کبریت‌های ۱۰۳ساله توکلی

مجید حسین‌زاده- روزنامه خراسان/کبریت توکلی به‌عنوان اولین کبریت ثبت‌شده‌ ایرانی در سال ۱۲۹۷ شمسی توسط تقی توکلی در شهر تبریز واقع در استان آذربایجان شرقی پایه‌گذاری شد. تقی توکلی که با تولید کبریت در قفقاز آشنا شده بود، پس از مهاجرت به شهر تبریز و در سال ۱۲۹۷ شمسی، اولین کارگاه و کارخانه تولید کبریت را راه‌اندازی کرد. در آن زمان کبریت‌ها دست‌ساز بودند و هنوز فناوری و ماشین‌آلات کبریت‌سازی وارد کشور ایران نشده بود. جالب است بدانید او پس از این اتفاق به تقی کبریت‌ساز «توکلی» مشهور شد. در ادامه از تاریخچه این محصول بی‌خطر اما پرخاطره گفتیم و همچنین مقایسه‌ای بین قدمت آن با بعضی از کشورهای منطقه داشتیم که به نصف آن هم نمی‌رسند.

اشتغال‌زایی برای ۸۰۰نفر در قدم اول
در شهریور سال ۱۳۲۰ شمسی، ۸۰۰ کارگر در کارخانه توکلی مشغول فعالیت بودند. تولید در آن زمان به‌صورت دستی انجام می شد. نصف کارگران این کارخانه در آن زمان خانم‌ها بودند. پس از گذشت مدتی، تقی توکلی برای خرید ماشین آلات به چند کشور از جمله کشور آلمان سفر کرد. او در نهایت توانست ماشین آلات به روز و مدرن کبریت سازی را به ایران وارد و در سال ۱۳۲۵ شمسی، کارخانه جدید کبریت‌سازی توکلی را راه اندازی کند. «تقی توکلی» به‌عنوان صاحب اولین کارگاه و کارخانه تولید کبریت کشور در سال ۱۳۳۷ شمسی درگذشت. با فوت او، پسرش یعنی محمدتقی توکلی که متولد سال ۱۳۱۰ شمسی و دانش آموخته رشته مهندسی مکانیک از ایالت میشیگان آمریکا بود، هدایت کارخانه کبریت‌سازی توکلی را بر عهده گرفت. او هم توانست با تلاش و پشتکار خود، کارخانه را بیش از پیش توسعه دهد.
از اولین کارخانه کابینت‌سازی تا ماشین‌سازی
شاید جالب باشد که بدانید اولین کارخانه کابینت سازی در ایران، در شهر تبریز و توسط محمدتقی توکلی راه‌اندازی شد. «محمدتقی توکلی» در سال ۱۳۴۲ شمسی به این فکر افتاد که با دورریز چوب‌‌های کارخانه کبریت سازی، کار متفاوتی را به انجام رساند و همین اتفاق سبب شد تا اولین کارخانه نئوپان سازی(با وارد کردن تکنولوژی و ماشین‌آلات مورد نیاز از کشور آلمان) و سپس اولین کارخانه کابینت‌سازی در ایران را پایه‌گذاری کند. در آن زمان از کابینت‌های آهنی استفاده می‌شد. یکی از نوآوری‌های مهم در کارخانه نئوپان‌سازی، تولید محصولی به نام فورمیکا بود! محصولی که با کشیدن آن روی نئوپان، از نفوذ آب و خوردگی جلوگیری می کرد. محمدتقی توکلی فردی خلاق و بسیار پُر ایده بود. او علاوه بر توسعه کارخانه کبریت سازی و افزایش تولید و صادرات، راه اندازی واحدهای جدیدی را هم در سر می‌پروراند؛ ایده‌هایی که تحولات مهمی را نه تنها در کارخانه کبریت سازی توکلی که حتی در صنعت ایران ایجاد کرد. او در سال ۱۳۴۷ شمسی به فکر راه‌اندازی کارخانه ماشین‌‌سازی در شهر تبریز افتاد. چندی بعد وی این ایده را با مسئولان وقت سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران در میان گذاشت و در نهایت با تلاش‌های بسیار او، کارخانه ماشین‌ سازی در شهر تبریز با همکاری چکسلواکی راه اندازی شد. به اعتقاد بسیاری از فعالان اقتصادی و صنعتی، تاسیس کارخانه ماشین‌سازی تبریز از سوی محمد تقی توکلی به عنوان یکی از نقاط عطفی به شمار می آید که باعث شد تا شهر تبریز و استان آذربایجان‌شرقی به یکی از مهم‌ترین قطب‌های صنعتی ایران تبدیل شود.
بزرگ‌ترین تولیدکننده کبریت در جهان
با پیروزی انقلاب اسلامی ایران در سال ۱۳۵۷ شمسی، کارخانه ماشین سازی تبریز مصادره شد. همچنین کارخانه کبریت‌سازی توکلی هم برای مدتی تعطیل شد اما چندی بعد اعضای خانواده توکلی دیگر بار به فکر راه‌اندازی کارخانه پدری خود افتادند. محمدتقی توکلی در ۱۸ دی ماه سال ۱۳۹۷ شمسی به علت کهولت سن در ۸۷ سالگی در شهر تبریز درگذشت. شایان ذکر است شرکت کبریت سازی توکلی به صورت خانوادگی اداره می شود؛ و مدیر فعلی این کارخانه قدیمی و صاحب نام، حسینعلی توکلی است. بی‌شک جالب است بدانید کارخانه کبریت‌سازی توکلی با تولید سالانه ۱۰ میلیارد جعبه کبریت، به عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده کبریت در جهان شناخته می‌شود.
بازار کبریت نابود نمی‌شود
درباره آخرین وضعیت کبریت توکلی باید بدانید که کارخانه دایر است اما تولید آن به یک چهارم کاهش یافته است. مرحوم توکلی در این باره گفته بود: «به هر حال کبریت رفتنی است. به همین علت من ۶ تا کارخانه دیگر در کنار کبریت‌سازی دایر کرده بودم. کبریت ضعیف می‌شود اما از بین نمی‌رود. ولی مسلما دیگر نمی‌تواند ۱۰۰۰ تا کارگر را کار بدهد یا سه میلیون قوطی بسازد».
مقایسه پربازدید قدمت این کبریت با کشورهای منطقه
​​​​​​​در چند روز اخیر، ماجرای مقایسه قدمت کبریت توکلی که تبدیل به یک محصول نوستالژی برای ما ایرانی‌ها شده، با کشورهای حوزه خلیج فارس پربازدید شده است. جالب است بدانید کبریت توکلی با ۱۰۳ سال سن، ۲ برابر کشورهایی مانند امارات، قطر و بحرین قدمت دارد. قدمت امارات ۵۳ سال، بحرین ۵۳ سال، عربستان ۹۲ سال، عمان ۷۳ سال، قطر ۵۳  سال کمتر از سن تولد کبریت توکلی هستند.