نخستین روایت ایرانی از تسخیر لانه جاسوسی

گروه ادب و هنر-روزنامه خراسان/ «ایستگاه خیابان روزولت» نام کتابی در گونه مستندنگاری به قلم محمد محبوبی است که انتشارات مطالعات سیاسی امسال روانه نمایشگاه کتاب تهران کرد. این کتاب، نخستین اثر روایی و تحلیلی ایرانی درباره واقعه تسخیر لانه جاسوسی آمریکا در ۱۳ آبان ماه سال ۱۳۵۸ است. در بخشی از مقدمه کتاب «ایستگاه خیابان روزولت» می‌خوانیم: «نام کتاب گویای آن است که نمایندگی سیاسی آمریکا در تهران که در امتداد خیابان شهید مفتح (روزولت سابق) قرار داشت، بیش از آن که یک سفارتخانه با مأموریت‌های دیپلماتیک باشد، ایستگاه سازمان سی‌آی‌ای با مأموریت‌های اطلاعاتی و عملیاتی بود. دیگر آن که واقعۀ ۱۳ آبان ۱۳۵۸ یک مقطع حیاتی در سپهر سیاست ایران است و بازیگران و ناظران سیاسی لاجرم باید در این ایستگاه توقف کنند و موضع خود در برابر این رویداد را روشن سازند». در مدت کوتاهی که از انتشار کتاب می‌گذرد، استقبال خوبی از آن شده و رهبر معظم انقلاب نیز آن را مطالعه کرده و بر کتاب تقریظی نوشته‌اند که قرار است امروز ۹ آبان، در آستانه سالگرد ۱۳ آبان رونمایی شود. در ادامه، درباره محتوای کتاب «ایستگاه خیابان روزولت» و روایتی از چگونگی نگارش آن را می‌خوانید.
مستندنگاریِ تسخیر سفارت آمریکا در تهران
محمد محبوبی، نویسنده کتاب «ایستگاه خیابان روزولت» دکترای علوم سیاسی از دانشگاه تهران است. او در صفحه شخصی‌اش درباره نگارش کتاب این‌طور نوشته‌است: «به جرئت می‌توان تصرف سفارت آمریکا و بسترها و پیامدهایش را یکی از مناطق محروم تاریخ‌نگاری ایران معاصر دانست؛ چراکه نزدیک به تمام آثار موجود در این موضوع، کتاب‌ها و مقالات ترجمه‌شده از منابع آمریکایی است که می‌کوشند روایت آمریکایی از این واقعه را تثبیت کنند. اغلب این آثار بر گزارش‌های خبرگزاری‌ها و مطبوعات غربی تکیه دارند و استناد به مدارک و اسناد کمتر به چشم می‌خورد. وضعیت تاریخ شفاهی هم به همین شکل است؛ چندده کتاب از خاطرات گروگان‌ها و مقامات آمریکایی به ثبت رسیده و ترجمه شده اما شمار خاطرات دانشجویان مسلمان پیرو خط امام و مقامات وقت ایرانی شاید به انگشتان یک دست هم نرسد. کتاب «ایستگاه خیابان روزولت: روایتی مستند از تسخیر سفارت آمریکا در تهران» را می‌توان نخستین اثر روایی و تحلیلی ایرانی درباره این واقعه دانست. علاوه بر اسناد آمریکا، بریتانیا، کانادا، استرالیا و سازمان ملل، برای نخستین بار سندهای ایرانی مغفول‌مانده در این اثر منتشر شده است. همچنین به پرسش‌های رایج درباره عملیات تسخیر و پیامدهای داخلی و خارجی آن تا به امروز پرداخته شده است».
«ایستگاه خیابان روزوِلت» چگونه نوشته شد؟
محمدمهدی اسلامی، معاون پژوهشی سابق موسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی در یادداشتی که در رسانه KHAMENEI.IR  منتشر شده، درباره روند نگارش کتاب «ایستگاه خیابان روزولت» نوشته که به بخشی از آن اشاره می‌کنیم:
«تازه چند ماهی بود که در مؤسسه مطالعات و پژوهش های سیاسی مشغول فعالیت شده بودم که رهبر معظم انقلاب در دیدار خود با دانش‌آموزان از این که تاریخ شروع اختلافات ایران و آمریکا را برخی تحریف می‌کنند گله کردند و با اشاره به کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ علیه دولت مصدق گفتند: «آمریکایی‌ها آمدند وسط میدان و در یک کشور مستقل با یک دولتی که دولت ملّی و مردمی هم بود و به آن ها اعتماد هم کرده بود - مصدّق به آمریکایی‌ها اعتماد کرد و چوبش را خورد- آمدند در یک چنین کشوری کودتا کردند و یک رژیم فاسد خبیثِ ظالمِ بی‌رحمی را سرِ کار آوردند».(۱۲/۸/۱۳۹۸) از این سخنرانی، موضوع «تحریف تاریخ» برایم جالب‌تر بود. زیرا به یک دغدغه پرتکرار ایشان تبدیل شده بود اما همه کسانی که وظیفه سازمانی در این خصوص داشتند و شعارهای غلیظ می‌دادند، در عرصه عمل کار چشمگیری نکرده بودند. تا آن جا که چند سال قبل‌تر در آبان ۱۳۹۴، ایشان جوانان را به خواندن اسناد لانه جاسوسی ارجاع دادند. کتبی که در دهه۶۰ منتشر شده بود و برای پژوهش همچنان منابع دست اولی بود، اما خواندن آن ۷۰، ۸۰ جلد از حوصله مخاطب غیرتخصصی خارج بود. همان وقت متوجه شده بودم که بخشی از ریشه این ارجاع، فقدان کتابی است که روایتی مستند در این حوزه ارائه دهد.
