پیش‌بینی سازوکارهای مالی برای کاهش تولید کربن و انتشار گازهای گلخانه‌ای در حالی به عنوان موضوع اصلی اجلاس تغییر اقلیم (کاپ ۲۹) انتخاب شده که ایران به دلیل اعمال تحریم‌های غیرقانونی آمریکا از دسترسی به فناوری‌ها و منابع مالی مورد نیاز در این زمینه محروم مانده‌است و قصد دارد از این فرصت برای محکوم کردن این روند ظالمانه استفاده کند.
سال ۱۹۹۲ میلادی برابر با سال ۱۳۷۱ خورشیدی، نمایندگان بیش از ۱۵۰ کشور در شهر ریودو ژانیرو برزیل دور هم جمع شدند تا درباره گازهای گلخانه‌ای ناشی از فعالیت‌های صنعتی تصمیم گیری کنند؛ در واقع دولت‌ها به این نتیجه رسیده بودند که فعالیت‌های بی‌ضابطه انسان تاثیر منفی بر عملکرد طبیعت و به دنبال آن بر زندگی و سلامت انسان‌ها دارد.
آنها متوجه شده بودند که گرمتر شدن دمای هوا، خشکسالی، کم شدن برف و باران، کم آبی و آلودگی‌های مداوم هوا نتیجه بهره کشی بیش از حد انسان از طبیعت است؛ از این‌رو در صدد جبران مافات برآمدند و اینگونه شد که کنوانسیون تغییر آب و هوا شکل گرفت و از سال ۱۹۹۴ میلادی اجرایی شد؛ اکنون ۱۹۷ کشور این کنوانسیون را امضا کرده‌اند و دولت ایران هم از دسامبر ۱۹۹۶ میلادی ( دی ماه ۱۳۷۵ خورشیدی ) با پذیرش کنوانسیون به طور رسمی به جمع کشورهای متعهد پیوست.
بعد از آن، هر سال کشورهای عضو با هدف تثبیت غلظت گازهای گلخانه‌ای ناشی از فعالیت‌های صنعتی در سطحی که از آسیب‌های ناشی از تغییر اقلیم بر زندگی انسان و حیات روی زمین بکاهد، در یک کشور دور هم جمع می شوند و نسبت به اقدامات صورت گرفته گفت‌وگو می‌کنند؛ این اجلاس سالانه در سال ۱۴۰۱ به میزبانی مصر و در سال ۱۴۰۲ به میزبانی امارات برگزار شد و امسال با عنوان کاپ ۲۹ در تاریخ ۱۱ تا ۲۲ نوامبر (۲۱ آبان تا ۲ آذر) در شهر باکو پایتخت جمهوری آذربایجان برگزار می‌شود.
البته باید گفت که سال گذشته ایران موفق به شرکت در این کنفرانس جهانی نشد اما امسال معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست قرار است در این اجلاس شرکت کند.
اهم اهداف کنوانسیون و فعالیت‌های مرتبط با آن شامل تثبیت غلظت گازهای گلخانه‌ای در جو زمین، ارائه گزارش دوره‌ای وضعیت ملی تغییر آب و هوا به کنوانسیون، تهیه میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای و جذب توسط چاهک‌ها به صورت دوره‌ای و تنظیم و اجرای برنامه‌های کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای است.
علاوه بر این، همکاری و توسعه روش‌های انتقال فناوری برای کاهش انتشار در بخش‌های مختلف انرژی، حمل‌و نقل، صنعت، کشاورزی، جنگل و ضایعات جامد و مایع، همکاری منطقه‌ای و بین‌المللی در تهیه روش‌های سازگاری با پدیده تغییر آب‌وهوا و در نظر گرفتن موضوع تغییرات اقلیمی در سیاست‌ها و برنامه‌ریزی‌های توسعه از دیگر اهداف کنوانسیون تغییر آب‌و هوا است.
چرا کاپ ۲۹ برای ایران مهم است
ایران کشوری است که بسیار تحت تاثیر تغییر اقلیم قرار گرفته از این رو حضور ایران آن هم در سطح مسئولان ارشد در این نشست اهمیت ویژه دارد به حدی که نخستین جلسه از سلسله نشست‌های «برای ایران» که در مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری برگزار شد، به موضوع کاپ ۲۹ و لزوم حضور مقامات در این اجلاس پرداخته شد.
