همچنان «درجه یک» در ۹۷ سالگی

«...دوران کودکی و نوجوانی من در روستای فراهان، اراک گذشت. در آنجا برای من معلمی آورده بودند که معروف به میرزای مطّولی بود و در خانه ما جلسه می‌گذاشت و به من و خواهر و برادرانم درس می‌داد. پدربزرگم شعر می‌گفت و از کودکی مرا با ادبیات آشنا کرد. در خانه ما کتاب‌های شاهنامه، خمسه نظامی، دیوان حافظ و  وجود داشت و در آن روزگار به دلیل نبود رسانه‌های مختلف، ما جز خواندن این کتاب‌ها کار دیگری نداشتیم. این کتاب‌ها را در همان دوران کودکی و نوجوانی باید می‌خواندیم و حفظ می‌کردیم. پدربزرگ، مرا وادار می‌کرد که مثنوی مشق کنم. در دوران دبیرستان و همزمان با جنگ جهانی دوم با یک افسر هندی آشنا شدم که به وسیله او زبان انگلیسی آموختم. در مدرسه هم به ما زبان فرانسه آموزش می‌دادند. همیشه دلم می‌خواست شاهد حضور ادبیات و زبان فارسی و فرهنگ ایرانی در سطح جهانی باشم.»
این فرازها، روایت زندگی دکتر فتح‌ا... مجتبایی است  از زبان خود استاد است. 
او متولد ۱۸ آذر سال ۱۳۰۶ است. پدر و اجداد او از مستوفیان دوران قاجار بودند. علاقه فراوانش  به تاریخ ادیان و فلسفه شرق و هند او را به سوی هند، آمریکا و ... کشاند. بعد از گرفتن لیسانس با درجه عالی، در سال ۱۳۳۹، از طرف وزارت فرهنگ برای آشنایی با روش‌های جدید تدوین کتاب‌های درسی به خارج از کشور اعزام شد. پس از یک دوره مطالعه و تحقیق در این زمینه در  آمریکا (دانشگاه کلمبیا، نیویورک) به کشور بازگشت و مأمور تهیه و تدوین کتاب‌های درسی در ادبیات برای دبیرستان‌ها شد.
او درجه دکترای تاریخ ادیان و فلسفه شرق را از دانشگاه هاروارد آمریکا در سال ۱۳۵۰ اخذ کرد و در مرکز مطالعات ادیان جهان در آمریکا، تاریخ تطبیقی ادیان را آموخت. البته نباید در تمام این سال ها از خدمات فراوان او در زمینه ادبیات غافل شد. دکتر مجتبایی تا امروز به پاس یه عمر خدمت در زمینه های مختلف علمی ،نشان دولتی درجه یک فرهنگ و هنر و همچنین نشان درجه یک ادب پارسی را در کارنامه کاری خود دارد.
چه خوب شد به دنیا آمدید
بی تردید، توصیف کامل این استاد فرزانه در این مقال نمی گنجد پس اگر می‌خواهید بیشتر با این چهره ماندگار دنیای ادبیات، ترجمه، ادیان شرقی و فلسفه آشنا شوید، پیشنهاد می‌کنیم حتماً فیلم مستند «چه خوب شد به دنیا آمدید» را ببینید.استاد مجتبایی هم‌اکنون عضو هیئت علمی بنیاد دایرةالمعارف بزرگ اسلامی و همچنین عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی است. تاکنون بیش از ۲۰۰ عنوان کتاب در حوزه های  مقاله، شعر و نقد، ترجمه، تصحیح و... به زبان‌های فارسی و انگلیسی در ایران و خارج از ایران از او منتشر شده‌است.
صحبت با مونس جان
باوجود این که استاد مجتبایی این روزها در ۹۷ سالگی به سر می‌برد اما همچنان هیجان آموختن و آموزش دادن و نوشتن دارد. نمونه‌اش رونمایی از دو اثر جدید «نحو هندی و نحو عربی» و «صحبت با مونس جان»؛ است که نوزدهم آذر یعنی همین چند روز پیش با حضور تعداد زیادی از اندیشمندان برگزار شد.
دکتر غلامعلی حداد عادل، درباره این استاد، بارها و بارها سخن گفته است. او در مراسم رونمایی از دو کتاب جدید استاد، توصیفی شنیدنی ارائه داده و گفته بود:«اگر بخواهم در یک جمله آقای مجتبایی را توصیف کنم، باید بگویم ایشان جامع فضل و فضیلت است؛ از لحاظ خصوصیات و خلقیات، انسانی دوست‌داشتنی است.»
