آغاز «هفته ترویج علم» با هدف صلح و توسعه پایدار برای شهروندان کره زمین

در دنیای پرتنش امروز، علم تنها به‌عنوان ابزاری برای پیشرفت تکنولوژیک و اقتصادی شناخته نمی‌شود، بلکه به یکی از مهم‌ترین ابزارهای دیپلماسی و صلح‌آفرینی در سطح جهان تبدیل شده است. علم با فراهم کردن بسترهایی برای همکاری و تبادل دانش، نقشی اساسی در کاهش تنش‌ها و تقویت روابط بین‌المللی دارد. به مناسبت هفته جهانی ترویج علم، در این گزارش به بررسی اهمیت علم در ایجاد صلح و توسعه می‌پردازیم.

یکی از برجسته‌ترین مصداق‌های نقش علم در ایجاد صلح، پروژه‌های علمی جهانی مانند تحقیقات در زمینه تغییرات اقلیمی و فیزیک ذرات است؛ اجرای پروژه‌هایی مانند سازمان اروپایی تحقیقات هسته‌ای (سرن) و همکاری‌های مربوط به بهداشت جهانی، فعالیت‌هایی است که موجب شده تا دانشمندان از ملیت‌های مختلف در کنار یکدیگر کار کنند. این فعالیت‌ها علاوه بر پیشبرد علم، به تقویت ارتباطات بین‌المللی و همبستگی ملت‌ها نیز کمک کرده و تجربه نشان داده است که علم می‌تواند مرزهای سیاسی و فرهنگی کشورها را در هم بشکند.

در این بین دیپلماسی علمی، به معنای استفاده از علم به‌عنوان ابزار دیپلماتیک، در سال‌های اخیر اهمیت زیادی یافته است. برنامه‌های تبادل علمی بین کشورها، مانند بورسیه‌های تحصیلی و همکاری‌های دانشگاهی، فضایی برای شناخت و درک متقابل ایجاد کرده و نگرش‌های مثبتی را در میان دانشجویان و پژوهشگران نسبت به یکدیگر به وجود می‌آورد. این تعاملات علمی به شکل‌گیری ارتباطات مستحکم‌تر و رفع سوءتفاهم‌ها کمک کرده و باعث بهبود روابط بین‌المللی شده‌اند.

در مناطقی که اختلافات سیاسی و مناقشات بر سر منابع طبیعی همچنان وجود دارد، پروژه‌های علمی نقش مهمی در کاهش این تنش‌ها دارند. استفاده از منابع انرژی تجدیدپذیر و توسعه فناوری‌های سبز از نمونه‌های این اقدامات است که به حفظ منابع و کاهش وابستگی به انرژی‌های فسیلی کمک می‌کند. این رویکرد علمی، با کاهش رقابت‌ها و ایجاد همکاری‌های مشترک، به تقویت صلح در مناطق مختلف دنیا کمک می‌کند.

مدیریت بحران‌های جهانی با تکیه بر علم

مسائل جهانی مانند بیماری‌های همه‌گیر، تغییرات اقلیمی و بلایای طبیعی به همکاری علمی بین‌المللی نیاز دارند. تجربه پاندمی کووید-۱۹، نمادی از اهمیت همکاری‌های علمی در شرایط بحران بود. در این بحران، کشورهای مختلف با تبادل داده‌ها و دانش علمی، در تولید سریع واکسن و مهار بیماری مشارکت کردند. این همکاری‌ها نشان داد که علم، ابزاری مؤثر برای کاهش تنش‌های بین‌المللی و حل مسائل جهانی است.

ایجاد مراکز تحقیقاتی مشترک در مناطقی که اختلافات سیاسی حاکم است، یکی دیگر از تلاش‌های ارزشمند در راستای ترویج صلح از طریق علم است. مرکز تحقیقات علمی خاورمیانه (SESAME) در اردن که با همکاری کشورهایی مانند ایران، ترکیه، رژیم صهیونیستی و پاکستان تأسیس شده، مثالی از این تلاش‌ها است. این مرکز بستر همکاری دانشمندان منطقه را فراهم کرده و به ایجاد تعاملات مثبت علمی و فرهنگی در منطقه کمک می‌کند.

توسعه پایدار با تکیه بر علم؛ مسیری برای صلح جهانی

توسعه پایدار، یکی از اصول مهم در دنیای امروز است و علم نقش کلیدی در رسیدن به آن دارد. دستاوردهای علمی در زمینه‌هایی مانند کشاورزی مدرن، منابع آب و انرژی‌های تجدیدپذیر به کشورها کمک می‌کند تا بدون ایجاد تنش و رقابت مخرب بر سر منابع، از آنها به‌صورت پایدار استفاده کنند. علم با ارائه راهکارهای پایدار برای استفاده از منابع، به کاهش نابرابری‌ها و افزایش صلح و ثبات جهانی کمک می‌کند.

