آوازه جهانی سلول های بنیادی ایران

صادق غفوریان-روزنامه خراسان/پیشرفت در سلول های بنیادی، امروز از افتخارات علمی و فناورانه علوم پزشکی ایران به شمار می آید؛ ما اکنون کشور نخست منطقه و در شمار کشورهای برتر جهان و دارای محصول در سلول های بنیادی هستیم. رئیس سازمان غذا و دارو، دو روز قبل اعلام کرد، «ایران جزو پنج کشور برتر در تولید محصولات سلول‌درمانی است.» ما در این گزارش، به ابعاد حضور ایران در حوزه سلول های بنیادی می پردازیم، از زنده یاد دکتر سعید کاظمی آشتیانی موسس پژوهشگاه رویان یاد می کنیم و البته برای کسب اطلاعات بیشتر در این زمینه با افتخار به سراغ دکتر مسعود وثوق مدیر پژوهشی پزشکی بازساختی پژوهشگاه رویان رفتیم. بی شک برای ما یک فرصت مغتنم است که با یکی از دانشمندان مطرح سلول های بنیادی ایران و دارای جایگاه جهانی در این علم همکلام شدیم.

سلول های بنیادی چیست؟
شاید در ابتدای این گزارش، این پرسش به میان آید که اساسا سلول های بنیادی چیست و به چه کار می آید؟ در پاسخ و به زبان ساده باید گفت، سلول بنیادی تنها سلول‌هایی در بدن هستند که می‌توانند انواع سلول‌های مختلف از جمله سلول‌های خونی، استخوانی و ماهیچه را بسازند. آنها همچنین بافت آسیب‌دیده را ترمیم می‌کنند. محققان پزشکی بر این باورند که سلول های بنیادی پتانسیل درمان بسیاری از بیماری‌ها را دارند.
سلول های بنیادی در ایران؛ از پژوهش تا درمان
اما سلول های بنیادی در ایران بیشتر با پژوهشگاه رویان که سال ۱۳۷۰ توسط زنده یاد دکتر سعید کاظمی آشتیانی و همکارانش، تاسیس شد، شناخته می شود. امروز این پژوهشگاه فعالیت‌های پژوهشی و آموزشی و نیز درمانی خود را در قالب سه پژوهشکده و سه مرکز خدمات تخصصی (مرکز فوق تخصصی درمان ناباروری، مرکز سلول درمانی و کلینیک دیابت) با راهبرد از علم تا کاربرد انجام می‌دهد.
پژوهشکده زیست‌شناسی و فناوری سلول‌های بنیادی رویان: این پژوهشکده در زمینه طب پیوند با شناخت مبانی پایه زیست‌شناسی سلول‌های بنیادی، توسعه تحقیقات ترجمانی سلول‌های بنیادی روی حیوانات آزمایشگاهی و انجام کارآزمایی‌های بالینی فعالیت دارد. این پژوهشکده شامل گروه‌های پژوهشی سلول‌های بنیادی و زیست‌شناسی تکوینی، فناوری نانو و زیست مواد، زیست پزشکی ترمیمی و سلول درمانی و زیست‌شناسی سامانه‌های مولکولی است.
پژوهشکده پزشکی تولید مثل رویان:  این پژوهشکده در زمینه افزایش میزان باروری، سلامت جنین و بهبود سلامت جامعه از طریق تحقیق و درمان ناباروری در حوزه‌های مختلف تولیدمثل فعالیت دارد. این پژوهشکده شامل گروه‌های پژوهشی ژنتیک تولید مثل، جنین شناسی، اپیدمیولوژی و سلامت باروری، اندوکرینولوژی و ناباروری زنان، آندرولوژی و تصویربرداری تولید مثل است.
پژوهشکده زیست فناوری: این پژوهشکده در زمینه تولید دام و محصولات وابسته مرتبط با زیست‌فناوری آن فعالیت دارد. پژوهشکده شامل گروه‌های پژوهشی مهندسی ژنتیک، زیست‌شناسی سلول جنسی و گروه زیست فناوری است.
