اثر منفی آلودگی هوا بر رشد مغزی کودکان

گفت‌وگو با دکتر رضا شروین بدو فوق تخصص مغز و اعصاب کودکان، از بحث سرطان در کودکان شروع شد و با سوالاتی درباره امواج موبایل ادامه یافت؛ پرسش‌هایی در ارتباط با نقش غذاهای فوری و آماده و همچنین آلودگی هوا در رشد مغزی و تاثیر هوش مصنوعی در تشخیص بیماری‌های صعب العلاج کودکان به این مصاحبه پایان داد. متن این گفت‌وگو در پی می‌آید:

مهم‌ترین بیماری‌هایی که اکنون کودکان با آن درگیرند کدامند؟

در درجه اول کماکان بیماری‌های عفونی، در مرحله بعدی حوادث و سوانح. سپس بیماری‌هایی که منشاء ژنتیک دارند و احیاناً بدخیمی‌ها و سرطان‌های خاصی که در دوره کودکی وجود دارد.

هر وسیله‌ای که بخواهد توجه و تمرکز کودک را از بین ببرد و محرک‌های مجازی را جایگزین محرک‌های حقیقی کند، روی عملکرد مغز و در سنین خیلی خیلی پایین می تواند روی سیناپس‌های مغزی اثر منفی بگذاردگفته می‌شود تعداد سرطان بین کودکان در ایران افزایش یافته است، صحیح است؟

من آمار دقیقی ندارم. ولی شاید بتوان گفت الان سرطان‌ها بیشتر شناسایی و ثبت می‌شوند. فکر می‌کنم آمار ما از این نظر تفاوت خیلی معناداری با آمار جهانی ندارد، البته این را باید با آمار دقیق کشوری گفت. اما اکنون بسیاری از سرطان‌های کودکان نسبت به گذشته زودتر تشخیص داده و شاید همین باعث می‌شود که این آمار بیشتر به نظر بیاید.

یکی از مشکلاتی که اکنون وجود دارد استفاده فراوان کودکان از تلفن همراه است. امواج موبایل‌ها چه آسیبی به مغز کودکان وارد می‌کند؟

من از بُعد دیگری می‌خواهم به قضیه بپردازم. هر وسیله‌ای که بخواهد توجه و تمرکز کودک را از بین ببرد و محرک‌های مجازی را جایگزین محرک‌های حقیقی کند، روی عملکرد مغز و در سنین خیلی خیلی پایین می تواند روی سیناپس‌های مغزی اثر منفی بگذارد. از این دیدگاه، وقتی توجهی که بچه‌ها به وسیله‌ای مانند تلفن همراه می‌کنند - که گاهی ساعت ها طول می کشد - جایگزین بازی‌هایی می‌شود که کودکان با وسایل یا اطفال دور و بر خود می‌کنند، این توجه می‌تواند مضر باشد. الان محرک‌های بصری و سمعی مجازی که به اصطلاح به آن دیجیتال مدیا می‌گوییم جایگزین عاداتی مثل بازی کردن با هم سن و سالان یا حتی بازی با قاشق و چیزهایی از این قبیل شده است.

اما در مورد این که امواج موبایل، امواج سلامت و امنی هستند توصیه اول من این است با همکارانی که در زمینه فیزیک پزشکی کار کرده‌اند، صحبت کنید. دوم این که تکنولوژی تلفن همراه خیلی قدیمی نیست و شاید حدود سه دهه باشد که در دنیا از آن استفاده می‌شود. بنابراین شاید دهه‌ها طول بکشد تا بتوان درباره امن یا ناامن بودن آن برای انسان نظر داد.

نکته‌ای وجود دارد این است که قطر جمجمه کودکان و شیرخواران از بزرگسالان مقداری کمتر است؛ تاثیر محرک‌های بصری و شنوایی آنها هم مقداری با سنین بالاتر تفاوت دارد. بنابراین در مجموع توصیه می‌شود که در این زمینه با احتیاط عمل شود. استفاده از موبایل و تبلت برای ساعات متوالی برای کودکان توصیه نمی‌شود. به علاوه این که استفاده از تلفن همراه توسط بچه‌ها برای صحبت کردن به مدت طولانی، اگر انجام نشود بهتر است.

