دیوار مرزی ایران؛ فصلی جدید در استراتژی امنیت منطقه‌ای

 گروه سیاسی- روزنامه خراسان/برنامه درحال اجرای ایران برای ساخت یک دیوار بتنی ۳۰۰ کیلومتری در امتداد مرز خود با افغانستان و احتمالاً گسترش آن به سمت مرز پاکستان، چهره ژئوپلیتیکی این منطقه را به سمت تحولی چشمگیر سوق می‌دهد.این پروژه که برخی برآوردهای غیررسمی هزینه آن را تا ۳ میلیارد دلار تخمین می‌زنند، یک طرح سه ساله و مرحله‌ای با هدف تقویت کنترل مرزی، مهار تروریسم فرامرزی، قاچاق و مهاجرت غیرقانونی و در پاسخ به چالش‌ها و تهدیدات امنیتی و ژئوپلیتیکی حاصل از تداوم بی‌ثباتی در مرزهای شرقی کشور به ویژه از سوی افغانستان طرح‌ریزی شده است.آخرین گزارش‌ها از روند پیشرفت پروژه حاکی از سرعت بالای ساخت دیوار است؛ به صورتی که اوایل مهرماه امیر سرتیپ نوذر نعمتی، جانشین فرمانده نیروی زمینی ارتش اعلام کرد: «بیش از ۱۰ کیلومتر دیوار در مرز(مرز ایران و افغانستان) کار گذاشته شده است و ۵۰ کیلومتر از مرز نیز آماده دیوارگذاری است و در این زمینه نزدیک به ۲۰ کارگاه در طول مرز اقدامات زیرساختی و امور نصب دیوار را پیش می‌برند».
با این حال، دیوار مرزی چیزی بیش از یک مانع فیزیکی است و این پروژه با مجهزشدن به سیستم های نظارتی مدرن نشانه‌ای از تغییر استراتژی امنیتی ایران تلقی می‌شود که گامی مهم درجهت ارتقای امنیت منطقه‌ای و تعهد ایران به حفاظت از حاکمیت ارضی خود در مواجهه با بی‌ثباتی منطقه‌ای است. کارشناسان دفاعی این پروژه را یک عامل بازدارنده کلیدی دربرابر تهدیدات فرامرزی می‌دانند که استراتژی گسترده‌تر ایران برای ایمن کردن مرزهای شرقی و تضمین ثبات بلندمدت را تقویت می‌کند.
از زمان تسلط طالبان، افغانستان به طور فزاینده‌ای ناآرام شده است و به‎‌رغم اعلام تعهد طالبان به مقابله موثر با گروه‌های تروریستی و درنظر گرفتن نگرانی‌های امنیتی همسایگان، با این حال گزارش‌های مختلف سازمان ملل از افزایش فعالیت گروه‌های تروریستی و کارتل‌های موادمخدر خبر داده‌اند. در تیرماه امسال (۱۲ ژوئیه ۲۰۲۴) شورای امنیت سازمان ملل اعلام کرد افغانستان به «پناهگاه امنی» برای گروه‌هایی مانند القاعده و داعش تبدیل شده است. بر اساس این گزارش، برخورد کنونی حکومت طالبان با گروه‌های پیکارجو به گسترش تروریسم به دیگر کشورهای همسایه منجر می شود. درواقع از نظر تاریخی، کشورهای همسایه ضرورتی برای ایجاد دیوار در امتداد مرزهای خود با افغانستان احساس نکرده اند. با این حال، افزایش تهدیدهای گروه های افراطی در داخل خاک افغانستان، این کشورها را مجبور به اتخاذ استراتژی های دفاعی کرده است.خروج فضاحت‌بار ایالات متحده در اوت ۲۰۲۱ از افغانستان خلأ قدرتی ایجاد کرد که امنیت منطقه را بدتر کرد و به گروه هایی مانند تحریک طالبان پاکستان (TTP)، القاعده و «داعش خراسان» اجازه داد تا از بی ثباتی سوءاستفاده کنند. در این مدت این گروه‌ها و برخی دیگر از گروه‌های تروریستی با گرایش‌های قومی و تجزیه‌طلبانه ‌حملات متعددی را علیه پاکستان، ایران و کشورهای آسیای مرکزی انجام داده‌اند که علی‎رغم مقابله موثر نهادهای اطلاعاتی و امنیتی و انتظامی جمهوری اسلامی با اغلب این تحرکات اما برخی از نمونه‌های برجسته انجام عملیات‌های تروریستی در سال‎های اخیر با تلفات جانی قابل توجه همراه بوده است که به طور مثال می توان به حمله تروریستی به مزار شهدای استان کرمان در سالگرد شهادت حاج قاسم سلیمانی اشاره کرد. ایران با تقویت مرزهای خود پیامی قوی درمورد لزوم ثبات و امنیت در این منطقه ارسال و به طور بالقوه فضای امن تری برای روابط دیپلماتیک آینده ایجاد می کند. همزمان، ایران به طور فزاینده ای درگیر مسئله قاچاق انسان و هجوم گسترده پناهجویان افغان شده است که این موضوع علاوه بر مسائل و مشکلات اقتصادی و فرهنگی و اجتماعی مختص به خود، چالش‌های امنیتی را نیز به همراه دارد.به طور خلاصه، تصمیم ایران برای ساخت دیوار مرزی با افغانستان منعکس کننده یک استراتژی جامع مواجهه با مسئله امنیت، مهاجرت، ثبات منطقه ای و مسائل مرزی تاریخی است. این ابتکار با هدف تقویت امنیت مرزی در میان نگرانی‌های فزاینده درمورد تهدیدات فرامرزی و فعالیت‌های غیرقانونی، با تأکید بر تعهد ایران به حفاظت از حاکمیت خود، انجام می‌شود. همچنین پویایی پیچیده ای را که در آن مسائل داخلی با منافع ژئوپلیتیکی و بحران های بشردوستانه تلاقی پیدا می کنند، برجسته می‌کند. درنهایت نباید از یاد برد که اثربخشی دیوار در تقویت امنیت و ثبات تا حد زیادی به همکاری و گفت‎وگو با حکومت طالبان در افغانستان نیز متکی است.