علم نه‌تنها راهی برای پیشرفت تکنولوژیک و اقتصادی است، بلکه می‌تواند به‌عنوان پلی برای تعاملات سازنده و ایجاد صلح جهانی نیز عمل کند. با برگزاری رویدادهایی مانند هفته جهانی ترویج علم، فرصتی فراهم می‌شود تا نقش علم در حل چالش‌های مشترک، افزایش همکاری‌ها و تقویت همبستگی بین‌المللی برجسته شود. در دنیای امروز، این تعاملات علمی می‌توانند به ما کمک کنند تا به سمت آینده‌ای پایدارتر و صلح‌آمیزتر حرکت کنیم.

پس از کنفرانس جهانی علوم در سال ۱۹۹۹ میلادی، سازمان فرهنگی، علمی، آموزشی ملل متحد(یونسکو) و شورای بین‌المللی علوم از سال ۲۰۰۱(۱۳۸۰)، دهم نوامبر برابر با ۲۰ آبان ماه را به عنوان «روز جهانی علم در خدمت صلح و توسعه» اعلام کردند. تاکید بر اهمیت به کارگیری علوم در فرآیند توسعه کشورها و نیز کاهش شکاف میان علم و جامعه از اهداف این برنامه است و تلاش می‌­شود تا توجه مردم را به اهمیت نقش علم در جهت پیشرفت جهان جلب کنند. یکی از دیگر از اهداف روز جهانی علم، بهره‌مند شدن آحاد مردم، بنا به تخصص و مهارت خود از این روز است.

بهره‌مندی آحاد جامعه از ثمرات علم، فناوری و نوآوری، ایجاد بستر و فضای مناسب گفتمان پیرامون تاثیر علم، فناوری و نوآوری بر زندگی روزمره مردم، ایجاد تمهیدات لازم برای بازدیدهای عمومی از موزه‌های علم کشور، معرفی پیشکسوتان و شخصیت‌های علمی برجسته کشور، آشنا کردن دانش‌آموزان با مهارت‌ها و مشاغل علمی، بازدید عمومی از مراکز و نهادهای مؤثر در ایجاد تعامل بین علم، صلح و توسعه و معرفی برخی حوزه‌های علمی- پژوهشی جدید که موجب ارتقاء کیفیت عمومی زندگی می‌شود، از جمله رئوس برنامه‌های هفته ترویج علم است.

مراسم ترویج علم ۱۴۰۳

روز ۱۰ نوامبر (مصادف با ۲۰ آبان‌ماه) به ابتکار یونسکو و شورای بین‌المللی علم به نام روز جهانی علم در خدمت صلح و توسعه نامگذاری شده است و سیزدهمین رویداد هفته ترویج علم در آستانه «روز جهانی علم در خدمت صلح و توسعه» از امروز، شنبه ۱۹ آبان‌ماه لغایت پنج‌شنبه ۲۴ آبان ماه ۱۴۰۳ برگزار می‌شود و مراسم بیست و پنجمین دوره جایزه ترویج علم نیز روز پنج‌شنبه ۲۴ آبان ماه برگزار خواهد شد.

جایزه ترویج علم امسال در ۸ بخش «رسانه»، «روش‌های خلاقانه و نوآورانه»، «محیط زیست (بزرگداشت هنریک مجنونیان)»، «آموزگاران مناطق کم برخوردار (بزرگداشت محمد بهمن‌بیگی)»، «کنشگر عرصه علم و جامعه (بزرگداشت محمد امین قانعی‌راد)»، «ادبیات کودک (بزرگداشت توران میرهادی)»، «انجمن‌ها و نهادهای علمی» و «تلاش پایدار» اعطا می‌شود.

موضوع «عمومی‌سازی علم»، «ترویج علم» و «ارتباط علمی» (science communication) در برگیرنده طیف وسیعی از فعالیت‌هاست که علم و جامعه را به هم متصل می‌کند. اهداف مشترک ارتباط علمی شامل اطلاع‌رسانی به افراد غیرمتخصص در مورد یافته‌های علمی، افزایش آگاهی و علاقه عمومی به علم، تأثیرگذاری بر نگرش‌ها و رفتارهای مردم، اطلاع رسانی سیاست‌های عمومی و تعامل با جوامع مختلف برای رسیدگی به مشکلات اجتماعی است.

گروه‌های مختلفی از قبیل کارشناسان علمی، روزنامه‌نگاران حوزه علم، هنرمندان، پزشکان و... می‌توانند در ترویج علم ایفای نقش کنند. روز ۱۰ نوامبر (مصادف با ۲۰ آبان‌ماه) به ابتکار یونسکو و شورای بین‌المللی علم به نام روز جهانی علم در خدمت صلح و توسعه نامگذاری شده است.

هدف روز جهانی علم برای صلح و توسعه این است که با پیوند نزدیک‌تر علم با جامعه، شهروندان از پیشرفت‌های علم مطلع شوند. همچنین بر نقش دانشمندان در گسترش درک مردم از خانه ما؛ سیاره زمین برای ایجاد جوامع پایدارتر تأکید می‌کند.