در آستانه اَبَربحران آموزشی

یکی از اولویت ها و چالش های پیش روی دولت جدید با روی کار آمدن، می تواند کمبود 176 هزار معلم برای سال تحصیلی جدید باشد. کمیسیون آموزش مجلس همین روزها در نامه ای به سرپرست ریاست جمهوری نوشته است: «گزارش‌های متعدد وزارت آموزش و پرورش و مراجع رسمی دیگر از جمله مرکز پژوهش‌های مجلس نشان می‌دهد که با وجود استخدام و جذب نیروی انسانی قابل توجه صورت گرفته در طی دو سال اخیر به دلیل خروج نیروی انسانی از طریق بازنشستگی به طور قطع در آغاز سال تحصیلی 1404-1403 کلاس‌های بدون معلم آموزش و پرورش را دچار بحران خواهد نمود.»
اولین قربانی؛ مدارس دولتی
وقتی گفت وگو از چالش های آموزش و پرورش است، بی شک بیشترین و اولین ترکش های آن سمت و سوی مدارس دولتی روانه می شود. «کمبود معلم» از همان مواردی است که این مدارس را بعضا تا مدت ها در شرایط بدون معلم، کلاس های شلوغ 40 نفره یا با معلم های آموزش ندیده قرار می دهد. طبیعتا مدارس غیردولتی به دلیل دریافت هزینه های کلان از خانواده ها نمی توانند به شیوه مدارس دولتی عمل کنند و اعتراض خانواده ها شنیده نشود. در واقع، این مدارس دولتی اند که درد «بی پناه» بودن آزارشان می دهد و انگار فریادها و رنج های این مدارس و دانش آموزانش سال هاست که بی‌درمان مانده است.
وزیر چه می گوید؟
وزیر آموزش و پرورش که برای جذب معلم به میزان کافی ظاهرا زورش به سازمان اداری و استخدامی نمی رسد، همین روزهای اخیر با بیان این که برای مهر امسال به ۱۷۶ هزار معلم جدید نیاز داریم، ادامه داد: کسری ۳۰۰ هزار نفری را به این عدد رسانده‌ایم. در این دولت بیش از ۳۰۰ هزار ردیف استخدامی صادر شده که بیش از ۱۵۰ هزار ردیف مربوط به وزارت آموزش و پرورش بوده است.
بازنشستگی 72 هزار معلم در شهریور
بنابر آمار مراکز رسمی، در شهریور امسال 72 هزار معلم بازنشسته می شوند و این عدد با کمبودهای پیشین به 176 هزار نفر می رسد. دکتر بابک نگاهداری رئیس مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در این زمینه با اشاره به کمبود این تعداد معلم در ابتدای سال تحصیلی گفته است: این وضعیت همراه با افزایش روند بازنشستگی معلمان و افزایش جمعیت دانش‌آموزی، اثرات نامطلوبی بر روند تأمین نیروی انسانی در سال‌های آینده خواهد داشت؛ به‌نحوی که همواره وزارت آموزش و پرورش برای آغاز سال تحصیلی با کمبود شدید معلم روبه‌رو بوده است.
