۴ سوال اساسی درباره قیمت بنزین

رضا غیاث آبادی - روزنامه خراسان/به تازگی  طی سخنانی که مدیران ارشد دولتی  مطرح کرده اند درباره وضعیت مصرف بنزین و نامناسب بودن قیمت آن نکاتی مطرح شده است. برخی این مطالب را زمینه سازی افزایش قیمت دانسته اند اما سخنگوی دولت به طور شفاف آن را رد کرده است.
موضوع چند مجهولی قیمت بنزین بنابر تجربه ناخوشایند  قبلی  به درست یا غلط با ابعاد وسیع اجتماعی و اقتصادی و حتی سیاسی گره خورده است. وعده ها در هنگام تبلیغات انتخاباتی نیز در خاطره افراد باقی مانده است که در مجموع موجب اضطراب هم در مردم و هم در مسئولان در تصمیم‌گیری این موضوع شده است.
بنابراین برای روشن شدن ابعاد موضوع  به ۴ سوال اصلی در این زمینه می‌پردازیم: 
۱-  آیا قیمت بنزین ارزان است؟ و در عین حال  هزینه حمل و نقل در مجموع با  توجه به  خودروهای موجود  چگونه است؟ 
قیمت بنزین آزاد ایران  معادل ۳ هزار تومان و برابر با حدود ۵ تا ۶ سنت است با فرض میانگین ۱۵ میلیون تومان  درآمد ماهانه می توان حدود ۵هزار لیتر بنزین خرید کرد. در مقابل بر اساس برخی گزارش های بین الملی، اگر میانگین درآمد در دنیا ۲۰۲۳ دلار و قیمت جهانی بنزین حدود ۱.۳ دلار بدانیم با این رقم می توان حدود  ۱۵۵۶ لیتر بنزین خرید کرد؛ بنابراین از یک سو  قیمت بنزین آزاد  به نسبت درآمد در ایران در مقایسه با میانگین جهانی حدود یک سوم ارزان تر است. اما از سویی دیگر  قیمت و کیفیت خودرو و ساختار ضعیف حمل و نقل هزینه حمل و نقل در ایران را بیش از سایر نقاط جهان گران کرده است. لذا در این بخش بهره وری حمل و نقل تا حدود ۳ برابر ضعیف تر به نسبت برخی کشور های موفق در حمل و نقل  است.
۲-  آیا  وضعیت یارانه بنزین به زیان کشور و مردم است؟
 گرچه پاسخ روشن است اما به دلیل استفاده بیشتر طبقات مرفه از بنزین به طور طبیعی سهم یارانه این طبقات بیشتر است. به علاوه به  دلیل تفاوت فاحش قیمت بنزین با کشورهای همسایه  بخشی از یارانه از طریق  قاچاق بنزین سهم  گروه های قاچاقبر و برخی از گروه ها در کشور ها اطراف می شود. این وضعیت در مجموع لطمات  گسترده ای به کشور و طبقات آسیب پذیر زده است. به علاوه شرایط  قیمت، اراده کافی برای اصلاحات ساختاری در بهینه سازی مصرف  را ایجاد نمی کند. بنابراین در یک اقتصاد سالم قیمت فعلی خسارت زیادی ایجاد می کند؛ اما به دلایلی  تغییر قیمت بنزین در کوتاه مدت موجب تحولاتی در اقتصاد  می شود که برخی از گروه های جامعه با در آمد ثابت دچار چالش جدی خواهند شد وبسیاری از خانواده ها با تن رنجور و ناتوان،  توان تطبیق خود با شرایط را ندارند. این موضوع چالشی ترین  و مهم ترین بخش اصلاح قیمت بنزین است.
۳- آیا  افزایش قیمت راهکار اصلی است؟ 
بنا بر نظر کارشناسان اقتصادی در بلند مدت راهی جز تعادل سیال قیمت  به همراه برخی اصلاحات در سایر بخش ها مثل کیفیت خودرو و حمل و نقل عمومی و رشد سطح معیشت خانواده وجود ندارد وگرنه هر چند سال یک بار ناچاریم با یک ابربحران اقتصادی و اجتماعی مواجه شویم .
با این حال در میان مدت باید برای مسئله قاچاق تدابیر دیگری را نیز مد نظر داشت برخی کارشناسان معتقدند تنها با مدیریت مناسب مرزها می توان بخش اصلی خسارات و ناترازی بنزین را حل کرد.
پس مسئله قیمت گرچه عنصر مهمی در کنترل و اصلاح مصرف است اما باید دانست این مسئله تنها راهکار نیست و نیازمند بسته ای از اقدامات است.
۴- پیوست های اجتماعی این موضوع چیست؟ 
اصلاح قیمت بنزین با چالشی مواجه است که حل آن نیازمند پیوست اجتماعی است. فشارهای اقتصادی به طبقاتی از جامعه که آستانه معیشتی آن ها تاب تحمل این موضوع را ندارد موجب تلاطم های جدی خواهد شد بنابراین در کوتاه مدت تغییر قیمت اقدام اول نیست.
در میان مدت تغییر کیفیت خودروهای موجود در مصرف انرژی، توسعه ناوگان حمل و نقل عمومی و اصلاح الگوی زیست پیوست فنی این موضوع است اما تا بخش های مختلف جامعه نسبت به آسیب های ادامه وضعیت موجود و بهره آنان از اصلاح اقناع نشود تغییرات می تواند به بحران تبدیل شود. تورم های مستمر دهه های اخیر تاب آوری جامعه را کاهش داده است و بایدبرای برخی از اقشار و همچنین تورم های سایر اقلام متاثر  از افزایش قیمت چاره‌اندیشی کرد. این بخش نسبت به  منفعت شان از این اصلاح قیمت بنزین ابهام جدی دارند و حتی گاهی نسبت به وعده ها نیز ناامید هستند.
بنابراین آگاهی بخشی، اطلاع رسانی  شفاف و همراهی آحاد ملت در این مساله ملی ضرورت داردتا  جامعه نسبت به تدابیر حمایتی و حفاظتی نیز آگاه و اقناع  شود. 
بنابراین ضمن اینکه تغیرات قیمتی به همراه اصلاحات در بخش حمل و نقل جزو ضرورت‌‌های اقتصادی است اما اطلاع رسانی شفاف، طراحی روش هایی برای جلوگیری از آسیب‌های  آن،کمک گرفتن  از نخبگان، ملموس کردن اقدمات حمایتی و همچنین پیامدهای مثبت تغییر قیمت به ویژه برای  طبقات ضعیف جامعه ضرورتی پیشینی است.