حداد عادل همچنین درجای دیگری این چنین اظهار کرده است: «به نظر من، استاد مجتبایی نمونه ایرانی فرهیخته است. او تسلط زیادی در معارف و ادبیات سنتی ما دارد، دو جهان شرق و غرب  (یعنی میان هندوها و در هاروارد )را زندگی کرده است. دکتر مجتبایی هیچ روز از عمر خودشان را هدر نداده ‌است. ما در سال‌های اخیر کسی را نداریم که هاروارد، از او برای تدریس دعوت کند. »
کاشف حوزه‌های مغفول
آیت ا... مصطفی محقق داماد، عضو شورای عالی علمی مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی نیز درباره این استاد جامع الاطراف گفته است: «در دانش الهیات که بخش‌های مختلفی دارد، نکات گوناگونی نیز هست که کمتر به آن اشاره شده است. هرچند تا حدودی استاد مطهری به آن مباحث توجه داشته است. استاد مجتبایی نیز از جمله عالمانی است که به این حوزه‌های مغفول در الهیات توجه تام داشته است. البته کسانی که در ادیان غیر اسلامی و ادیان الهی مطالعه کرده باشند اندک بوده‌اند. بنده درباره  استاد مجتبایی می گویم دست مریزاد ما باید آزادانه ادیان را تحقیق کنیم و آن ها را به خوبی بشناسیم.»
نابغه ایده پردازی در پژوهش‌های هندی
پروفسورابهی سینگ، ازدانشمندان شناخته شده هند هم، ارادت خود را به این دانشمند ایرانی این گونه نشان داده است: «اگر شاعر بودم به افتخار ایشان و در ستایش او شعری می‌سرودم. در او حکمت را می‌توان دید. او محقق دانش و حوزه‌های مختلف است. رویکرد متبحرانه اش ادیان تطبیقی را غنا بخشیده است ،به وحدت معرفتی رسیده است که می‌توان این امر را در تحقیقاتش دید. توجه به متون هندی باعث شده که او ایده‌ای نوین و بدیع در پژوهش‌های هندی داشته باشد. اگر ایران امروز فردی چون دکتر مجتبایی دارد به خاطر محیط و مردم ایران است که توانسته چنین نابغه‌ای را پرورش دهد.»
مرجع قابل اعتماد در تاریخ و فرهنگ
همچنین، دکتر ژاله آموزگار، پژوهشگر فرهنگ و زبان‌های باستان که خود جزو نوابغ حوزه اسطوره شناسی و ادبیات به شمار می آید و بسیاری از اهالی ادبیات برای حل مسائل ادبی‌شان به تالیفات و سخنرانی‌های او مراجعه می‌کنند درباره فتح ا... مجتبایی گفته است: «خاطرات او واقعاً شنیدنی است با کسی کینه‌ورزی نکرده است. شعر زیبای افلاطون و کتابی درباره تاریخ و فرهنگ ایران نوشته است که از آثار مرجع به حساب می‌آیند و هنوز می‌توان به آن ها استناد کرد.»
بهتر است که دانا از دنیا بروم
پیش از این،یعنی در پنج مرداد ۱۳۹۸ نیز، مراسم نکوداشتی برای استاد مجتبایی در مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی برگزار شد. در متن خبر مربوط به این مراسم سخنی از این استاد کم نظیر  نقل شده برای آن ها که مشتاق آمو ختن به دور از تکبرند دریایی از معنا به همراه دارد با مروارید هایی نایاب. بدون هیچ شرح به عنوان نکته پایانی، این سطرها را باهم می خوانیم. دکتر مجتبایی در آن مراسم چنین گفته بود: «ابوریحان بیرونی در بستر مرگ بود که یکی از فقهای زمان به عیادت او رفت. ابوریحان از او سؤالی پرسید.
فقیه گفت: «در حال مرگ هستید و دانستن چه سودی برای تو دارد؟ »
ابوریحان پاسخ داد: «بهتر است که دانا از دنیا بروم.»
 برای بیرونی دانستن با بودن یکی بود؛ برای من هم بودن در دانستن است و هنوز هم در فکر دانستن هستم. کسی نمی‌تواند استاد شود چرا که همه چیز را باید بداند و من هنوز طلبه‌ام و همه چیز را نمی‌دانم.»