل سومالی

مرکز امنیتی دریایی اعلام کرد در سال ۲۰۲۳، ۴۷ حمله دزددان دریایی در اطراف باب المندب و در سواحل هند ثبت شده است. البته با توجه به هدف قرار دادن کشتی‌های مرتبط با رژیم صهیونیستی و همچنین آمریکا و انگلیس توسط یمن در حمایت از مردم فلسطین، برخی کشتی‌ها مجبور شده‌اند که از غرب آفریقا عبور کنند که برخی از آن کشتی‌ها آنجا در خلیج گینه (واقع در غزب قاره آفریقا) در دام دزدان دریایی افتاده‌اند. آرسنیو دومینگز، دبیرکل سازمان بین‌المللی دریانوردی، در پی دزدیده شدن کشتی‌ها در خلیج گینه و سواحلی سومالی، به شرکت‌های کشتیرانی هشدار داد مراقب دزدی دریایی باشند. وی از این شرکت‌ها خواست به سطوح امنیتی سختگیرانه بحران دزدی دریایی قبلی برگردند.

امیر دریادار شهرام ایرانی فرمانده نیروی دریایی ارتش درباره پدیده دزدی دریایی در خلیج عدن و رویکرد این نیرو در مقابله با آن گفت: «خلیج عدن از حیث حضور قایق‌های دزدان و تروریسم دریایی، آلوده و خطرآلود است و ما سعی داریم با حفظ توان خودی، وقتی عزیزان مورد تهدید واقع می‌شوند، به‌موقع در صحنه حضور یابیم. در این شرایط عمدتاً تلاش داریم این قایق‌ها را از منطقه دور کنیم و به حفظ امنیت دست یابیم؛ دیدگاه ما تقابل‌های انهدامی نیست؛ مگر اینکه آن‌ها به تذکر ما گوش نکرده و رفتار و حرکت‌هایی که از سوی ناوگروه می‌بینند را مورد توجه قرار ندهند.»

همگرایی کشورهای منطقه برای مقابله با چالش‌های امنیتی

وقوع همین حوادث برای کشتی‌های تجاری کشورهای مختلف در منطقه شمال اقیانوس هند، خلیج عدن و دریای سرخ، کشورهای منطقه و برخی کشورهای فرامنطقه‌ای را بر آن داشت تا به همکاری با یکدیگر، چالش‌های امنیتی را به حداقل برسانند. بر همین اساس هم گردهمایی نیروهای دریایی کشورهای حاشیه اقیانوس هند از سال ۲۰۰۸ به ابتکار نیروی دریایی هندوستان آغاز شده که هدف آن افزایش همکاری‌های دریایی برای مقابله با چالش‌های امنیتی غیرسنتی و سازمان یافته بود. رزمایش دریایی مرکب آیونز هم بر همین اساس برگزار شد. البته هدف دیگر این رزمایش هم آمادگی برای مقابله با آلودگی زیست‌محیطی در این منطقه است. دیگر هدف این رزمایش اعلام این پیام مهم است که برای تامین امنیت این منطقه، نیازی به کشورهایی که نفعی از همراهی و همکاری کشورهای منطقه نمی‌برند، نیست./ایسنا