پیچ واردات کالاهای اساسی در دستان تحریم کنندگان

محمد حقگو_روزنامه خراسان/ با روی کار آمدن مجدد ترامپ، پیش بینی این که ولو در یک بازه چند ماهه، فشارهای اقتصادی آمریکا به ایران افزایش یابد، چندان دور از انتظار نیست. یکی از حوزه های آسیب پذیر تجارت خارجی کشور در این راستا، کالاهای اساسی است. طبق آمارها، کشور ما به میزان ۲۰ درصد به واردات محصولات کشاورزی متکی است. با این حال اظهارات کارشناسان حاکی از این است که چالش در این حوزه بسیار عمیق تر از این است. به طوری که هم اینک حداقل ۷۵ درصد کالاهای اساسی وارد شده به کشور (از نظر ارزش) از کشورها و شرکت های غربی همسو با تحریم انجام می شود و در نتیجه امکان موج آفرینی در سفره مردم تنها از طریق اخلال در واردات این کالاها از سوی غربی ها وجود دارد. همچنین به این موضوع باید چالش های دیگر از جمله تنوع کم مبادی وارداتی یا تنوع کم اقلام وارداتی را نیز اضافه کرد.

 تجارت خارجی پر مسئله ایران
به گزارش خراسان، اگر چه تحریم ها توانسته اند تجارت خارجی کشور را محدود یا هزینه زا تر کنند، اما نگاهی به فرایندهای تجارت خارجی کشور حاکی از این است که بی نظمی ها و بی تدبیری ها هم زمینه مساعدی را برای اثربخشی تحریم ها ایجاد کرده اند. مهم ترین نمود این موضوع را باید در متکی ساختن بیش از ۸۵ درصد تسویه تجارت خارجی کشورمان به درهم امارات دانست. ماجرا از این قرار است که با زحمت بسیار زیاد نفت را (آن هم با ساختاری نامناسب و متمرکز بر چین) صادر می کنیم اما به دلیل این که صرفاً بتوانیم به دلار دسترسی داشته باشیم و بدون این که به سمت تسویه ارزی مستقیم یا چند جانبه با طرف های تجاری گام برداریم (انطباق حداکثری نقشه تجاری با نقشه ارزی)، یوآن نفتی چین را در امارات تبدیل به درهم می کنیم و  زیر رصد نظام دلار آمریکا، واردات کشور را انجام می دهیم. هشدار مرکز پژوهش های مجلس در این خصوص ذیل گزارش ۱۹۱۰۸قابل توجه است. در آن گزارش آمده است: «این کشور از آن جا که یک قلمرو تسویه ارز دلاری است، برای آمریکا ارزش راهبردی دارد و ایالات متحده با این ابزار، رفتار بازیگرانی نظیر ایران را کنترل می کند. هر چند امارات برای حفظ این جایگاه، ناچار به برقراری حدی از کنترل تنش با ایران است». موضوع یادشده از آن جایی اهمیت دو چندان پیدا می کند که بخش مهمی از واردات کالاهای اساسی کشور ما ذیل چنین فرایندهایی انجام می شود که به طور خطرناکی تهدید تحریم ها بر سفره مردم را بالاتر می برد. اظهارات کارشناسان در دومین نشست تخصصی از یازدهمین همایش سالانه اقتصاد مقاومتی که دو روز قبل و در مرکز مبادله ارز و طلا برگزار شد، عمق این مسئله را بیشتر آشکار می کند.
 وابستگی ۲۰ درصدی به واردات محصولات کشاورزی
آمارهای ارائه شده توسط معاون توسعه بازرگانی وزارت جهاد کشاورزی حاکی از این است که ۴۰ میلیون تن کل واردات کالا به کشور است که ۲۵ میلیون تن آن واردات کشاورزی است. این حجم از واردات کشاورزی، حدود ۲۰ درصد کل نیاز کشور به محصولات کشاورزی را شامل می شود.  
