رفع فیلترینگ؛ نزدیک تر از همیشه

صادق غفوریان-روزنامه خراسان/وعده ها و شعارهای رئیس جمهور جدید درباره رفع فیلترینگ و بهبود وضعیت اینترنت، روز گذشته با اعلام دستور وی برای بررسی وضعیت کلی اینترنت وارد فاز اجرایی شد و می توان گفت که در این دستور تا حدودی می توان اراده جدی برای سامان‎دهی جولان فیلترشکن ها و احتمالا رفع فیلتر را مشاهده کرد.
خبر وزیر ارتباطات چه بود؟
روز گذشته ستار هاشمی، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، اعلام کرد: در جلسه (۱۰مهر) شورای عالی فضای مجازی رئیس جمهور دستور بررسی وضعیت کلی اینترنت را صادر کرد. در این جلسه علاوه بر بررسی‌های مربوط به رفع فیلترینگ، درباره سامان‎دهی فیلترشکن‌ها که منجر به بروز مشکل و آلودگی در شبکه ملی اطلاعات می‌شود نیز صحبت‌هایی انجام شد.
وزیر: رفع فیلتر از اولویت های شخص پزشکیان است
اما این دستور را صرفا نمی توان یک شعار در ادامه شعارهای رئیس جمهور جدید دانست، چرا که وزیر ارتباطات نه این که در لفافه و به شکل دوپهلو در این زمینه سخن گفته باشد، خیر؛ بلکه او صریحا بنا بر گزارش خبرگزاری ایرنا، ۳۰ شهریور اعلام کرده که رفع محدودیت های اینترنتی و فیلترینگ از برنامه های مهم و اولویت های اساسی این وزارتخانه و مورد تاکید دولت چهاردهم و شخص رئیس جمهور است.
تا حصول نتیجه نهایی پیگیری می کنیم
ستار هاشمی که حالا با رویکردی کاملا متفاوت نسبت به وزیر پیشین ارتباطات که اهل احتیاط و محافظه کاری بود، تصریح کرده که «موضوع رفع فیلترینگ را از مسیر قانونی و در یک فضای منطقی، آرام و با اجماع و هم افزایی اهل فن و کارشناسان تا حصول نتیجه نهایی پیگیری خواهیم کرد.» او در مراسم معارفه خود نیز گفته بود: فیلترینگ در وضعیت فعلی به نفع هیچ‎کس نیست. هم حاکمیت ما را نقض کرده، هم امنیت سایبری را زیر سوال برده، هم امنیت خانواده ها را دچار مشکل کرده، هم کسب و کارها آسیب دیدند و هم مردم ناراضی شدند. این چیزی نیست که اسناد بالادستی و رهبری انقلاب از ما خواسته بودند.»
وعده مهم پزشکیان چه بود؟
مرور بخشی از وعده های اینترنتی پزشکیان به عنوان رئیس چهاردهمین دولت هم در این جا خالی از لطف نیست:
-تمام تلاش خود را برای اصلاح نظام ناکارآمد فیلترینگ به کار می‌بندم تا هزاران کسب‌وکار فعال در فضای مجازی را که میلیون‌ها ایرانی در آن مشغول به کار هستند، به چرخه‌ اقتصاد بازگردانم.
-تضمین می‌دهم که تمام دولت دربرابر گشت‌های اجباری، فیلتر کردن و فیلترشکن‌بازی و فشارهای بیرونی در همه جلسات و تمام‌قد بایستد.
این ضررها از فیلترینگ
کمی دایره رویکردهای ضدفیلترینگ را از دولت فراتر ببریم می توانیم اظهارنظرهایی در همین راستا را در مجلس هم ببینیم. رضا سپهوند نماینده مردم خرم‌آباد در مجلس روزهای قبل در گفت و گو با شفقنا به نکات قابل تاملی اشاره کرده است: «فیلترینگ روش غلطی است که عده‌ای در داخل کشور در پیش گرفته‌اند. فیلترینگ به هیچ عنوان به اهداف خود نرسید، در عین حال زیان‌های زیادی هم به کشور تحمیل کرد و پلتفرم‌های داخلی هم نتوانستند نیازهای مخاطبان را تامین کنند. فیلترینگ فرزندان ما را وارد فضاهایی کرده که هیچ‌گاه وارد آن نشده بودند و فضای سایبری هم از لحاظ امنیتی آسیب دیده است.»
