سقوط تاریخی فرزندآوری

صادق غفوریان- روزنامه خراسان/وزیر بهداشت خبر داده که امسال برای نخستین بار در تاریخ کشور تعداد تولدها به کمتر از یک میلیون تولد خواهد رسید که این موضوع بسیار نگران کننده است.
بررسی آمارهای جمعیتی در یک دهه اخیر همواره بر این نگرانی ها تاکید داشته و از همین رو بود که قانون جوانی جمعیت در نیمه سال ۱۴۰۰ به تصویب رسید که باری از دوش این نگرانی ها بردارد اما نه این قانون و نه مجریان قانون نتوانستند از نگرانی های مرتبط با بحران جمعیت بکاهند.
خداحافظی با آمار تولدهای یک میلیونی
بنابر آمار ثبت احوال کشور، یک میلیون و ۵۷ هزار و ۹۴۸ ولادت در سال ۱۴۰۲ در کشور به ثبت رسید که این آمار را باید آخرین آمار تولدهای یک میلیونی خواند. چراکه در ۶ ماهه اول امسال تعداد تولدها با ۳۲هزار و ۱۱۶نفر نسبت به ۶ ماهه نخست ۱۴۰۲ به ۴۹۲هزار و۵۲۱ نفر رسید. با این روند آماری در خوش بینانه ترین حالت می توان متصور شد که تعداد تولدها تا پایان سال به حدود ۹۴۰ هزار مورد برسد.
۱۴۰۲ رکورد کمترین بود
تعداد تولدها در سال ۱۴۰۲ با یک میلیون و ۵۷ هزار و ۹۴۸ ولادت در شرایطی رقم خورد که این رقم، خود یک رکورد کاهشی در ۱۳ سال قبل از آن بود. با این تفاصیل به نظر می رسد امسال یعنی ۱۴۰۳ نیز رکورد کمترین تولدها در ۱۴ سال اخیر را خواهد شکست.
در آستانه ورود به مرحله «تله باروری»
جمعیت شناسان وقتی شرایط باروری در زنان ۱۵ تا ۵۰ ساله (طول دوره باروری) به کمتر از ۱.۵ فرزند می رسد، به آن مرحله «تله باروری» می گویند. حال با این مقدمه، تحلیل دکتر محمود مشوق، رئیس پژوهشکده مطالعات و سیاست‌گذاری اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی را با هم مرور کنیم: وقتی کشور به مرحله تله باروری برسد، یعنی دیگر سیاست‌های جمعیتی در افزایش شاخص باروری کل، اثرگذاری خود را از دست می‌دهد و ساختارها و شرایط جامعه به گونه‌ای متحول شده که مشوق‌ها و کمک‌های اقتصادی، اثرگذار نیست. اگر هم اثرگذار باشد، بسیار ضعیف بوده و معنادار نخواهد بود.
نرخ باروری در سال ۱۴۰۱، حدود۱.۶ بود
رئیس پژوهشکده مطالعات و سیاست‌گذاری اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی درباره آمار باروری در کشور می گوید: در ایران میزان باروری کل در سال۱۴۰۱، حدود ۱.۶بوده است و اکنون با کاهش این روند، در آستانه ورود به مرحله تله باروری هستیم. این استاد دانشگاه علت مسئله فوق را ساختار سنی جمعیت کشور می داند و می‌گوید:به عبارت دیگر اکنون پتانسیل و ظرفیت تجدید نسل و فرزندآوری در کشور ما درحال کاهش است، چون دوره باروری زنان در کشور ما معمولا بین ۲۰ تا ۳۵ سال است و باتوجه به این‌که میانگین سنی زنان در سن باروری، درحال افزایش است، این افراد از لحاظ سنی از فرزندآوری خارج می‌شوند.
باید به نرخ ۲.۱ برسیم
بنابر توضیحات این کارشناس شاخص TFR یا نرخ جایگزینی جمعیت اکنون به ۱.۶ رسیده که برای حفظ جمعیت و توازن آن، این عدد باید حداقل ۲.۱ باشد.
بلای اقتصادی و یک سیاست غلط
اگر در بررسی دلایل بحران جمعیتی امروز کمی به گذشته به ویژه به یک دهه اخیر بازگردیم، چالش مشکلات و نارسایی های اقتصادی و معیشتی را نمی توانیم در پیش آمدن این رخداد جمعیتی نادیده انگاریم. البته که سیاست نادرست «فرزند کمتر، زندگی بهتر» در دهه ۶۰ و ۷۰ نیز تبعات خود را امروز نمایان کرده است. تبعات این دو آسیب، در روایت رئیسی، معاون وزیر بهداشت نمایان است که می گوید:  شیب تند کاهش جمعیت کشور از دهه ۷۰ به این سو به گونه‌ای بود که طی ۱۰ سال، تعداد فرزندان در خانواده‌ها از ۶ به ۳ نفر کاهش یافت؛ در حالی که در هیچ کشوری در دنیا چنین کاهشی در کمتر از ۲۵ سال مشاهده نمی‌شود. در برخی کشورهای دیگر این روند تا ۷۰ سال طول کشید.
پیش به سوی سالمندی
طبیعی است که روند کنونی و حرکت تند به سمت منفی شدن نرخ فرزندآوری، کشور را در شیب تند سالمندی قرار داده است. معاون وزیر بهداشت، روزهای قبل(۲۲آبان) این طور گفته است: تا ۳۰ سال آینده، از هر سه ایرانی، یک نفر سالمند خواهد بود و پیش‌بینی می‌شود که تا ۷۰ سال دیگر جمعیت ایران به کمتر از ۵۰ میلیون نفر برسد.
نیازمند باور و عزم ملی هستیم
طبیعی است برای حل چالش بحران جمعیتی دو راه بیشتر وجود ندارد؛ ابتدا مجریان قانون و سیاست گذاران باید بپذیرند با اجرای نیم بند و کم رنگ قانون جوانی جمعیت، نمی توان عوامل تشویقی را در جامعه توسعه داد؛ برای افزایش جمعیت، داشتن دو باور اساسی بسیار مهم است: اول این که باور داشته باشیم کاهش جمعیت تهدیدی برای ایران است و دوم این که عزم ملی و کار علمی می‌تواند این معضل را حل کند.