تغذیه با فست فود چه تاثیری روی رشد مغزی کودکان می‌گذارد؟

می‌تواند اثری منفی بر رشد مغزی اطفال داشته باشد. از طرفی باعث افزایش وزن و مشکلات دیگری برای آنها شود. توجه داشته باشید که تغذیه سالم یکی از مهم‌ترین موارد برای رشد مغزی کودکان است. بیشترین میزان رشد مغز در اوایل دوره کودکی و در کل در دوران کودکی رخ می‌دهد.

اگر غذاهای مصرفی، غذاهای استانداردی باشند که تقریبا می‌توانیم بگوییم غذاهای سنتی ما استاندارد هستند؛ رشد مغز درست انجام می‌شود. اما استفاده بیش از حد از فست فودها و غذاهای دارای مواد نگهدارنده، روی سلامت جسمی کودکان و به تبع آن سلامت ذهنی و مغزی شان اثر بد می‌گذارد.

از طرفی فست فودها باعث چاقی و افزایش وزن کودکان می‌شوند که الان به صورت خطری کل دنیا را دارد تهدید می‌کند. همین اضافه وزن، سبب کم تحرکی بچه‌ها می‌شود در حالی که کودکان برای رشد صحیح خود باید تحرک لازم را داشته باشند.

هوش مصنوعی در مواردی مانند تفسیر کلیشه‌های رادیولوژی و مخصوصا ام آرآی و موارد دیگر هم می‌تواند کمک خیلی خوبی به ما دهد ولی نمی‌تواند جایگزین خرد انسان هوشمند باشدآلودگی هوا چه تاثیری روی رشد مغزی کودکان دارد؟

مغز ما مانند یک ماشین است. ماشین برای حرکت از سوخت بهره می‌برد. مغز ما نیز برای فعالیت خود به صورت عادی از قند یا گلوکز و اگر ناچار شود از کتون استفاده می‌کند. علاوه بر این از اکسیژن نیز بهره می‌برد. هر عاملی که بتواند روی غلظت اکسیژن دریافتی مغز ما تاثیر نامطلوب بگذارد برای سیستم عصبی ما هم می‌تواند مضر باشد.

در بحث آلودگی هوا، احتراق ناقص سوخت‌های فسیلی توسط موتور خودروها یا آلودگی‌های صنعتی، هوا را آلوده می‌کند. تنفس این آلاینده‌ها در طولانی مدت می‌تواند روی سیستم عصبی انسان تاثیر بدی بگذارد. این آلاینده‌ها حتما روی رشد مغزی کودکان هم اثری منفی خواهند داشت.

پرسش آخر، نقش هوش مصنوعی در تشخیص بیماری‌های صعب العلاج کودکان چیست؟

خیلی زیاد. به شرطی که ما بلد باشیم از هوش مصنوعی استفاده کنیم. هوش مصنوعی هیچ وقت جای خِرد هوشمند انسان را نمی‌گیرد ولی می‌تواند به ما کمک زیادی کند. اگر ما بتوانیم مجموعه‌ای از علائم و نشانه‌ها را به شکلی صحیح، با توجه به شرح حالی که از کودک می‌گیریم و معاینه عصبی که از او انجام می‌دهیم پیدا کنیم، به تبع آن باعث می‌شویم اطلاعات بیشتری از بیماری کودک داشته باشیم. به ویژه اگر با بیماری نادری مواجه باشیم یا دنبال یک تشخیص افتراقی باشیم.

اینجاست که ابزاری مثل هوش مصنوعی می‌تواند به ما کمک کند. یافته های بالینی را به هوش مصنوعی می‌دهیم و در نهایت در تشخیص بیماری از آن استفاده می‌کنیم. هوش مصنوعی در موارد دیگری مانند تفسیر کلیشه‌های رادیولوژی و مخصوصا ام آرآی و موارد دیگر هم می‌تواند کمک خیلی خوبی به ما دهد ولی همان طور که گفتم هوش مصنوعی نمی‌تواند جایگزین خرد انسان هوشمند باشد.