 حداقل سه چهارم واردات کالاهای اساسی زیر بلیت تحریم کنندگان
نکته مهم تر از وابستگی به واردات کالاهای اساسی، وابستگی مستقیم و غیر مستقیم در این زمینه به تحریم کنندگان است. مهدی سروی مدیر گروه کشاورزی اندیشکده اقتصاد مقاومتی در این زمینه گفت: سالانه حدود ۱۴ میلیارد دلار کالای اساسی وارد کشور می شود که ۷۴درصد آن از کشورها و شرکت‌های غربی همسو با تحریم است. «فامیل محمدی» دیگر کارشناس حاضر در نشست مذکور جزئیات بیشتری در این باره بیان کرد و گفت: اکثر کالاها از کشورهای همسو وارد می شود. واردات ما از کشورهایی که همسو با ما نیستند، زیر ۷ درصد است. اما بالای ۷۵ درصد واردات کالای اساسی از طریق شرکت های متصل به واسطه های آمریکایی و اروپایی یا شرکت های مستقر در امارات انجام می شود.
 اصرار بیجا بر تامین ارز واردات کالاهای اساسی با صادرات نفت
«فامیل محمدی» با انتقاد از این که چرا از حلقه بسته این شرکت‌ها نمی توان خارج شد، گفت: این مسئله به خاطر اصرار بی‌جایی است که می خواهیم برای واردات کالای اساسی از ارز نفت استفاده کنیم و از کانال محرمانه و غیرشفاف و تحریمی نفت برای شفاف ترین قسمت تجارت که واردات کالای اساسی است، استفاده می شود. در این زمینه باید منابع واردات کالاهای اساسی متنوع شود. چرا از منابع و ارز غیر نفتی کشور در برزیل یا قزاقستان و روسیه استفاده نکنیم؟ در بانک مرکزی و مرکز مبادله باید این اراده شکل بگیرد که ارز صادرات غیرنفتی را به واردات کالای اساسی متصل کنند.
 تنوع کم اقلام وارداتی یک زمینه تهدیدزا
یک محور مورد اشاره کارشناسان در حوزه واردات کالاهای اساسی، به زمینه های نامناسب داخلی بر می گردد که می توان آن را تنوع کم اقلام وارداتی دانست. خانی نوذری در این خصوص با بیان این که ذرت به تنهایی ۱۰ میلیون تن از حجم (تا ۳۰ میلیون تنی) واردات محصولات کشاورزی را به خود اختصاص می دهد و بیش از ۹۰ درصد نیاز ما به ذرت از طریق واردات انجام می شود، افزود: همچنین کشور برای تامین نیاز پروتئین، وابستگی بالایی به کنجاله سویا دارد. این محدود بودن اقلام، یک زمینه آسیب جدی است. وی مثال زد: کنجاله آفتابگردان می‌تواند جایگزین کنجاله سویا شود. این کالا در روسیه حجم بالاتری تولید می‌شود که از آمریکای جنوبی (برای واردات کنجاله سویا) نزدیک‌تر است و قیمت جهانی پایین تر و دسترسی راحت‌تری دارد.
 لزوم تنوع بخشی به کشورهای مبدا واردات 
از سوی دیگر اظهارات «صدراله دولت» مدیر عامل سابق شرکت پشتیبانی امور دام نشان می دهد که اگر چه تامین کنندگان کالاهای اساسی در دنیا انگشت شمارند، با این حال تدبیر مناسبی برای تعامل با آن ها انجام نشده است. وی با بیان این که عمده این تامین کنندگان در آمریکای جنوبی و استرالیا قرار دارند، افزود: سهم بالای واردات اقلام اساسی از کشورهای تحریم کننده (به طور مستقیم و غیر مستقیم) را می توان با واردات از روسیه و برزیل تعدیل کرد.  «خانی نوذری» نیز در این زمینه گفت: عمده این کالاهای وارداتی مبادی دوری دارند. در صورتی که می‌توانیم این کالاها را از مبادی نزدیک تری تهیه کنیم. عمده کنجاله سویای وارداتی از آمریکای جنوبی تأمین می شود اما هندوستان هم ظرفیتی دارد که به تازگی مورد توجه قرار گرفته است.