فاضلاب برق ساز را دریابید!

سیدمحمدمهدی هاشمی- روزنامه خراسان/احتمالا همه ضرب المثل «از آب کره گرفتن» را شنیده اید؛ اما احتمالا نشنیده باشید که امروزه بسیاری از کشورها و به‎تازگی حتی در برخی از شهرهای کشور خودمان، به منظور کاهش هزینه ها و جلوگیری از وقوع مشکلات زیست محیطی از لجن فاضلاب برق تولید می‎کنند! شاید برخی تصور کنند به علت بازده پایین‎تر، احداث تاسیسات تولید انرژی پاک نسبت به احداث یک نیروگاه فسیلی توجیه اقتصادی کمتری دارد، هرچند علی الظاهر این تصور متر و معیاری اقتصادی دارد اما اگر دقیق به آن بنگرید، متوجه می‎شوید که اتفاقا به شدت هم اشتباه است! زیرا در این نوع نگاه هزینه های واردشده به بودجه عمومی کشور مثل تخریب محیط زیست، به خطر افتادن سلامت جامعه و پرداختی های ریالی خود دولت در آینده به عنوان یارانه های حوزه درمان لحاظ نشده است. البته مهم‎تر از تمام این‎ها احتمالا ظرفیت‎هایی باشد که قابلیت ارائه ارزش افزوده های کلانی دارند اما نه تنها درجهت توسعه استفاده نشده اند، بلکه در سایه بی توجهی مسئولان باعث تحمیل خسارات به بخش های دیگر و به تبع آن افزایش هزینه ها نیز می‎شوند. یکی از این ظرفیت های مغفول مانده در شهر مشهد، تولید بیوگاز از لجن فاضلاب شهری است که نه تنها هنوز ارزش افزوده تولید انرژی در آن فعال نشده است؛ بلکه کمبودهای موجود در بخش تصفیه این فاضلاب ها باعث بروز مشکلات زیست محیطی هم در مشهد شده که رفع و رجوع همین مشکلات در طولانی مدت، باعث اتلاف سرمایه هایی کلان از بودجه عمومی کشور خواهد شد.
فرایندهای امحای پسماندهای شهری، فضولات حیوانی و جمع آوری لجن حاصل از فرایند تولید پساب، باعث آزادشدن مقادیر زیادی از گاز متان در جو می‎شوند. متان گازی آلوده کننده و باعث تشدید اثر گلخانه ای است و آزادشدن آن به این شکل در جو، باعث مشکلات زیست محیطی مختلفی می‎شود؛ در حالی‎که می‎توان با سرمایه گذاری و ایجاد مخازن هاضم بی هوازی در نزدیکی تصفیه خانه های فاضلاب شهری، لجن حاصل از فرایند تولید پساب را در این مخازن قرارداد و با ایجاد شرایط ایده آل محیطی بازده تولید گاز متان را بالا برد تا با جمع آوری این گاز در مخزن های مخصوص تعبیه شده در تاسیسات تولید بیوگاز، از آن در رفع مشکلات حوزه انرژی بهره برداری کرد.
۴ مزیت مهم تولید و استفاده از بیوگاز
سرمایه گذاری در تولید انرژی های پاک مزایای مختلفی دارد و تصمیم گیری برای سرمایه گذاری در این حوزه با درنظر گرفتن مجموع این مزایا توجیه پیدا می‎کند. اولین مزیت تولید بیوگاز جلوگیری از پخش گازهای گلخانه ای حاصل از امحای پسماندها در جو است. سالیانه دولت مجبور است تا مقدار مشخصی از بودجه خود را به مدیریت تبعات آلودگی هوا در کلان‎شهرها اختصاص دهد که با درنظر گرفتن مجموع یارانه های حوزه درمان و ضرر کاهش راندمان ادارات و کارخانه ها بابت تعطیلی های پیش بینی نشده به ارقام بسیار بزرگی می‎رسیم که در سطح تصمیمات کلان اقتصادی غیرقابل چشم پوشی هستند. دومین مزیت؛ استفاده از گاز متان تولیدشده در این فرایند به عنوان سوخت نیروگاه ها برای تولید برق، گرمایش خانگی و به عنوان سوخت خودروهای عمومی است. امروزه کشور در حوزه های مختلف مربوط به انرژی دچار ناترازی هایی است که حل آن ها بسیار زمان‎بر و مشکل است، در حالی‎که این قابلیت‎های بیوگاز راه حلی آسان و ارزان را برای مدیریت این ناترازی ها در میان مدت در اختیار کشور قرار می‎دهد. سومین مزیت امکان تزریق مستقیم بیوگاز به سیستم گاز شهری است؛ احتمالا پس از مرحله اکتشاف سخت ترین و گران ترین مرحله تولید گاز طبیعی، مرحله استحصال و پالایش گاز استخراج شده برای استفاده در سیستم گاز شهری است. در این مرحله گاز استخراج شده حاوی مقادیر مختلفی از ترکیبات اسیدی و بخارآب است که فرایند تبدیل گاز ترش به گاز شیرین را به شدت سخت و گران می‎کند؛ در حالی‎که تولید بیوگاز علاوه بر این‎که شامل هزینه های اکتشاف نمی‎شود فاقد این ترکیبات بوده و با توجه به این‎که ۷۰ درصد آن حاوی متان است، قابلیت تزریق به سیستم گاز شهری را با کمترین هزینه های ممکن داراست. چهارمین مزیت تولید کودهای آلی به عنوان فراورده جانبی است. در حال حاضر بهترین راهی که از آن برای امحای لجن حاصل از فاضلاب استفاده می‎شود، فروش این لجن به کارخانه های تولید کمپوست است؛ در این فرایند پس از میکروب کشی و غنی سازی لجن با افزودن برخی ترکیب های آلی، کود و کمپوست قابل استفاده در کشاورزی تولید می‎شود در حالی‎که همین محصول در فرایند هضم بی هوازی به صورت جانبی تولید می‎شود و نه تنها نیاز به سرمایه گذاری مجدد در این حوزه را رفع می‎کند بلکه ارزش افزوده بیشتری را نیز به تولید بیوگاز می‎بخشد.
