فرصت روشنایی در دل خاموشی

مهدی حسن زاده_روزنامه خراسان/از ابتدای هفته جاری قطعی برق پاییزه در نقاط مختلف کشور آغاز شده است. البته فعلا در بسیاری از شهرها یک یا دو روز در هفته هر بار به مدت دو ساعت و عموما در ساعات روز که نیاز چندانی به روشنایی نیست قطعی برق اعمال می شود تا از چالش کمبود برق در این مقطع از سال عبور کنیم. با این حال پس از تجربه قطعی برق در تابستان، اکنون ناترازی برق در حال بسط یافتن به دیگر ایام سال شده است و باید درباره تشدید این وضعیت در سال‌های پیش رو نگران بود.
اگر قطعی برق تابستانی را متاثر از روند فزاینده مصرف به دلیل گرما بدانیم و متغیر دمای هوا را در تشدید ناترازی برق تابستانی، متغیر اصلی بدانیم، درباره قطعی برق در فصول سرد، علاوه بر متغیر دما که به طور غیرمستقیم از طریق ناترازی گاز بر روند خاموشی اثر می‌گذارد، متغیرهای دیگر و سایر ناترازی های انرژی را نیز باید در نظر بگیریم.
در حقیقت پاییز امسال قطعی برق با تصمیم دولت برای قطع اختصاص مازوت به ۳ نیروگاه در اصفهان، کرج و اراک آغاز شد. اتفاقی که به دلیل ظرفیت تولید برق ۳ هزار مگاواتی این ۳ نیروگاه، ناترازی را در شبکه برق کل کشور ایجاد کرده است و بسیاری از مناطق کشور با قطعی برنامه ریزی شده و مقطعی برق مواجه هستند. در این میان توجه به ارتباط بین ناترازی در همه حامل های انرژی و اثر این ناترازی ها بر یکدیگر باید مورد توجه قرار گیرد.
باید توجه داشت که به دلیل دسترسی فراوان کشور به ذخایر گاز و پاک بودن این حامل انرژی نسبت به سوخت های فسیلی مایع، بخش عمده نیروگاه های کشور مبتنی بر سوخت گاز طراحی شده است اما همزمان برخی از این نیروگاه ها قابلیت استفاده از سوخت مایع جایگزین دارند. سوخت مایع جایگزین در این نیروگاه ها به ترتیب اولویت گازوئیل و نفت کوره (مازوت) هستند. واضح است که گازوئیل اگرچه نسبت به گاز آلایندگی بیشتری دارد اما نسبت به مازوت آلایندگی کمتری دارد. آن چه موجب شده است که در قطعی گاز، به جای گازوئیل، مازوت استفاده شود، ناترازی گازوئیل است. بیش از ۷۰ درصد مصرف گازوئیل کشور در بخش حمل و نقل وسایل نقلیه سنگین و بقیه در بخش های دیگر از جمله نیروگاه هاست. با تشدید مصرف گازوئیل و ثابت ماندن ظرفیت پالایشگاهی کشور با توجه به اینکه امکان کاهش مصرف در بخش وسایل نقلیه سنگین وجود ندارد، در عمل چاره ای جز کاهش استفاده از گازوئیل در نیروگاه ها نیست. در نتیجه با باید به سراغ مازوت رفت و آلایندگی آن را پذیرا شد و یا باید شبیه اتفاقی که اکنون رخ داده است بخشی از نیروگاه های مازوت سوز را فعلا تعطیل کرد.
در چنین مسیری باید چند موضوع مهم به عنوان استراتژی مواجهه با قطع برق مدنظر قرار گیرد:
۱  آن چه درباره ارتباط ناترازی گاز و کمبود گازوئیل و ارتباط آن ها با قطعی برق گفته شد، نشان می دهد که در حقیقت ما با کلاف در هم پیچیده ای از ناترازی انرژی مواجه هستیم. ناترازی در گاز اثر خودش را در ناترازی در گازوئیل و ناترازی در برق می گذارد. ناترازی در گاز از جهت محدودیت در رشد صنعت سی ان جی موجب تشدید ناترازی در بنزین می شود و ... به این ترتیب باید معضل ناترازی در انرژی‌های مختلف را تحت یک سرفصل و به صورت یک مجموعه واحد با اجزای مرتبط با یکدیگر به عنوان ایربحران انرژی ببینیم. وقتی نگاه کلان و مجموعه محور به موضوع داشته باشیم به جای تکیه بر تصمیمات موردی و محدود می توانیم تصمیمات کلان و همه جانبه ای ببینیم که در عین نگاه متفاوت به مقتضیات متفاوت هر یک از حامل های انرژی تصمیماتی مرتبط با هم و مکمل یکدیگر بگیریم.
