در شرایطی که زبان باشکوه فارسی به شکل های گوناگون مورد تهدید قرار گرفته است، جای خالی اتحادیه جهانی کشورهای فارسی زبان به شدت احساس می شود. دکتر یاحقی، عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی در گفت وگو با خراسان ضرورت های تشکیل این اتحادیه یا مجمع را تشریح می کند
محمد بهبودی نیا_ روزنامه خراسان/ تصور کنید روزگاری که فارسی، پلی بود میان فرهنگ‌ها و تمدن‌ها؛ زبانی که آوازه بلند آن از دربارهای هند تا محافل ادبی خراسان طنین‌انداز بود. امروز اما، این میراث بی‌نظیر با تهدیدهای گوناگون دست‌به‌گریبان است: جایگزینی زبان اردو در هند و پاکستان به جای فارسی ، خط سیریلیک در تاجیکستان و سیاست‌های محدودکننده طالبان در افغانستان. بسیاری از صاحبنظران ایران بزرگ فرهنگی تا امروز بارها این سوال را مطرح کرده اند که آیا وقت آن نرسیده که با تشکیل اتحادیه‌ای بین المللی، این زبان را هیاهوی تاریخ ، به روزگار اوج برگردانیم؟ البته مدتی است پویشی در راستای تشکیل اتحادیه فارسی‌زبانان به راه افتاده است. این تلاش می‌تواند گامی مهم برای حفظ هویت فرهنگی و تاریخی مشترک منطقه باشد. واقعیت این است که در روزگار اکنون زبان فارسی، بیش از هر زمان دیگر، به همت و اتحاد ما نیاز دارد. در زمینه لزوم تشکیل اتحادیه کشورهای فارسی زبان به منظور پاسداشت و ترویج زبان فارسی با دکتر محمد جعفر یاحقی ،استاد دانشگاه ،پژوهشگر و عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی گفت و گو کرده ایم .
تشکیل اتحادیه‌ای میان کشورهای فارسی‌زبان تا چه اندازه می‌تواند به پاسداشت و ترویج این زبان کمک کند؟
در تاجیکستان، سال‌ها پیش انجمن بین‌المللی «پیوند» با ریاست عالیه امامعلی رحمان، رئیس‌جمهور کنونی تاجیکستان، راه‌اندازی شده و همچنان دایر است. این انجمن با تاریخچه‌ای طولانی، سالانه برنامه‌هایی را برگزار می‌کند و فعالیت‌های قابل توجهی دارد. به اعتقاد من، اگر قرار است نهادی جدید تشکیل شود، همین انجمن دارای پایه‌های مناسبی است. البته کلمه «اتحادیه» برای موضوعی مانند زبان فارسی که بیشتر جنبه فرهنگی دارد، چندان مناسب به نظر نمی‌رسد. با این حال، تمرکز کشورهای فارسی‌زبان بر گسترش فعالیت‌های انجمن پیوند در تاجیکستان (البته در صورت پذیرفته شدن این درخواست از سوی مسئولان آن کشور) می‌تواند به دستاوردهای مثبتی منجر شود.
به نظر شما مقدمات تشکیل چنین اتحادیه‌هایی چیست؟
بی تردید تشکیل مجمع فرهنگی یا انجمنی قدرتمند با حضور کشورهای فارسی‌زبان، به گفتمان‌های فرهنگی گسترده‌ای منجر خواهد شد، مشروط به این که سوء تفاهم‌ها کنار گذاشته شود و همه کشورها به خدمت رسانی به زبان فارسی بپردازند. برای تحقق چنین حرکت‌های فرهنگی بزرگی، ابتدا باید میان دولت‌ها و ملت‌ها تفاهماتی گسترده شکل گیرد. این نهاد، اتحادیه یا انجمن، بهتر است به صورت غیردولتی (والبته با حمایت دولت‌ها) تأسیس و اداره شود. همچنین در ادامه، مدیریت این حرکت فرهنگی باید به چهره‌های برجسته فرهنگی سپرده شود. از سویی دیگر همواره باید از دیدگاه‌های سیاسی که می‌تواند به موضوعات فرهنگی آسیب بزند، پرهیز کرد. همان‌طور که پیشتر اشاره شد، رفع سوء تفاهم‌ها میان کشورهای فارسی‌زبان نخستین گام در این مسیر است.
مهم‌ترین چالش‌های پیش روی تشکیل این‌گونه نهادهای اتحادآفرین چیست؟
یکی از چالش‌ها، سوء تفاهم‌های گاه و بی‌گاه میان کشورهای فارسی‌زبان است. علاوه بر آن، در داخل جوامع فارسی‌زبان نیز به دلیل وجود زبان‌های محلی و اقلیت‌ها، ممکن است سوء تفاهم‌هایی به وجود آید. برای رفع این موانع، باید به گونه‌ای رفتار شود که احساس همبستگی در میان همه گروه‌ها تقویت شود. اگر این موانع رفع شده و دولت‌ها از اهالی فرهنگ و متخصصان مستقل (نه وابسته به جناح‌ها و حکومت‌ها) بهره بگیرند، می‌توان چتر فرهنگی واحدی را در منطقه ایجاد کرد که پیونددهنده دلبستگی‌های مشترک باشد.
و سخن پایانی
همه مسئولان کشورهای فارسی زبان باید بدانند ضروری است که به مسائل فرهنگی توجه ویژه‌ای شود، چراکه فرهنگ می‌تواند پشتیبان حکومت‌ها باشد و فارسی‌زبانان می‌توانند زیر سایه این فرهنگ به همزیستی شایسته‌ای دست یابند. توجه به این موضوعات به نفع حکومت‌ها، دولت‌ها و مردم خواهد بود. منظور از زبان تمامی مفاهیم، باورها و سنت‌هایی است که در آن نهفته است و باید محترم شمرده شوند. سنت‌هایی مانند عید نوروز و دیگر میراث فرهنگی که رنگ و بوی سیاسی ندارند، باید مورد حمایت قرار گیرند. در چنین شرایطی، شاهد پیشرفت‌های فرهنگی و زبانی خواهیم بود.
دیدگاه ها