در این دغدغه تنها نبودم؛ وقتی در جلسات همفکری صحبت به میان می‌آمد، معلوم بود برخی دیگر از همکاران نیز پیشتر و بیشتر به همین دغدغه‌ها فکر کرده‌اند. در نهایت آقای محبوبی، شانه زیر این بار داد و گفت من حاضرم این کتاب را بنویسم. سابقه کاری او نشان می‌داد خیالمان از همه آن مؤلفه‌هایی که می‌خواستیم راحت خواهد بود. تنها مشکل، که از قضا منطبق بر نیاز ما هم بود، فقدان بخشی از اسناد مورد نیاز بود. نه او اهل تسلیم شدن بود و نه برخی اهل همکاری؛ اگرچه با روحیه جهادی و پشتکار موانع یک به یک برطرف شد و بخشی از اسناد برای اولین‌بار در این کتاب به افکار عمومی عرضه شده است اما سایه این جنگ تا آخرین روز تألیف ادامه یافت. تسلط او به زبان انگلیسی و مهارتش در یافتن اسناد خارجی موجود در پستوهای فضای مجازی، بخشی از کم‌کاری نهادهای موظف به پشتیبانی سندی را جبران کرد. گاه برای رمزگشایی از یک اسم رمز، هفته‌ها به کاوش و تطبیق زیرکانه اسناد پرداخت. معاضدت برخی از همکاران دارای روحیه جهادی هم بی‌تأثیر نبود و به رغم موانع مذکور خروجی کار، بهتر از انتظار شد. کتاب «ایستگاه خیابان روزولت» مملو از نکات نویافته است و دیدن حوادث در بستر زمان آن ها، کتاب را به اعتباری رسانده است که مطمئنم هر خواننده‌ای و با هر سلیقه، از خواندن کتاب رویگردان نخواهد شد».
کتابی جامع، خواندنی و قابل اعتماد
محسن سام، پژوهشگر تاریخ معاصر نیز کتاب «ایستگاه خیابان روزولت» را کتابی جامع، خواندنی و قابل‌اعتماد معرفی می‌کند و در یادداشتی درباره آن نوشته‌است: «نویسنده‌ اثر با داشتن سابقه‌ای طولانی در پژوهش و تتبع موضوعات و اسناد تاریخی و انتشار چندین کتاب در حوزه‌های مختلف امنیتی و سیاسی، از معیارهای خود نیز فراتر رفته و در اثر حاضر، «ایستگاه خیابان روزوِلت» (روایتی مستند از تسخیر سفارت آمریکا در تهران)، جلوه‌ دیگری از توان تحقیقاتی و ذوق تحلیلی خود را به نمایش گذاشته است. این کتاب ۶۰۰صفحه‌ای، ماجرا را از نخستین مراودات دیپلماتیک و کنسولی ایران و آمریکا از عهد قاجار آغاز کرده و تا پایان واقعه‌ تسخیر و پیمان الجزایر روایت می‌کند و این سیر طولانی وقایع، در عین روانی و سرعت مناسب روایت، البته جامع و پرجزئیات است. نویسنده، نمونه‌ یک کار تحقیقیِ با تتبع قابل قبول را ارائه داده است. کم‌بودنِ ارجاع به تاریخ شفاهی در این کتاب، به دلیل پر بودن دست راوی از اسناد و مدارک درجه یک است. افزون بر اسناد لانه و اسناد ساواک و دیگر مراکز امنیتی ایران، اسناد غیرایرانی قابل توجهی از وزارت خارجه و وزارت دفاع آمریکا، اسناد دولتی ایالات متحده، دفتر نخست وزیری بریتانیا و وزارت خارجه انگلستان، کانادا و استرالیا مورد مطالعه و بهره‌برداری قرار گرفته است. این حجم قابل تأملِ منابع دسته اول و تتبع در آن، هم عیار اسنادی کار را بالا برده و هم رسیدن به یک تحلیل همه‌جانبه و روایت دقیق و گام‌به‌گام از ماجرا -با کمترین حلقه‌های مفقود از سیر ماوقع- را میسر کرده است».