۲   نگاه های فانتزی و شعاری مخالف هرگونه افزایش قیمت باید نادیده گرفته شود. اگرچه باید از تصمیمات مبتنی بر افزایش شدید و ناگهانی و بدون مقدمه قیمت انرژی پرهیز داشت اما به این بهانه نگاه های غلطی که قیمت ارزان فعلی انرژی و اثر آن بر هدررفت انرژی را نادیده می گیرد و تبدیل این نگاه های غلط به رویکرد ایدئولوژیک و یارگیری رسانه ای و تشکیل لشکر فعالان فضای مجازی برای آن خطری است که باید جدی گرفته شود و شکل گیری چنین نگاه‌های محفلی و بسط آن ها در کشور رصد شود و مورد مراقبت دستگاه های مسئول قرار گیرد. صد البته در نقطه مقابل باید مراقب ترویج ادبیات افراطی معتقد به واقعی سازی ناگهانی قیمت انرژی بدون توجه به زمینه های اجتماعی و اقتضائات جبرانی آن برای اقشار محروم باشیم.
۳  واقعیت موجود ماجرا را به لحاظ رسانه‌ای درست تصویر کنیم. در حال حاضر قطعی برق در بسیاری از شهرها صرفا در برخی روزها و به صورت محدود در حد یک تا ۲ ساعت اعمال می شود. اگرچه بیم تشدید این روند در صورت تشدید سرما و افت فشار گاز و تامین نشدن گازوئیل وجود دارد. با این حال آن چه تحت عنوان قطعی برق وجود دارد اگر به درستی تبیین شود و برنامه ریزی این قطعی برق منظم و اطلاع رسانی دقیق باشد حتما عموم مردم می توانند امور خودشان را با این محدودیت مقطعی منطبق کنند. همچنین باید مراقب ادبیات سیاسی و تخریبی در این زمینه بود. رویکرد تخریبی برخی فعالان فضای مجازی و چهره های سیاسی که مدعی شروع قطعی برق از جنوب شهر تهران و مستثنی شدن شمال شهری‌ها از این اتفاق بودند باید با اطلاع رسانی دقیق و موضع محکم مسئولان مربوطه رفع شبهه شود و چنین افراد مخربی فرصت پیدا نکنند در شرایطی که کل جامعه با پدیده قطع برق مواجه شده است، فضای اجتماعی را دوقطبی کنند. در این میان تریبون داران و به ویژه افرادی که در هر سطحی ولو در حد نمایندگی مجلس مسئولیت دارند باید از طرح اتهامات واهی و حرف‌های غیرکارشناسی به شدت پرهیز کنند. در نقطه مقابل منتقدان و چهره های رسانه ای با گرایش های متفاوت را در برابر مسئولان امر و تصمیم گیران در این زمینه قرار دهید تا در فضایی آزاد و شفاف واقعیت موجود در زمینه قطعی برق مورد بحث قرار گیرد.
۴   گزارشی ملی با مشارکت و امضای دستگاه های مرتبط از جمله وزارتخانه‌های نفت و نیرو و سازمان حفاظت محیط زیست تهیه شود و اولا ضمن تبیین نقش واقعی مازوت در آلودگی هوا، نتایج مطالعات علمی و کارشناسی درباره عوامل موثر بر بروز آلودگی هوا در کلان شهرها، نقش مازوت در این آلودگی، اثرات حذف مازوت سوزی در ۳ نیروگاه بر هوای شهرهای اطراف آن و نقش سایر عوامل موثر و چگونگی مهار آن عوامل مطرح شود و به پرسش های اساسی در زمینه ریشه آلودگی هوا پاسخ هایی مستدل، علمی و همراه با جزئیات و مستندات آماری داده شود.
در هر حال کشوری با این حجم از ذخایر نفت و گاز و اقلیم مناسب برای بهره گیری از انرژی‌های پاک، شایسته قطع برق تابستانه و پاییزه نیست. از سوی دیگر ناترازی انرژی در حال حاضر و با شدت بیشتر در سال های بعد مانع جدی بر سر راه رشد اقتصادی خواهد بود. چرا که رشد اقتصادی بیشتر مستلزم بهره‌مندی هر چه بیشتر بخش های مولد از انرژی است. مسئله ناترازی انرژی و مواجهه عمومی و ملموس مردم با این پدیده، با همه تبعات تلخ، فرصتی برای اصلاحات در نظام انرژی کشور و رفع ناترازی ها فراهم کرده است که باید حتما از این فرصت استفاده کرد و برای مواجهه با معضل ناترازی انرژی، برنامه ای منسجم تدوین کرد.