محمدجواد ظریف معاون راهبردی رئیس جمهور در این نشست گفته بود، بحث‌های محیط زیستی همواره از موضوعات چالش برانگیز است و در دنیا موضوعی با مسئولیت مشترک اما متفاوت است؛ یعنی همه کشورها در قبال آن مسئولیت دارند اما این مسئولیت متفاوت است و یکسان نیست.
وی افزود: گروهی از کشورها نقش بیشتری در تخریب محیط زیست داشتند و همان گروه هم امروز امکانات بیشتری برای جلوگیری از تخریب دارند، اما متاسفانه این امکانات را از کشورهایی که نقش چندانی در تخریب نداشتند به روش های مختلف از جمله تحریم دریغ می‌کنند و باعث می‌شوند حتی این کشورها نتوانند فناوری سبز و سازگار با محیط زیست را خریداری کنند و نتوانند به تعهدات خود در راستای کاهش گازهای گلخانه‌ای جامه عمل بپوشانند.
ظریف تاکید کرد: نباید اجازه دهیم این اصل مسئولیت مشترک اما متفاوت کشورها را خدشه دار کند که لازمه آن حضور ما در عرصه های بین المللی است و کسی منتظر ما نخواهد ماند.
به عقیده معاون رئیس جمهور، تحولات در سطح جهانی در جریان است؛ شاید تا چند سال پیش تفکر بر این بود که با عدم حضور خود در چنین اجلاس‌هایی مشروعیت نبخشیم؛ این هم تفکری بود و باید مسئولیت آن را بپذیریم.
وی گفت: در روابط جهانی و مذاکرات بین المللی یا دور یک میز می‌نشینید یا روی میز قرار می‌گیرید؛ یا خودتان با حضور از منافع خود دفاع می کنید یا دیگران منافع شما را معامله می کنند وقتی معامله انجام شود دیگر هر چه فریاد بزنیم که این تصمیم نامشروع است، راه به جایی نخواهیم برد، باید از منافع خود در مجامع بین المللی دفاع کنیم تا دیگران آن را معامله نکنند.
کاپ ۲۹ به دنبال چیست؟
باید توجه داشت که هدف از برگزاری کنوانسیون تغییرات آب و هوایی، کاهش گازهای گلخانه ای در راستای کم کردن اثرات تغییر اقلیم است که این کار به اعتبارات زیادی نیاز دارد تا فناوری‌ها روزآمد و صنایع کارآمد شوند و آلودگی کمتری به جو زمین متصاعد کنند؛ از این‌رو رایزنی ها در بخش‌های مختلف به ویژه از جنبه اقتصادی از اهمیت زیادی برخوردار است که در این راه صندوق‌های محیط زیستی می‌توانند تاثیر زیادی داشته باشند.
موضوع اصلی کاپ ۲۹ سازوکارهای موجود برای جبران و تشویق کاهش تولید کربن است؛ در واقع کشورهای توسعه یافته متعهد شدند که تا سال ۲۰۲۵ میلادی یعنی تا سال آینده ۱۰۰ میلیارد دلار مشارکت مالی در این زمینه داشته باشند که با توجه اعمال تحریم های ظالمانه بانکی و مالی آمریکا علیه ایران، بهره مندی از این اعتبار باید یکی از محورهای رایزنی‌های هیات اعزامی ایران به باکو باشد.
این نکته حائز اهمیت است که محیط زیست مرز جغرافیایی نمی شناسد؛ وقتی گردوغبار از کشوری چون عراق به هوا بلند می‌شود، ایران و دیگر همسایگان نیز با آن درگیر می شوند و در چنین شرایطی دیگر تحریم و اعمال محدودیت معنایی ندارد؛ از این‌رو ایران از فرصت کاپ ۲۹ باید برای مطرح کردن موضوع تحریم های ناعادلانه کشور استفاده کند تا مسیر استفاده از تسهیلات زیست محیطی از طریق صندوق‌های بین المللی هموار شود.