ظرفیت تولید بیوگاز در مشهد
مطابق آمار دریافتی «خراسان رضوی» از «روابط عمومی شرکت آب و فاضلاب مشهد»، تنها از دو تصفیه خانه لجن فعال خین عرب و التیمور روزانه بیش از ۱۷۰ تن لجن مرطوب تولید می‎شود که با توجه به امکان تولید ۱۶۰ کیلو وات برق به ازای هر تن لجن؛ فقط از مقدار لجن تولیدشده در یک روز امکان تولید بیش از ۲۷ مگاوات برق وجود دارد. مطابق آمار مصرف برق در هر واحد خانگی حدودا معادل ۱۷۰ کیلووات در ماه و حدودا ۵.۶ کیلووات در روز است؛ بنابراین ۲۷ مگاوات معادل میانگین مصرف برق بیش از ۴۸۰۰ واحد مسکونی در روز خواهد شد. البته در نظر داشته باشید که در شهر مشهد روزانه حدود ۳۲۰ هزار متر مکعب فاضلاب از طریق شبکه فاضلاب شهری مشهد جمع آوری می‎شود. با در نظر گرفتن این‎که همچنان حدود ۱۶ درصد از شبکه جمع آوری آب و فاضلاب مشهد اجرا نشده و در حال حاضر تنها دو تصفیه خانه با مجموع ظرفیت تصفیه ۱۶۰ هزار متر مکعب فاضلاب، امکان تولید لجن مرطوب را دارند؛ می‎توان به راحتی فهمید که ظرفیت حال حاضر تولید لجن در شهر مشهد بیش از دوبرابر مقدار فعلی است و ظرفیت عظیمی برای سرمایه گذاری در این حوزه وجود دارد که در صورت فعال شدن می‎تواند هم باعث جذب سرمایه برای تکمیل شبکه جمع آوری فاضلاب مشهد شود و هم با بالا بردن ظرفیت تصفیه خانه های فاضلاب مشهد، از رهاسازی روزانه حدود ۵۰ هزار متر مکعب فاضلاب در کشف رود جلوگیری کند.
بزرگ‎ترین نیروگاه بیوگاز در مشهد
اگرچه احداث نیروگاه بیوگاز با استفاده از پسماندها و زباله در مشهد پیش از این در دستور کار شهرداری بوده اما با از گذشت دوسال از شروع فرایند عمرانی هنوز به بهره برداری نرسیده است. به گزارش خراسان رضوی، مدیر عامل سازمان مدیریت پسماند شهرداری مشهد آذرماه امسال در یک نشست خبری درباره دلایل عقب افتادن بهره برداری این نیروگاه گفت: قرارداد احداث نیروگاه بیوگاز با سرمایه گذار منعقد و سرمایه گذار هم مشغول به کار شده بود اما به علت نوسانات قیمت ارز سرمایه گذار تقاضای کاهش درصد درآمد را کرد، این موضوع بررسی شد و لایحه آن در شورا   رای نیاورد و مقرر شد که شهرداری خودش از طریق سرمایه گذاری و اختصاص بودجه این کار را انجام دهد. الان مطالعات شروع شده و بعد از اتمام این مطالعات در قالب پیمانکاری به مناقصه گذاشته می‎شود.
البته شایان ذکر است که این نیروگاه در صورت تکمیل هم از زباله های دفن شده گاز متان و به تبع آن برق تولید خواهد کرد و ظرفیت تولید برق از لجن فاضلاب در شهر مشهد همچنان مغفول باقی خواهد ماند.
پیشنهادی برای تامین اعتبار
بدیهی است که مهم‎ترین فاکتور برای شروع فرایند احداث هر پروژه عمرانی تامین اعتبار است. مطابق ماده (۱۶) قانون جهش تولید دانش بنیان (مصوب سال ۱۴۰۱)، صنایع با قدرت مصرف بیشتر از یک مگاوات موظف شده‌اند معادل یک درصد از برق مورد نیاز سالانه خود را از طریق احداث نیروگاه‌های تجدیدپذیر تأمین نمایند و این میزان در پایان سال پنجم قانون حداقل به پنج درصد برسد. طبعا بخش خصوصی متمایل به سرمایه گذاری در حوزه هایی است که مستقیما از آن منتفع شود لذا دولت به عنوان متولی صدور مجوز برای احداث این نیروگاه ها می تواند با در نظر گرفتن تسهیلات و سیاست های تشویقی از جمله تعهد تامین برق و گاز صنایع بخش خصوصی یا شریک کردن آن ها به مدت معین در درآمدهای حاصل از احداث تاسیسات تولید بیوگاز، بخش خصوصی را ترغیب به سرمایه گذاری در این حوزه کند و علاوه بر فعال کردن این ظرفیت عظیم اقتصادی، از مشکلات زیست محیطی شهر مشهد هم بکاهد و همچنین از اتلاف سرمایه هایی عظیم در حوزه مدیریت تبعات این مشکلات زیست محیطی در آینده جلوگیری کند.