خسران مخابرات از کیفیت اینترنت و فیلترینگ
یک سوی دیگر ماجرای فیلترینگ و وضعیت  ​​​​​​​بی کیفیتی اینترنت، بخش اقتصادی آن به ویژه برای حوزه اقتصاد دیجیتال کشور است. ما در این مجال نمی توانیم پای درددل های کسب و کارهای آنلاین و فعالان اقتصاد دیجیتال برویم اما می توانیم گوشه ای از این خسران اقتصادی را بازگو کنیم. مجله «پیوست» می نویسد: گزارش مالی شرکت ملی مخابرات ایران در پایان سال مالی ۱۴۰۲ پرده از واقعیتی تلخ برداشت. براساس این گزارش، مخابرات در سال گذشته مالی، با کسب ۸ هزار میلیارد تومان درآمد و در مقابل، تحمل ۱۰ هزار میلیارد تومان هزینه، به تراز مالی منفی دو هزار میلیارد تومان رسید. اما آنچه به عنوان یکی از اصلی‌ترین دلایل این کاهش عملکرد مالی در نظر گرفته می‌شود، کیفیت پایین خدمات اینترنت و محدودیت‌های فیلترینگ است. به گفته کارشناسان، کاهش استقبال عمومی از خدمات شرکت مخابرات به دلیل نارضایتی از کیفیت اینترنت و محدودیت‌های اعمال شده، به شدت بر درآمدهای این شرکت تأثیر منفی گذاشته است.
فیلترشکن ها ، ناامنی شبکه و ...
دنیای اقتصاد در گزارشی می نویسد: نخستین گزارش شرکت ارتباطات زیرساخت از عملکرد سامانه مقابله با حملات منع خدمت توزیع‌شده منتشر شد و آمارهای آن نشان می‌دهد که شبکه اینترنت کشور تحت تاثیر تداوم سیاست‌های محدودکننده و فیلترینگ، ناامن شده است. طبق این گزارش طی ۲۱ ماه معادل ۴۳۰ هزار حمله DDoS به ۷۹ هزار مقصد سایبری در کشور صورت گرفته و نسبت بزرگ‌ترین حمله منع خدمت توزیع شده کشور به بزرگ‌ترین حمله ثبت شده در جهان ۴۹.۲ درصد است. کارشناسان امنیت شبکه معتقدند که شبکه کشور به‌دلیل فیلترینگ و استفاده گسترده از فیلترشکن بسیار آلوده و آسیب‌پذیر شده و به همین دلیل بهشت هکرهاست. این موضوع را می‌توان در گزارش‌های بین‌المللی، آمارهای انجمن تجارت الکترونیک و گزارش اخیر شرکت زیرساخت نیز مشاهده کرد؛ زیرا طبق گزارش این شرکت از هر ۱۰۰ حمله منع خدمت توزیع شده در کشور، ۶۵ حمله از طریق شبکه دستگاه‌های آلوده است.
آیا فیلترینگ، استفاده از فیلترشده ها را کم کرد؟
در کنار آن چه ما از تبعات فرهنگی و اقتصادی فیلترینگ می گوییم، یک سوال اساسی دیگر هم مطرح است؛ این که آیا فیلترینگ باعث شد کاربران استفاده از فیلترشده ها را کنار بگذارند؟
در پاسخ به این پرسش بدون تردید باید گفت که خیر. یعنی فیلترینگ هیچ گاه باعث نشد که اقبال به شبکه ها و پلتفرم های اجتماعی بین المللی فیلترشده با کاهش شدید استفاده مواجه شود. برای دریافتی روشن تر در این زمینه راهی جز مراجعه به پیمایش ها و افکارسنجی ها نداریم.
افزایش استفاده از اینستاگرام 
پس از فیلترینگ
نتایج جدیدترین نظرسنجی مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران (ایسپا) نشان می‌دهد ۸۲.۲ درصد ایرانیان حداقل از یکی از پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی استفاده می‌کنند. در این نظرسنجی که در بازه زمانی ۲۰ تا ۲۴شهریور ۱۴۰۳ به شیوه مصاحبه حضوری با ۳۹۹۰ نفر از ایرانی‌ها انجام شده، میزان استفاده از اینستاگرام بیشتر از سایر پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی بوده است. براساس نموداری که منتشر شده، روند میزان استفاده از این شبکه اجتماعی در خرداد ۱۴۰۱ که اینستاگرام فیلتر نبوده،  ۷۱‌درصد بوده است. در دی‌ ۱۴۰۲ این میزان ۴۶.۵ درصد بوده اما در شهریور امسال به ۵۰.۶ درصد افزایش پیدا کرده است.
راهکار چیست؟
به طور قطع، هیچ روش و اندیشه منطقی با  بی قانونی و بی تدبیری در فضای مجازی و اینترنت کشور موافق نیست اما قانون مداری هم این نیست که اینترنت و فضای مجازی را از یک کنار به تیغ فیلترینگ بسپاریم و کودکان و نوجوانان را به برهوت فیلترشکن ها رهنمون کنیم. فارغ از این که سود ده ها میلیاردی سوداگران بازار فیلترشکن ها، روزگار خوشی برایشان فراهم آورده اما، آقایان مسئول بدانند که روش کنونی حکمرانی اینترنت و فضای مجازی، بهترین روش و رویکرد نیست.