۴ اقدام مهم ایران برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای
البته با وجود اعمال تحریم‌های ظالمانه علیه ایران، تاکنون اقدامات خوبی در زمینه کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای انجام شده است که معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست در این باره گفته است: جمهوری اسلامی ایران به رغم همه محدودیت‌ها و تحریم‌های ناعادلانه، تاکنون اقدامات ملی مناسبی در اجرای مفاد کنوانسیون تغییر اقلیم انجام داده است که از جمله می‌توان به تدوین سند اقتصاد کم کربن، تدوین برنامه راهبرد ملی تغییر اقلیم، درج موضوع تغییر اقلیم در قالب بند الحاقی به ماده ۲۲ برنامه هفتم توسعه کشور و تشکیل کارگروه ملی تغییر اقلیم با حضور دستگاه‌های ذی‌صلاح طبق آیین‌نامه مصوب هیات وزیران اشاره کرد.
شینا انصاری افزود: از موضوعات با اهمیت برای کشور در مذاکرات تغییر اقلیم با توجه به رویکرد جدید آن تاکید بر شرایط آسیب‌پذیر کشور در مواجهه با عوارض تغییر اقلیم، مقابله با مسئله گرد و غبار کانون‌های فرامرزی و تحریم‌های ظالمانه‌ای است که مانع ورود تکنولوژی و کمک‌های فنی برای اجرای هر چه بیشتر مفاد کنوانسیون می‌شود.
تهدیدات ناشی از تغییر اقلیم در کمین است
مسئله تغییر اقلیم و مقابله با اثرات آن برای کشورها اهمیت حیاتی دارد و اگر به آن بی توجهی شود، در آینده خسارات جبران ناپذیری متوجه کشور خواهد شد؛ در همین رابطه چندی پیش رئیس پژوهشکده تغییر اقلیم دانشکده علوم پزشکی دانشگاه دزفول گفته بود: هر ساله به دلیل تغییر اقلیم ۲۰ میلیون نفر محل سکونت خود را ترک می‌کنند که این مساله به مرور موجب بروز تعارض‌های فرهنگی، اجتماعی و حتی امنیتی می‌شود.
محمدجواد محمدی زاده افزود: بر اساس اعلام سازمان های بین المللی سال ۲۰۲۳ میلادی گرمترین سال در تاریخ ثبت شد که تا نیمه اول ۲۰۲۴ میلادی هم ادامه داشت.
به گفته وی، انتشار گازهای گلخانه‌ای از سال ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۲ میلادی حدود ۱.۲ درصد افزایش یافت و به مقدار ۵۷.۴ میلیارد تن معادل دی اکسید کربن گازهای گلخانه ای انباشته شده است که بسیار خطرناک است همچنین میانگین گازهایی مانند متان و نیتروژن نیز در حال افزایش است.
وی ادامه داد: پیش‌بینی‌ها نشان می دهد گرم شدن زمین تا سال ۲۰۲۵ میلادی باعث مرگ ۱۴.۵ میلیون نفر در جهان می‌شود و خسارتی معادل ۱۲.۵ تریلیون در بخش اقتصادی بر جای می گذارد؛ بر اساس اعلام مجله نیچر از سال ۲۰۰۰ میلادی حدود چهار میلیون نفر در سراسر جهان به علت تاثیرات تغییر اقلیم مانند بروز سیل، خشکسالی و گرمای شدید جان خود را از دست دادند، این در حالیست که نرخ مرگ و میر در کشورهای آسیب پذیر مانند افغانستان، کنگو و سومالی ۳.۸ برابر نسبت به کشورهای برخوردار بیشتر است.
تدوین سازوکارهای مالی برای تشویق کاهش تولید کربن
با توجه به اهمیت مقابله با تغییر اقلیم و استفاده از تسهیلات جهانی برای امکان واردات فناوری‌های روز دنیا در راستای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای، ایران در کاپ ۲۹ قصد دارد از محل این سازوکار، منابع مناسبی را برای اجرای طرح‌های کاهش تولید کربن جذب کند.
رئیس مرکز امور بین‌الملل سازمان حفاظت محیط زیست در این باره به خبرنگار محیط زیست ایرنا گفت: در اجلاس تغییر اقلیم هر سال به یک موضوع پرداخته می شود که موضوع کاپ ۲۹ مسائل مالی است؛ در واقع درباره سازوکارهایی که برای جبران و تشویق کاهش تولید کربن وجود دارد در این کاپ صحبت خواهد شد.
آرمان خورسند افزود: در حاشیه این اجلاس نشست‌های جانبی با موضوعات مختلف از طرف میزبان دنبال می‌شود که آنها هم در اجلاس مورد توجه خواهد بود؛ شاید مهمترین و محوری‌ترین آن موضوعات مربوط به حوضه آبریز خزر و میزان آبی است که وارد دریای مازندران می‌شود.