۸ مرکز تشخیصی و درمانی از فرایند پژوهش
جالب است بدانیم که حوزه سلول درمانی پژوهشگاه رویان تنها در «تولید علم» خلاصه نشده و به عرصه اجرایی، کاربردی، درمانی و تجاری سازی هم ورود جدی کرده است. در حال حاضر ۸ مرکز ذیل این پژوهشگاه در بخش های درمانی و تشخیصی فعالیت دارند از جمله مرکز فوق تخصصی درمان ناباروری، مرکز سلول درمانی، مرکز دیابت، چاقی و متابولیسم و البته مرکز جامع ژنتیک که مردادماه در تهران افتتاح شد. این مرکز که دارای پیشرفته ترین تجهیزات درمانی و تشخیصی ژنتیک است، برپایه دو محور تشخیصی و تحقیقاتی در زمینه‌های ژنتیک، زیست ‌فناوری، روش‌های نوین درمانی بر پایه ژن و مطالعات عملکردی فعالیت دارد.
بدون شک اول منطقه ایم
به طور قطع برایمان سوالاتی از جایگاه منطقه ای و جهانی سلول های بنیادی ایران پدید می آید. ما برای یافتن پاسخ ها به سراغ دکتر مسعود وثوق از مطرح ترین دانشمندان سلول های بنیادی ایران و دارای جایگاه جهانی رفتیم. او که اکنون مدیر پژوهشی پزشکی بازساختی پژوهشگاه رویان است، می گوید: ما در دانش سلول های بنیادی و پزشکی بالینی در منطقه پیشرو و پیشگام هستیم. ما از ۲۰سال قبل، سلول های بنیادی را به طور جدی آغاز کردیم ودر تمامی این سال ها پیشگام بوده ایم البته در حدود یک دهه قبل برخی کشورهای منطقه نیز به این عرصه ورود کرده و رشد و پیشرفت های خوبی هم داشته اند. شاید بتوان گفت، رشد و سرعت ما در برخی حوزه های سلول های بنیادی کمی با کندی همراه شده است. در عین حال همان طور که اشاره کردم ما در منطقه همچنان پیشگام و کشوری هستیم که موفق به تجاری سازی دانشمان در حوزه محصولات پزشکی بازساختی شده ایم و اکنون صاحب یک محصول بازساختی و دارای  کد IRC(شناسه محصول در سازمان غذاودارو) و سه محصول دارای مجوز فعالیت هستیم.
در تولید علم بی رقیب بودیم
​​​​​​​وثوق درباره حوزه تولید علم سلول های بنیادی نیز به این افتخار و اقتدار ایرانی از سال های قبل اشاره و اظهار می کند: در سال های ۲۰۱۳-۲۰۱۲ در بخش تولید علم سلول های بنیادی در منطقه بی رقیب بودیم اما در سال های اخیر، کشورهای دیگر هم صاحب رشد شدند و در برخی قسمت ها شانه به شانه ما هم حرکت کردند. او در آسیب شناسی این که چرا برای توان ایرانی در سلول های بنیادی رقیب پیدا شد، می افزاید: سرمایه گذاری و تخصیص بودجه های پژوهشی در سلول های بنیادی با نوساناتی همراه شده و این باعث می شود پروژه های تحقیقاتی دچار چالش و کاستی شود. عامل دیگر هم مهاجرت بخشی از نخبگان است که به هر روی در کندی فرایند پژوهش های سلول های بنیادی بی تاثیر نبوده است.
این دانشمند سلول های بنیادی راهکار ارائه می دهد: ما می توانیم با ایجاد زیرساخت های مناسب همچون پژوهشگاه ها، تزریق بودجه های لازم پژوهشی و دلگرم کردن محققان به جایگاه بی رقیب یک دهه خودمان برسیم.
در نیروی انسانی کیفی کم نظیریم
دکتر وثوق، در این باره خاطرنشان می کند که کشور ما هم از نظر کمی و هم از جهت کیفی دارای نیروی انسانی برتری نسبت به کشورهای منطقه است و دیگران در این حوزه توان رقابت با ما را به هیچ عنوان ندارند.
سلول های بنیادی و درمان بیماران
از دکتر وثوق درباره میزان ورود سلول های بنیادی به درمان بیماری ها می پرسم که پاسخ می دهد: در حال حاضر ما برای بیماری ویتیلیگو (پیسی) سلول درمانی را به صورت ارائه خدمات داریم و برای بیماری های صعب العلاج نیز اقداماتی صورت گرفته است. همچنین برای زخم های مزمن که دیر بهبود می یابد، محصولی را ایجاد کردیم که در ترمیم و تسهیل زخم بسیار کمک کننده است.