دولت های پیشین با وجود تکالیف قانونی اما با ترک فعل در عدم توسعه نیروگاه های انرژی تجدیدپذیر، بسترساز کمبود برق و قطعی های امروز شدند. دولت می گوید، حاضر نیست با مازوت سوزی، هوا را سمی کند. وضعیت کنونی انرژی های غیرفسیلی در کشور ما کمی غمناک است...
صادق غفوریان- روزنامه خراسان/این روزها همه جا صحبت از برنامه قطعی های برق است؛ کشور با کمبود «برق» مواجه است و ظاهرا چاره ای جز نوبت بندی قطع برق ندارد. این برای نخستین بار است که قطعی جدی برق به فصل پاییز و زمستان کشیده شده است. نایب رئیس اتاق اصناف تهران گفته است:«تداوم قطع برق و گاز به ضرر صاحبان کسب و کارهاست. چرا که با هر قطعی برق روند تولید کاهش پیدا کرده، در نتیجه هزینه تمام شده برای تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان افزایش می‌یابد و سبب تعطیلی کسب و کارها می‌شود و بیکاری را به همراه دارد.» دولت می گوید، مانع سوزاندن مازوت در نیروگاه‌ها شده و همین موضوع علت قطع برق روزانه است. سخنگوی دولت، در صفحه شخصی خود در شبکه ایکس نوشت: «شرط عدالت نیست برای تولید برق، بخشی از جامعه با جان خود هزینه آن را پرداخت کند. از همین رو به دستور رئیس‌جمهوری مازوت‌سوزی در سه نیروگاه اراک، کرج و اصفهان که شرایط ویژه‌ای دارند، متوقف می‌شود. می‌توان برای مدت محدودی «خاموشی منظم» را جایگزین «تولید سم» برای عموم شهروندان کرد.»
در این شرایط که البته نگاه و حکمرانی عاقلانه و سلامت محور در دستورکار قرار گرفته و بی شک قابل ستایش است، یک پرسش اساسی پیش می آید، آیا نمی شد در سال های گذشته، چنین روزی را می دیدیم و برایش تدبیر می کردیم؟ آیا با ایجاد زیرساخت های توسعه انرژی های تجدیدپذیر در سال های قبل، باز هم امروز با کمبود برق رو به رو بودیم؟
سهم تجدیدپذیرها فقط یک درصد
هماکنون، بیشتر از ۹۰ درصد برق کشور توسط نیروگاه‌های حرارتی تولید می‌شود و پس از آن نیروگاه‌های برقابی بیشترین سهم را در تولید برق دارند. در این میان، سهم نیروگاه‌های تجدیدپذیر تنها حدود یک درصد است. اتکای شدید نیروگاه‌های برق به گاز در شرایطی است که کشور گرفتار کسری گاز است و از آن سو، به دلیل بحران آب، بسیاری از نیروگاه‌های برقابی از مدار خارج شده‌اند.
قانون چه می گوید؟
بر اساس ماده ۱۹ قانون هوای پاک، وزارت نیرو مکلف است ۳۰ درصد از برق موردنیاز کشور را از طریق انرژی‌های تجدیدپذیر تولید کند. اما به غصه و درد باید وضعیت امروز را مرور کرد که بر اساس گزارش‌های رسمی، سهم تجدیدپذیرها در تأمین برق کشور کمتر از ۵ درصد است و این درحالی است که با ناترازی شدید برق در کشور روبه‌رو هستیم؛ در حالی که کشوری مانند ترکیه در همسایگی ما بیش از ۴۰ درصد برق تولیدی خود را از منابع انرژی تجدیدپذیر تامین کرده است. مرور تکالیف قانونی، نشان می دهد، مسئولان دولت ها و سیاستگذاران در حوزه انرژی در یک دهه اخیر به شدت مرتکب «ترک فعل» شده اند. طبق تکلیف قانون پنج ساله برنامه ششم توسعه (۱۴۰۰- ۱۳۹۶) دولت باید سهم نیروگاه‌های تجدیدپذیر و پاک را تا پایان اجرای آن به حداقل پنج درصد می رسانده است. همچنین بر اساس تصویب‌نامه هیئت وزیران درسال ۹۵ و با استناد به اصل ۱۳۸ قانون اساسی مقرر شده وزارتخانه‌ها، موسسه ها و شرکت‌های دولتی و نهادهای عمومی غیردولتی، بانک‌ها، شهرداری‌ها، براساس فهرستی که وزارت نیرو تعیین و منتشر کرده، در دو سال حداقل ۲۰ درصد از برق مصرفی ساختمان‌های خود را از انرژی‌های تجدیدپذیر تعیین کنند.