وی با تشریح رویکرد ایران برای شرکت در اجلاس‌های محیط زیستی اظهار داشت: ایران در کاپ ۲۹ و یا هر اجلاس محیط زیستی بر ۲ موضوع تاکید دارد؛ نخست اینکه جامعه جهانی از اعضا و کشورها تقاضا دارد با استفاده از ابزار توافقنامه پاریس و حتی بزرگتر از آن مانند صندوق‌های مالی جهانی برای کاهش کربن و گازهای گلخانه‌ای استفاده کنند.
خورسند اظهار داشت: استدلال این است که جمهوری اسلامی ایران به صورت ناعادلانه و غیرقانونی توسط تحریم‌های یک جانبه ایالت متحده از دسترسی به فناوری های لازم و استفاده از مکانیسم‌های مالی محروم مانده است و تا زمانی که در این عرصه بسیار حساس به موضوع محیط زیست توجه ویژه صورت نگیرد، مشکلی حل نخواهد شد.
وی اظهار داشت: تمام تلاش‌هایی که برای کاهش گرمایش جهانی، کاهش سطح تولید کربن و هر فعالیت دیگری صورت می‌گیرد، در راستای این اعتقاد پایه‌ای و مبنایی است که همه دنیا سوار یک کشتی واحدی به نام محیط زیست جهانی است که نه تنها نباید تخریب شود بلکه باید برای ترمیم آن تمام کشورها در کنار هم تلاش کنند.
خورسند از ایران به عنوان یکی از اعضای موثر جامعه جهانی نام برد و ادامه داد: کشوری پهناور با جمعیت زیاد هستیم اما ایران را از امکان استفاده از تسهیلات جهانی محروم کرده‌اند و در عین حال همزمان از ما می‌خواهند که یک سری تعهدات را رعایت کنیم.
وی ادامه داد: البته جمهوری اسلامی ایران به رغم همه فشارهای غیرقانونی، در حوزه کاهش تولید گازهای گلخانه‌ای تحولات بسیار مثبتی داشته اما موضوع اصلی این است که از ۲ ابزار اصلی که روش و سازوکار این روند است، محروم شده است؛ یکی از این ابزارها دریافت فناوری‌های به روز و متناسب با این ماموریت و دیگری موضوع ساز و کارهای مالی است.
رئیس مرکز امور بین‌الملل سازمان حفاظت محیط زیست ادامه داد: هیات اعزامی ایران به کاپ ۲۹ حامل این پیام خواهد بود که باید تحریم‌های غیرقانونی و یکجانبه علیه کشورمان لغو شوند و کشورها از اجرای آنها بویژه در موضوعات مرتبط با محیط زیست بپرهیزند.
وی با اشاره به اینکه رئیس سازمان حفاظت محیط زیست برای شرکت در کاپ ۲۹ دوشنبه ۲۱ آبان ماه عازم باکو می شود، گفت: معاون رئیس جمهور ۲۳ آبان ماه از فرصت سخنرانی خود برای مطرح کردن موضوعات اصلی از جمله تحریم ناعادلانه کشور استفاده می‌کند.
خورسند افزود: علاوه بر این از فرصت پیش آمده برای محکومیت اعمال رژیم صهیونیستی نیز استفاده خواهیم کرد؛ یک موضوع مغفول مانده و شاید صحبت نشده این است که جنایات رژیم صهیونیستی جدای از جنایات ضدبشری و نسل کشی علنی که ارتش این رژیم در حال ارتکاب آن است اثرات محیط زیستی شدیدی هم دارد.
به گفته خورسند، آلوده سازی های عمدی، تخریب محیط های زیست انسانی و در عین حال استفاده از سلاح های ممنوعه به ویژه فسفر سفید که یک ماده ممنوعه و استفاده از آن جنایت کارانه است را در اجلاس کاپ ۲۹ محکوم خواهیم کرد چون این ماده در طولانی مدت اثرات تخریبی بر محیط زیست دارد.
وی تاکید کرد: باید همه دنیا یکصدا اعمال این رژیم غاصب را محکوم کنند و در عین حال حداقل کسانی که مدعی حفظ محیط زیست هستند، به این حوزه واکنش های جدی تری داشته باشند.
دیدگاه ها