مسکن های آسیب زا
اما مهم ترین درد در ماجرای کمبود معلم از سال 1388 تا امروز، اتخاذ تصمیمات از سر ناچاری و بعضا نادرست برای جبران کمبود و خالی نماندن کلاس ها از معلم بوده است. تسنیم در این باره به مصادیقی اشاره می کند: تصویب قانون تعیین تکلیف معلمان حق التدریس و استخدام معلمان مهرآفرین در سال 1388 یکی از این موارد است. سابقه چندساله این افراد با وجود نداشتن برخی از شرایط حداقلی برای حرفه معلمی، تصویب بیش از یازده الحاقیه و اصلاحیه برای آن قانون، عدم شمول این معلمان در قانون رتبه بندی در ماه‌های ابتدایی اجرای قانون در سال 1401 و عدم صدور شناسه استخدامی برای آنان تا امروز، برخی از تبعات این اقدام است. تصویب  قانون صدور مجوز برای استفاده از خرید خدمات آموزشی در سال 1393 یکی دیگر از اقدامات اضطراری آموزش و پرورش برای تأمین معلم است. برخی از تبعات و آثار زیانبار اجرای ناصحیح این قانون، اجحاف و ظلم در پرداخت حقوق و مزایا و برقراری بیمه و ابهام در آینده شغلی این معلمان است.صدور مجوز محرمانه استخدام در 23 شهریور 1401 (یک هفته مانده به آغاز سال تحصیلی) و ابطال مجوز مذکور از طرف دیوان عدالت اداری، در کنار تبعات زیانبار آن، یکی دیگر اقدامات نسنجیده و مغایر با عدالت برای تأمین معلم است.
چرا کمبود معلم داریم؟
اگر قانون بخواهد در زمینه بحران کمبود معلم و تبعات جبران ناپذیر آن، «قانون مداری» و به «ترک فعل» مسئولان در سال های گذشته رسیدگی کند، باید یکایک آنان را که در شرایط امروز مقصر هستند، پای میز محاکمه بکشاند.
به هر روی ما این جا دلایل کمبود معلم را به روایت اخیر رئیس کمیسیون آموزش مجلس در نامه به سرپرست ریاست جمهوری، مرور می کنیم:
1- بعد از پیک جمعیت دانش آموزی در دهه هفتاد، مجدداً در سال 1403 جمعیت دانش آموزی به بیش از 17 میلیون نفر می‌رسد و این روند افزایشی حداقل تا سال 1408 ادامه خواهد یافت.
2-از بین افرادی که شرایط بازنشستگی را دارا هستند، حداقل حدود 72 هزار نفر آنان اصرار بر خروج خدمت دارند و در شهریور ماه سال 1403 پیک بازنشستگی رخ خواهد داد.
3-افزایش جمعیت دانش آموزی از یک سو خروج خدمت از طریق بازنشستگی از سوی دیگر و کاهش چشمگیر پذیرش دانشجو معلم متعهد خدمت طی سال‌های 1393 تا 1397 (هر ساله حدود 3 هزار معلم و در صورتی که باید حداقل سالانه 30 هزار معلم پذیرش صورت می‌گرفت همچنین عدم تناسب بین تعداد نیروهای ورودی استخدامی ماده 28 و به کارگیری متعهدین خدمت و  خروجی بازنشستگی) آموزش و پرورش را طی سال‌های گذشته و جاری دچار چالش جدی کمبود معلم کرده و می‌کند.
چه باید کرد؟
چه بخواهیم و چه نخواهیم، بلای کم کاری و ترک فعل مسئولان مرتبط در سال های گذشته این چالش را امروز نصیب فرزندان ما کرده است. بی شک اولین اقدام و راهکار، محاکمه بانیان وضعیت موجود است. در مرحله بعد، دیدگاه های کارشناسی مجلس در این زمینه قابل توجه است: افزایش نرخ حق‌التدریس معلمان شاغل و بازنشسته برای قبول تدریس تمام وقت، اعطای مشوق برای استمرار خدمت معلمانی است که شرایط بازنشستگی را دارا هستند و همچنین به کارگیری نیروهای توانمند از میان 26 هزار نیروی خرید خدمات فعلی آموزش و پرورش که در خوش‎بینانه ترین حالت 3 هزار نفر آن ها در آزمون های جاری استخدام خواهند شد. این نیروها که عمدتا بیش از ده سال از عمر خود را صرف شغل معلمی کرده و صاحب تجربه و تخصص هستند  و آموزش و پرورش نیز به وجود آن ها نیازمند است به صورت قرارداد کار معین 9 ماهه و ترجیحاً 12 ماهه به کار گرفته شوند. این پیشنهاد مورد تقاضای اکید وزارت آموزش و پرورش است.