اما آیا به این تکالیف قانونی عمل شده یا صرفا نقش تزیینی در سبد قوانین انرژی و زیست محیطی کشور بازی کرده اند که به نظر می رسد، دومی درست است؛ یعنی این قوانین در سیستم های حکمرانی ما بیشتر جنبه نمایشی و تزیینی دارد تا عمل گرایانه.
ما کمتر از۵ درصد میانگین جهانی ۱۳ درصد
بر اساس آخرین آمار اتاق بازرگانی تهران، تا پایان سال ۲۰۲۳ سهم منابع تجدیدپذیر در تأمین برق کشور کمتر از پنج درصد بوده است، در حالی که میانگین جهانی نقش این منابع بیش از ۱۳ درصد است. این بی توجهی در شرایطی است که تولید برق از سوخت‌های فسیلی از دلایل اصلی آلودگی هوای کشور به شمار می آید. بر اساس گزارشی از دانشگاه آب و هوا و انرژی «امبر» در لندن انگلیس، تا سال ۲۰۲۲، ترکیه ۴۳ درصد از برق تولیدی خود را از منابع انرژی تجدیدپذیر تأمین کرده و ۱۲ درصد از کل این آمار به انرژی بادی و خورشیدی تعلق داشته است. همچنین بر اساس آماری از پایگاه گلوبال دیتا، ظرفیت تولید برق تجدیدپذیر در امارات متحده عربی در سال ۲۰۲۳ میلادی ۱۲ درصد بوده اما با توجه به اقدامات و نیروگاه‌های در دست ساخت این کشور پیش‌بینی می‌شود که منابع انرژی تجدیدپذیر امارات تا سال ۲۰۳۵، ۲۹درصد از کل شبکه برق این کشور را تأمین کند. به گفته وزیر انرژی و معادن عمان، منابع تجدیدپذیر نقش ۲۰ درصدی در تأمین برق این کشور داشته و قرار است این سهم تا سال ۲۰۴۰ به ۳۹ درصد برسد.
دولت موفق می شود؟
در عین حال، دولت با قطع مازوت سوزی نشان داد حاضر نیست به قیمت روشنایی مداوم، سم به تنفس مردم وارد کند. آن طور که وزیر نیرو روز گذشته توضیح داده است، طبق برنامه تا سال ۱۴۰۴ می‌توانیم از ظرفیت ۱۲۲۴ مگاوات در شروع به کار دولت چهاردهم به ۱۱ هزار مگاوات تولید برق خورشیدی برسیم و این رقم تا پایان ۱۴۰۶ به ۳۸ هزار مگاوات خواهد رسید.
قدر این ۳۰۰ روز را بدانیم
بنابر آمارهای رسمی، تعداد روزهای آفتابی ایران ۳۰۰ روز (بیش از دو سوم از سال) گزارش شده است. میزان متوسط تابش خورشید ۴.۵ تا ۵.۵ کیلو وات ساعت بر متر مربع در روز است که نشان می‌دهد ایران یکی از کشورهای با ظرفیت بالا در زمینه انرژی خورشیدی است.
پروانه ۱۵ هزار مگاوات صادر شد
با این ظرفیت بزرگ خدادادی امید می رود، دولت جدید که شعارهای ویژه تری در این زمینه ارائه کرده، گام های بلندی نیز بردارد. علی شب نورد، مدیرکل دفتر نظارت بر احداث و تولید نیروگاه‌های سازمان ساتبا، دو روز قبل گزارش داده است: تاکنون برای ظرفیتی بالغ بر ۱۵ هزار مگاوات نیروگاه پروانه احداث صادر شده که ۱۰ هزار مگاوات با مبادله قرارداد و اخذ ضمانت نامه اجرا در برنامه احداث قرار گرفتند و همه این نیروگاه‌ها در مراحل پیشبرد و احداث به سر می‌برند.
اعلام آمادگی برای تولید ۳۰ هزار مگاوات
البته که توان و ظرفیت های طبیعی کشور، نشانگر بهره وری های بیش از این است، همان طور که رئیس جمهور روز گذشته گفت: تعدادی از سرمایه‌گذاران در جلسه‌ای، برای ایجاد ظرفیت تولید ۳۰ هزار مگاوات برق خورشیدی و بادی اعلام آمادگی و بیان کردند که برای این منظور صرفا مجوزها و تسهیلات محدودی از دولت می‌خواهند. او تاکید کرد که دولت باید موانع پیش‌روی این سرمایه‌گذاران برای آغاز کارشان را بردارد.
دیدگاه ها